حجت‌الاسلام آذربایجانی عنوان کرد:
امکان استفاده از فنون درمانگری معنوی در درمان بیماری‌ها
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ضمن تبیین مؤلفه‌های درمانگری معنوی گفت: مقوله درمانگری معنوی و مراقبت معنوی از جمله مسائلی است که کاربرد آن به خوبی در برخی کشورها از جمله به صورت ابتدایی در ایران مورد توجه است ولی می‌توان به صورت گسترده از آن در درمان بیماران استفاده کنیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، امروز 12 خردادماه، در نشست علمی «روان‌شناسی معنویت» در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به تأثیرات معنویت بر مدیریت سازمانی گفت: امروز نهادها در بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که معنویت در کاهش آسیب‌های اجتماعی تاثیر مثبتی دارد و نه تنها در ادبیات کلاسیک بلکه در ادبیات عامه مردم نیز این مسئله وجود دارد.
وی با اشاره به تعریف معنویت تصریح کرد: معنویت در تعریف برخی از اندیشمندان غربی عبارت از فرایندی است که افراد در آن سعی می‌کنند آنچه را مقدس می‌دانند مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار دهند و از آن محافظت کنند و در مواقع لازم آن را تغییر دهند بنابراین محور معنویت، مقدس و ذاتی در انسان است و مقصد آن وجودی عالی‌تر از خود انسان است که جنبه قدسی دارد.
آذربایجانی با اشاره به تعریف «روف» از معنویت تصریح کرد: وی می‌گوید معنویت منبعی فراتر از ارزش‌ها و هدف و معنای غایی فراتر از خود و شامل احساس رازآلود و از خود فراروی است در تعریفی دیگر معنویت همچنین روش فهم، آگاهی درونی و وحدت شخصی است و در تعریف دیگر معنویت متضمن جست‌و‌جوی ارزش‌های والاتر است.
دیدگاه مختار در تعریف معنویت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در ادیان ابراهیمی این فرایند جست‌وجو مستلزم رویکرد به خداوند است به تعریف دیدگاه مختار در تعریف معنویت اشاره و عنوان کرد: از دید ما معنویت، فراروی از حس در معرفت‌شناسی، ماده در هستی‌شناسی، بدن در انسان‌شناسی در ابعاد شناخت، احساسات و عمل به سوی خداوند به عنوان مبدا، مرکز و مقصد و باطن جهان هستی است.
آذبایجانی با بیان اینکه در ادبیات فارسی واژگانی مانند روحانی، باطنی، قدسی، حقیقی، ربانی و ... معادل معنویت است، گفت: قرآن کریم با تعابیری مانند حیات طیبه و حیات حقیقی به عنوان تولد دوباره انسان و معنویت نام برده است و مقصد این مسیر حیات طیبه به سمت خداوند است.
وی با اشاره به تعریف دین مبنی بر مجموعه اعتقادات، اعمال و احساسات فردی و جمعی که بر محور مفهوم حقیقت غایی سامان یافته است، اظهار کرد: نگرش ویژه به جهان، تأثیر امور ماورای طبیعت در جهان، جاودانگی انسان، مکتوبات مقدس، امور مقدس، جنبه عملی ایمان و ... ساختار حیات دینی را شکل می‌دهند و اکثر ادیان این ویژگی‌ها را دارند.
تفاوت میان دین و معنویت
این پژوهشگر با اشاره به تفاوت میان دین و معنویت تصریح کرد: در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ برخی می‌گویند دین و معنویت یکی است، برخی قائل به تباین هستند، برخی قائل به اعم یعنی دین اعم از معنویت و برخی بالعکس در حالی که برخی معنویت بدون دین را ممکن می‌دانند.
معنویت بخشی از دین است
آذبایجانی عنوان کرد: براساس دیدگاه مختار، معنویت حقیقی، باطن دین و هسته آن است به تعبیر دقیق‌تر رابطه دین و معنویت اعم و اخص است پس معنویت بخشی از دین است .
استاد حوزه علمیه اظهار کرد: معنویتی که امروزه در ادبیات موجود وجود دارد رابطه عام و خاص من وجه است و حتی مناسکی برای رسیدن به معنویت دارند که معمولا مورد قبول بیشتر ادیان نیست.
