ماه رمضان در لنز پولروس

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، این روزها در موزه عکسخانه شهر واقع در میدان بهار شیراز، نمایشگاه عکسی از آثار عکاس مطرح اتریشی «ژوزف پولروس» به نمایش درآمده است. محور این عکس‌ها، ماه رمضان در کشورمان است. این تصاویر از آنجا جالب توجه است که عکاس‌ها را یک اروپایی گرفته، برای همین جنس نگاهش با یک عکاس مسلمان فرق دارد. با این توضیح سعی می‌کنیم در گزارش زیر توصیفی از برخی عکس‌های به نمایش درآمده در این عکسخانه داشته باشیم.

موزه عکسخانه شهر در طول سال همیشه میزبان عکس‌های عکاسان است، اما این مرکز در مناسبت‌های مذهبی هم همسو با دیگر بخش‌های فرهنگی کشور نگاهی مذهبی و قرآنی به هنر عکاسی دارد. برای مثال در ماه رمضان یا محرم همیشه آثاری به نمایش درمی‌آیند که به نوعی با مناسبت مورد نظر، مربوط هستند. در این میان برخی نواندیشی‌ها نیز در عملکرد این موزه وجود دارد که باید به آن با دیده تحسین نگریست. درباره این موزه یک نکته جالب دیگر نیز وجود دارد که مطمئناً هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌کند. آن نیز وجود دوربین‌های قدیمی در این عکسخانه است به نحوی که قدمت برخی از این دوربین‌ها به 100 سال هم می‌رسد. به هر حال جدا از موضوعات و ویژگی‌های ظاهری موزه، می‌خواهیم ارزیابی از برخی عکس‌های ژوزف پولروس داشته باشیم تا به نوعی ببینیم این عکاس مسیحی در زاویه نگاه دوربین خود چه آموزه‌های اسلامی و قرآنی را جا داده است.

عکس اول، مربوط به نانوایی است که نان‌های پخته شده را دسته می‌کند. این تصویر شاید در ظاهر یک امری عادی از یکی مشاغل باشد، اما به نوعی به کاری پرداخته شده که در ماه رمضان سختی‌های خاص خود را دارد، چون در روزهایی که دمای هوا از 40 درجه سانتیگراد هم بالاتر می‌رود کنار تنور ایستادن با زبان روزه، کاری است که شاید از عهده هر انسانی بر نیاید، اما نانوایان مسلمان این کار را انجام می‌دهند. مطلب دیگر به بحث روزی حلال برمی‌گردد که در اسلام و قرآن به آن تاکید فراوان شده است. درباره این عکس نکته‌ای دیگر هم می‌توان گفت آن هم صمیمیت و حقیقتی است که در این عکس وجود دارد و به خوبی مشخص است عکاس تنها لحظه‌ای را شکار کرده که زیبایی تصویری و اخلاقی نمود بارز آن است.

عکس دوم، مربوط به یک مجلس سخنرانی است که نمونه آن را امروز کمتر می‌توان در تکایا و هیئت‌های مذهبی مشاهده کرد، زیرا متاسفانه امروز ما شکلی از عزاداری را در برخی اماکن شاهد هستیم که هیچ نشان شیعی در آن وجود ندارد. حتی بازخوردهایی را به همراه دارد که به ضرر شیعه تمام می‌شود. این نقصان در شرایطی است که تشیع مسیر تفکر و تعقل است، پس نباید اجازه دهیم که برخی با خودسری و برداشت‌های غلط، اسم مکتبی که پایه‌گذار آن امام جعفر صادق(ع) بوده را خدشه‌دار کنند. این معضل نیز تنها آسیبی نیست که عده‌ای به آن معتقد باشند، بلکه رهبر معظم انقلاب به عنوان ولی امر مسلمین نیز در سخنان خود بر رعایت اندیشه و تعقل در مراسم عزاداری تاکیدات فراوان کرده‌اند.

تصویرسازی صحیح از سخنرانی مذهبی در هیئات

با این توضیح در عکس مربوطه، سخنرانی بالای منبر حضور دارد و جمعی نیز پیرامون این منبر حاضر هستند. در میان حضار ما همه نسل‌ها را می‌بینیم، حتی در بخشی از عکس هم زنان دیده می‌شوند. مطلب جالب توجه در این عکس، مکانی است که در آن سخنرانی انجام می‌شود. خانه‌ای قدیمی که می‌توان در آن سبک زندگی ایرانی – اسلامی را به خوبی مشاهده کرد. موضوع دیگری که باید به آن دقت نظر داشت به رنگ و نور عکس‌ها بر می‌گردد، یعنی آن روشنایی حاکم بر عکس نوعی آرامش را به بیننده منتقل می‌کند، اتفاقی که کمتر می‌توان نمونه آن را در اماکن مذهبی دید.