وی با اشاره به اعتقاد برخی مبنی بر تفاوت میان دین و معنویت افزود: این دسته افراد، دین را امری ظاهری ولی معنویت را باطنی می‌دانند و این ادبیات تا حدی در دانشگاه‌ها مورد قبول است؛ دین جنبه نهادی و ساختارهایی مانند مسجد و معبد و ... دارد ولی معنویت امری شخصی است؛ دین در ادیان مختلف متفاوت است و رهبران مختلفی دارد ولی در معنویت مشترک است؛ دین امر نسبتا ثابت و معنویت می‌تواند تغییر کند و پویاست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از دید این افراد، روش به دست آمدن و مواجهه با دین نقلی و عقلی است ولی معنویت تجربی و شهودی است همچنین دین کثرت‌گراست ولی معنویت به سمت وحدت‌گرایی سوق دارد؛ دین تاکید بر عقاید و مناسک دارد ولی معنویت بر معنای زندگی و تجارب معنوی تاکید می‌کند که به نظر ما دین دارای همه ویژگی‌های معنوی در هسته و باطن خود است و دین را نمی‌توان به بعد ظاهری و معنویت را به بعد باطنی تقسیم‌بندی کنیم.
آذربایجانی عنوان کرد: کانونی‌ترین موضوع دین خداوند است که هم باطنی و هم ظاهری است پس دینی هم که خدا نازل فرموده است، مجموعه‌ای از ظواهر و بواطن است و اینکه گفته شود دین ظاهری و معنویت باطنی است با قرآن سازگاری ندارد.
وی با اشاره به تعریف روان‌شناسی گفت: تا قبل از قرن 19 روان‌شناسی بخشی از فلسفه به شمار می‌رفت ولی در نیمه قرن بیستم آزمایشگاه‌های تجربی برای شناخت اعمال و افکار انسان ایجاد شد و مکاتب روان‌شناسی مانند روان تحلیل‌گری، انسان‌گرایی، رفتارگرایی و شناخت‌گرایی بر این اساس ایجاد شد.
استفاده از مراقبت معنوی در پزشکی
آذربایجانی با اشاره به مناسبات روان‌شناسی و معنویت گفت: معنویت در خدمت روان‌شناسی برای رشد معنوی و روان درمانگری معنوی است که می‌بینیم در بحث «معنویت در سازمان» از مباحث روان‌شناسی برای افزایش بهره‌وری استفاده می‌شود و امروزه بحث مراقبت معنوی نیز در بحث فضای پزشکی به صورت جدی مورد توجه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: الان در برخی بیمارستان‌های کشور هم بحث مراقبات معنوی مورد توجه است که با عنوان طب تسکین برای بهبود بیماران استفاده می‌شود.
وی اظهار کرد: می‌توانیم با مساعدت‌های معنوی به افراد برای بالارفتن امید و سلامتی آنان کمک کنیم همچنین از مباحث انرژی درمانی و ... هم می‌توان در این راه کمک گرفت.
آذربایجانی با اشاره به برخی فنون درمانگری معنوی در حل مشکلات تصریح کرد: ذهن آگاهی، فضیلت، دل بریدگی، حضور قلب، پذیرش، مقابله‌های دینی، معنادرمانی، نوسازی معنوی(توبه) و تسکین روح و توکل و ... از جمله فنون درمانگری معنوی محسوب می‌شود.
وی اظهار کرد: یکی از بهترین روش‌ها برای در مان افسردگی ناشی از احساس گناه همین بحث نوسازی معنوی در قالب توبه است.
آذربایجانی با اشاره به مکانیزم و فرایندهای درمانی معنوی عنوان کرد: انسجام‌بخشی به سیستم روانی، مکانیزم فراروی(تعالی و بالاروی از منیت، مادیت و موقعیت)، مکانیزم معنادهی، مکانیزم تاب‌آوری و مکانیزم سهیم کردن از جمله فرایندهای درمانی معنوی محسوب می‌شوند که در آیاتی مانند «هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ» متجلی است.
آذربایجانی با اشاره به روان‌شناسی معنویت گفت: تبیین معنویت، سنجش معنویت، عوامل و زمینه‌های افزایش معنویت، آثار و پیامدهای معنویت، رابطه معنویت و اخلاق، معنویت و سلامت جسمی، معنویت و سلامت روانی، تجربه‌های معنوی و عرفانی، مراحل رشد معنوی و اعمال و تمرین‌های معنوی از جمله مسایل روان‌شناسی معنویت محسوب می‌شوند.
رویکردهای روان‌شناختی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به رویکردهای روان‌شناختی به معنویت افزود: رویکرد پدیدارشناختی، رویکرد عصب شناختی، رویکرد پست مدرن و هرمنوتیک و رویکرد عامیانه از جمله رویکردهای روان شناختی به معنویت است که می‌توان از رویکرد معنوی برای رسیدن به موفقیت بهره برد.