عکس سوم، مراسم افطار در میان اهل تسنن را محور قرار داده است. در این کار به نوعی به بحث وحدت شیعه و سنی پرداخته می‌شود. این تصویر در جای خود بسیار پسندیده و نیکوست، زیرا در شرایط فعلی که بدخواهان به دنبال تفرقه بین مسلمانان هستند هر قدمی که بتواند نزدیکی برادران اهل تسنن را با شیعیان در پی داشته باشد باید محترم شمرده شود. جدا از بحت مذهبی این قبیل نگاه در هنر می‌تواند دستاورد ملی و انقلابی هم در پی داشته باشد، چون کشور ما از قومیت‌های مختلفی تشکیل شده است که اتحاد آنها می‌تواند قوام کشور را به همراه داشته باشد. نکته دیگری که عکاس در عکس خود به آن اشاره دارد، سادگی است که در سفره افطار وجود دارد. این سادگی بر دل می‌نشیند. این نگاه لطیف را مقایسه کنید با سفره‌های رنگانگ افطاری در برخی مراسم که هیچ نشانی از فرهنگ رمضان در آن وجود ندارد.

عکس چهارم، یکی از زیباترین عکس‌های این نمایشگاه است که احساس خوبی در بیننده ایجاد می‌کند و مربوط به عکسی می‌شود که حضور کودکی را در یک مراسم مذهبی اهل تسنن نشان می‌دهد، البته میکروفون که به کودک متصل است نشان می‌دهد که وی یا در حال خواندن قرآن است یا این‌که ادعیه‌ای را قرائت می‌کند. در این تصویر ما نکته‌ای را از عکس درک می‌کنیم، آن هم تاکید بر حضور نونهالان از کودکی در مراسم‌های مذهبی است، برای اینکه یک فرد دین‌مدار تربیت شود نیاز است که نکات مورد نظر را از کودکی به وی منتقل کرد تا در بزرگسالی این علاقه و نیاز در وی ریشه دوانیده باشد.

عکس پنجم را باید به لحاظ هنر عکاسی جزء زیباترین عکس‌های این نمایشگاه نام برد که علاوه بر زیبایی تکنیکی، معنای والایی نیز با خود به همراه دارد. ابتدا در بحث فنی باید گفت، نورپردازی کاری بسیار زیباست. در ضمن تعطیلی مغازه‌ها نشان می‌دهد که پایان یک روز کاری است و این مامور شهرداری است که در انتهای روزها مشغول نظافت معابر ما می‌شود تا در روز آینده محل کار کردن پاکیزه باشد، اما برداشت مفهومی که می‌توان از این عکس داشت به نوع نگاه هر فرد بر می‌گردد، اما از نگاه نگارنده این نکته استباط می‌شود که زحمت یک مامور شهرداری در رفت و روب معابر، شاید به لحاظ مادی، دستاوردهای مالی برای وی در پی نداشته باشد، اما مطمئناً نزد خدا عزیز شمرده می‌شود.

عکس ششم، مربوط به یک ایستگاه مترو است که چند تصویر را با خود به همراه دارد. ابتدا روحانی که در حال مطالعه است و پشت وی بنری قرار گرفته که نشان می‌دهد به شبهات شخصی مردم در این مکان پاسخ داده می‌شود. در کنار این روحانی چند جوان نیز قرار دارند که مشغول اجرای تواشیح هستند. نکته جالب اینجاست که در کنار آنها باجه‌ای قرار دارد که فست‌فوت می‌فروشد. از این عکس چند پیام می‌توان استنباط کرد. ابتدا اینکه برای تبلیغ آموزه‌های دینی و قرآنی تنها یک مکان خاص وجود ندارد، برای همین ایستگاه مترو و ... نیز می‌تواند محلی مناسب برای آموختن نکات دینی به مردم باشد. در ضمن همجواری باجه فست‌فود با این گروه دینی قرآنی، نوعی تذکر برای بیننده به همراه دارد، یعنی توصیه دینی تنها در مناسک خلاصه نمی‌شود، بلکه باید در سبک زندگی به ویژه تغذیه هم لحاظ شود و از اصول اسلامی پیروی کند.

شش عکس انتخابی که در این نمایشگاه به تشریح آن پرداخته شد تنها نمونه‌هایی از عکس‌هایی این عکاس اتریشی بودند، اما می‌شد تصاویری دیگری هم برای توضیح انتخاب کرد، ولی معتقدم آن عکس‌ها یا نگاهی مترادف با عکس‌های توضیح داده شده داشت یا اینکه در آنها تنها، مناسک مد نظر قرار گرفته بود، ولیکن این‌که یک اروپایی چنین نگاه دقیقی به موضوعات و زندگی مردم دارد نشان می‌دهد با زبان تصویر نیز می‌شود بسیاری از آموزه‌ها را به مردم منتقل کرد به شرطی‌ که آن را به درستی درک کرده و به مردم انتقال داد. 

در بخش دیگری از این گزارش، گفت‌و‌گویی کوتاه با امیر هوشنگ للهی آورده می‌شود. این مسئول به عنوان مدیر موزه عکسخانه شهر چند ماهی است در این مرکز فعالیت می‌کند. این هنرمند خود عکاس است و درباره عملکرد این موزه در مناسب‌های مذهبی این گونه اظهار نظر کرده است: ما در این ایام (ماه رمضان) دو نمایشگاه برگزار می‌کنیم. ابتدا نمایشگاه فردی که هم اکنون برپاست و در آن عکس هنرمند مطرح اتریشی «ژوزف پولروس» به نمایش درآمده و نکته جالب در این عکس‌ها نگاهی است که یک هنرمند اروپایی به ماه رمضان دارد. این عکاس سال گذشته طی ماه مبارک رمضان در کشورمان به عکاسی پرداخت که امروز گلچینی از آثار وی را در نمایشگاه شاهد هستیم.

امکان نمایش آثار دینی را فراهم کنیم

وی افزود: نمایشگاهی دیگر از ششم تیرماه در این موزه برپا خواهد شد که در آن عکس‌های گروهی عکاسان ایرانی به نمایش درآمده است. این عکس‌ها عمدتاً کارهایی هستند که در آنها به شب‌های قدر پرداخته می‌شود. علت انتخاب این کارها نیز این است که در کنار پرداختن به شب‌های قدر، به رفتارهایی پرداخته شد که کمتر در عکس‌های ماه رمضان شاهد آن بوده‌ایم. برای نمونه به آموزش قرآن اشاره می‌کنم که معمولاً کمتر به آن پرداخته می‌شود. در انتها باید بر این نکته تاکید داشته باشم که برای هنرمندان و عکاسان، تشویق یکی از راهکارهای مهم است، به این شکل که امکان نمایش آثار آنان در نمایشگاه‌ها فراهم باشد، اتفاقی که مطمئن باشید اگر روی دهد جایگاه عکاسی دینی و قرآنی نیز در بین هنرمندان بهتر خواهد شد.

در بخش انتهایی این گزارش نیز اظهارنظر عکاس درباره عکس‌هایش آورده می‌شود تا به نوعی با انگیزه‌های شخصی این هنرمند آشنا شویم. ژوزف پولروس درباره روند انجام این پروژه عکاسی این گونه اظهارنظر کرد: سال گذشته برای کار هنری به سفارت آلمان در ایران آمدم. آن ایام مصادف با ماه رمضان بود. در همان زمان در جریان ماه رمضان و اتفاقاتی که در این ماه می‌افتد قرار گرفتم و این امر انگیزه‌ای بود تا از این رویداد مهم و انسانی عکاسی کنم، البته چند نفر از دوستان عکاس ایرانی‌ام در این راه من را همراهی کردند و توانستم عکس بگیرم. برای آماده کردن این نمایشگاه به میبد یزد و اصفهان سفر کردم و از مکان‌های مختلف و سفره‌های غذا در زمان افطار و سحر عکس گرفتم و حاصل آن نمایشگاهی شد که هم اکنون مشاهده می‌کنید.

وی در انتهای این گزارش تاکید کرد: من زیاد به قاهره می‌رفتم و در آنجا با اسلام و ماه رمضان آشنا شدم. من با دین اسلام و روزه‌داری، پرهیز از خوردن و آشامیدن آشنایی دارم و می‌دانم که این یک واجب دینی برای مسلمانان است. در ضمن باید تاکید کنم که یکی از زیباترین جنبه‌های روزه مسلمانان این است که روزه‌داران به یاد فقرا و گرسنگان می‌افتند و این خیلی پسندیده و انسانی است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای تماشای این نمایشگاه هر روز از ساعت ۹ ـ ۱۶ به موزه‌ عکسخانه‌ شهر به نشانی میدان هفت تیر، میدان بهارشیراز، بوستان بهارشیراز مراجعه کنند. موزه پنجشنبه‌ها از ساعت ۹ ـ ۱۲ باز و جمعه‌ها و روزهای تعطیل رسمی بسته است.