آذربایجانی با اشاره به تبیین معنویت اظهار کرد: معنویت امری غریزی و حالتی احساسی در مطالعات روان‌شناسی و تجربه اوج یا عرفانی است که انسان را به آرامش و رضایت باطن می‌رساند.
وی با اشاره به مولفه‌های هوش معنوی تصریح کرد: ظرفیت متعالی‌سازی، هشیاری معنوی، قدسی‌سازی، مقابله معنوی و ظرفیت عمل اخلاقی از جمله مولفه‌ها به شمار می‌روند.
وی با اشاره به تعریف معنویت تصریح کرد: معنویت در تعریف برخی از اندیشمندان غربی عبارت از فرایندی است که افراد در آن سعی می‌کنند آنچه را مقدس می‌دانند مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار دهند و از آن محافظت کنند و در مواقع لازم آن را تغییر دهند بنابراین محور معنویت، مقدس و ذاتی در انسان است و مقصد آن وجودی عالی‌تر از خود انسان است که جنبه قدسی دارد.
آذربایجانی با اشاره به تعریف «روف» از معنویت تصریح کرد: وی می‌گوید معنویت منبعی فراتر از ارزش‌ها و هدف و معنای غایی فراتر از خود و شامل احساس رازآلود و از خود فراروی است در تعریفی دیگر معنویت همچنین روش فهم، آگاهی درونی و وحدت شخصی است و در تعریف دیگر معنویت متضمن جست‌و‌جوی ارزش‌های والاتر است.
دیدگاه مختار در تعریف معنویت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در ادیان ابراهیمی این فرایند جست‌وجو مستلزم رویکرد به خداوند است به تعریف دیدگاه مختار در تعریف معنویت اشاره و عنوان کرد: از دید ما معنویت، فراروی از حس در معرفت‌شناسی، ماده در هستی‌شناسی، بدن در انسان‌شناسی در ابعاد شناخت، احساسات و عمل به سوی خداوند به عنوان مبدا، مرکز و مقصد و باطن جهان هستی است.
آذبایجانی با بیان اینکه در ادبیات فارسی واژگانی مانند روحانی، باطنی، قدسی، حقیقی، ربانی و ... معادل معنویت است، گفت: قرآن کریم با تعابیری مانند حیات طیبه و حیات حقیقی به عنوان تولد دوباره انسان و معنویت نام برده است و مقصد این مسیر حیات طیبه به سمت خداوند است.
وی با اشاره به تعریف دین مبنی بر مجموعه اعتقادات، اعمال و احساسات فردی و جمعی که بر محور مفهوم حقیقت غایی سامان یافته است، اظهار کرد: نگرش ویژه به جهان، تأثیر امور ماورای طبیعت در جهان، جاودانگی انسان، مکتوبات مقدس، امور مقدس، جنبه عملی ایمان و ... ساختار حیات دینی را شکل می‌دهند و اکثر ادیان این ویژگی‌ها را دارند.
تفاوت میان دین و معنویت
این پژوهشگر با اشاره به تفاوت میان دین و معنویت تصریح کرد: در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ برخی می‌گویند دین و معنویت یکی است، برخی قائل به تباین هستند، برخی قائل به اعم یعنی دین اعم از معنویت و برخی بالعکس در حالی که برخی معنویت بدون دین را ممکن می‌دانند.
معنویت بخشی از دین است
آذبایجانی عنوان کرد: براساس دیدگاه مختار، معنویت حقیقی، باطن دین و هسته آن است به تعبیر دقیق‌تر رابطه دین و معنویت اعم و اخص است پس معنویت بخشی از دین است .
استاد حوزه علمیه اظهار کرد: معنویتی که امروزه در ادبیات موجود وجود دارد رابطه عام و خاص من وجه است و حتی مناسکی برای رسیدن به معنویت دارند که معمولا مورد قبول بیشتر ادیان نیست.
وی با اشاره به اعتقاد برخی مبنی بر تفاوت میان دین و معنویت افزود: این دسته افراد، دین را امری ظاهری ولی معنویت را باطنی می‌دانند و این ادبیات تا حدی در دانشگاه‌ها مورد قبول است؛ دین جنبه نهادی و ساختارهایی مانند مسجد و معبد و ... دارد ولی معنویت امری شخصی است؛ دین در ادیان مختلف متفاوت است و رهبران مختلفی دارد ولی در معنویت مشترک است؛ دین امر نسبتا ثابت و معنویت می‌تواند تغییر کند و پویاست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از دید این افراد، روش به دست آمدن و مواجهه با دین نقلی و عقلی است ولی معنویت تجربی و شهودی است همچنین دین کثرت‌گراست ولی معنویت به سمت وحدت‌گرایی سوق دارد؛ دین تاکید بر عقاید و مناسک دارد ولی معنویت بر معنای زندگی و تجارب معنوی تاکید می‌کند که به نظر ما دین دارای همه ویژگی‌های معنوی در هسته و باطن خود است و دین را نمی‌توان به بعد ظاهری و معنویت را به بعد باطنی تقسیم‌بندی کنیم.
آذربایجانی عنوان کرد: کانونی‌ترین موضوع دین خداوند است که هم باطنی و هم ظاهری است پس دینی هم که خدا نازل فرموده است، مجموعه‌ای از ظواهر و بواطن است و اینکه گفته شود دین ظاهری و معنویت باطنی است با قرآن سازگاری ندارد.
وی با اشاره به تعریف روان‌شناسی گفت: تا قبل از قرن 19 روان‌شناسی بخشی از فلسفه به شمار می‌رفت ولی در نیمه قرن بیستم آزمایشگاه‌های تجربی برای شناخت اعمال و افکار انسان ایجاد شد و مکاتب روان‌شناسی مانند روان تحلیل‌گری، انسان‌گرایی، رفتارگرایی و شناخت‌گرایی بر این اساس ایجاد شد.
استفاده از مراقبت معنوی در پزشکی
آذربایجانی با اشاره به مناسبات روان‌شناسی و معنویت گفت: معنویت در خدمت روان‌شناسی برای رشد معنوی و روان درمانگری معنوی است که می‌بینیم در بحث «معنویت در سازمان» از مباحث روان‌شناسی برای افزایش بهره‌وری استفاده می‌شود و امروزه بحث مراقبت معنوی نیز در بحث فضای پزشکی به صورت جدی مورد توجه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: الان در برخی بیمارستان‌های کشور هم بحث مراقبات معنوی مورد توجه است که با عنوان طب تسکین برای بهبود بیماران استفاده می‌شود.
وی اظهار کرد: می‌توانیم با مساعدت‌های معنوی به افراد برای بالارفتن امید و سلامتی آنان کمک کنیم همچنین از مباحث انرژی درمانی و ... هم می‌توان در این راه کمک گرفت.
آذربایجانی با اشاره به برخی فنون درمانگری معنوی در حل مشکلات تصریح کرد: ذهن آگاهی، فضیلت، دل بریدگی، حضور قلب، پذیرش، مقابله‌های دینی، معنادرمانی، نوسازی معنوی(توبه) و تسکین روح و توکل و ... از جمله فنون درمانگری معنوی محسوب می‌شود.
وی اظهار کرد: یکی از بهترین روش‌ها برای در مان افسردگی ناشی از احساس گناه همین بحث نوسازی معنوی در قالب توبه است.
آذربایجانی با اشاره به مکانیزم و فرایندهای درمانی معنوی عنوان کرد: انسجام‌بخشی به سیستم روانی، مکانیزم فراروی(تعالی و بالاروی از منیت، مادیت و موقعیت)، مکانیزم معنادهی، مکانیزم تاب‌آوری و مکانیزم سهیم کردن از جمله فرایندهای درمانی معنوی محسوب می‌شوند که در آیاتی مانند «هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ» متجلی است.
آذربایجانی با اشاره به روان‌شناسی معنویت گفت: تبیین معنویت، سنجش معنویت، عوامل و زمینه‌های افزایش معنویت، آثار و پیامدهای معنویت، رابطه معنویت و اخلاق، معنویت و سلامت جسمی، معنویت و سلامت روانی، تجربه‌های معنوی و عرفانی، مراحل رشد معنوی و اعمال و تمرین‌های معنوی از جمله مسایل روان‌شناسی معنویت محسوب می‌شوند.
رویکردهای روان‌شناختی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به رویکردهای روان‌شناختی به معنویت افزود: رویکرد پدیدارشناختی، رویکرد عصب شناختی، رویکرد پست مدرن و هرمنوتیک و رویکرد عامیانه از جمله رویکردهای روان شناختی به معنویت است که می‌توان از رویکرد معنوی برای رسیدن به موفقیت بهره برد.
آذربایجانی با اشاره به تبیین معنویت اظهار کرد: معنویت امری غریزی و حالتی احساسی در مطالعات روان‌شناسی و تجربه اوج یا عرفانی است که انسان را به آرامش و رضایت باطن می‌رساند.
وی با اشاره به مولفه‌های هوش معنوی تصریح کرد: ظرفیت متعالی‌سازی، هشیاری معنوی، قدسی‌سازی، مقابله معنوی و ظرفیت عمل اخلاقی از جمله مولفه‌ها به شمار می‌روند.
