رهبری که به اتحاد اسلامی آسیای میانه جان بخشید

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، رایزنی فرهنگی ایران در ازبکستان در گزارشی که آن را در اختیار ایکنا قرار داد، آورده است: «ایشان بابا‌خان ابن عبدالمجید خان» (1858- 1957) رهبری مذهبی، واعظ، پژوهشگر فقه و الهیات اسلامی، یکی از بنیان‌گذاران و نخستین رئیس اداره امور دینی مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان(SADUM)، نخستین مفتی پنج کشور بود.  
او در سال 1858 در تاشکند، در دوران حکومت خانات خوقند در خانواده‌ای مذهبی زاده شد و در 6 سالگی پس از مرگ مادرش که مادر شش تن از ایشان‌ها بود، پدربزرگش که سال‌های بسیاری استاد مدرسه موی مبارک در تاشکند بود، تربیت او را به عهده گرفت و پس از مرگ پدربزرگش، عمه ثروتمند او(بی‌بی ساره) که بیوه بوده و فرزند نداشت او را در 12 سالگی به مدرسه میر عرب در بخارای شریف فرستاد تا نزد متکلم معروف استاد اکرم چه (کوچک) آموزش دیده و تحت نفوذ او به طریقت نقشبندی در آمد. او با توصیه قاضی محی‌الدین خواجه که قاضی تاشکند بود در بازرسی از بخارا، او را شناخته و دستور داد او را به تاشکند برده و در مدرسه سرای تاش برای یادگیری شریعت نزد آخون جان آخوند رود. او سپس به مدرسه علمیه کوکلداش در تاشکند رفت تا نزد مفسر و محدث برجسته قرن 19 میان ملک مخدوم، علوم تفسیر، حدیث و کلام را از او و ملک معصوم لبنانی و سید علی ظهیر مدنی بیاموزد.
پس از فارغ‌التحصیلی، الهیات‌دان جوان و حقوقدان فقیه، کار خود را در تاشکند به عنوان فقیه آغاز کرد. در همین شهر با دختر (تخته خان) حامی خود محی‌الدین خواجه ازدواج کرد. این ازدواج بر موقعیت اجتماعی ایشان باباخان افزود، از جهیزیه همسرش قطعه زمینی به مساحت 120 هکتار در روستای یالان قاچ نزدیک تاشکند بود. آموزش عالی، دانش عمیق و رابطه سببی مناسب و معقول، او را در موقعیت امام و خطیب مسجد طلا شیخ قرار داد. تدریس او در مدارس موی مبارک در پایان قرن نوزدهم، پس از موقعیت مذکور از ایشان باباخان پیرو مذهب حنفی، به محترم‌ترین فقیه شهر در تاشکند تبدیل کرد. پس از تولد فرزند سومش در سال 1896، همسرش درگذشت. چندی بعد ایشان بابا خان با سلامت خان دختر یکی از ثروتمندترین مردان تاشکند به نام صدیق خواجه ازدواج کرد. از پدر بزرگ همسر دومش مجموعه غنی از کتاب‌های خطی اسلامی به او رسید. در سال 1912، همراه با پدر همسرش و پسرش از ازدواج اول(کمال خان) برای نخستین‌بار به حج مشرف شد که  182 روز به طول انجامید.
در سال 1924 سیاست بی‌خدایی و بسته‌شدن تقریبا همه مساجد و مدارس مذهبی آغاز شده بود. بسیاری از چهره‌های برجسته مذهبی زندانی و یا تبعید شدند. برخی دیگر مجبور به مهاجرت شده و خواندن قرآن و  نگاهداری کتاب مقدس مسلمانان نیز جرم بود.
در این دوره در مسجد طلا شیخ که ایشان باباخان امام خطیب آن بود و مرکزیت معنوی و روحانی تاشکند شده بود، مقامات را خوش نیامد و در سال 1928، تمام اموال خانواده بابا خان‌ها مصادره شد و ایشان باباخان همراه پسران بزرگترش، در حالی که فرزند کوچک‌تر او نیز از مدرسه اخراج شده بود، زندگی مخفیانه را آغاز کردند.
در سال 1937، با توجه به موج جدیدی از سرکوب، ایشان باباخان و زین‌الدین خان و پسرش به اتهام مشاوره مذهبی دستگیر شدند. در سال 1941 ایشان باباخان برای بار دوم دستگیر شد؛ اما در ماه اکتبر به دلیل عدم وجود شواهد کافی آزاد شد.
در دو سالی که سخت‌ترین سال‌های جنگ جهانی اول در جامعه شوروی بود، در ارزیابی مجدد، ارزش‌ها و نگرش‌ها نسبت به دین تغییر کرد و بردباری مذهبی جایگزین مبارزه سیاسی برای زدودن دین شد. در این ارزیابی مجدد از ایشان باباخان در زمستان 1943 خواسته شد که محور اتحاد جوامع مسلمان آسیای میانه و قزاقستان شود. رئیس شورای عالی ازبکستان شوروی یولداش آخون بابایف، با ایشان بابا خان و گروهی از رهبران مذهبی مذاکرات با دولت شوروی تلاش برای تأسیس اداره معنوی مسلمانان آسیای مرکزی و قزاقستان را که انجمن معنوی مرکزی مسلمانان اتحاد جماهیر شوروی خوانده می‌شد، آغاز کردند.
در ژوئیه 1943، ایشان باباخان برای دیدار با ژوزف استالین(رهبر و سیاست‌مدار کمونیست شوروی) در کرملین به مسکو احضار شد. استالین به او پیشنهاد کرد که همایشی بزرگ برای گردآمدن مسلمانان برگزار کند. ژوزف استالین تأکید کرد که اولویت جامعه اسلامی مبارزه با اشغالگران نازی است. با حضور علمای مسلمان در 15-20 اکتبر، 1943 در تاشکند در خانه ایشان باباخان نخستین همایش برگزار شد و در آن 160 نماینده از جمهوری‌های آسیای میانه و قزاقستان حضور داشتند. در این همایش تصمیم به ایجاد اداره معنوی مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان (SADUM) گرفته و به اتفاق آرا ایشان بابا خان را به ریاست برگزیدند. او هم زمان به رتبه مفتی پنج جمهوری دست یافت. SADUM با کمبود امامان برای عبادت مواجه شد. در سال 1945، پس از مذاکرات دشوار با دولت شوروی ایشان باباخان موفق به از سرگیری ساخت و تعمیر مدرسه دینی میر عرب در بخارا شد که برای سال‌های بسیاری تنها مؤسسه آموزشی اسلامی در اتحاد جماهیر شوروی بود. پس از جنگ بزرگ میهنی، شیخ ایشان باباخان نقشی فعال در بازسازی روابط مسلمانان شوروی و جهان اسلام از طریق مراسم سالانه حج ایفا کرد. در سال 1945 بود که گروهی از مسلمانان شوروی برای نخستین‌بار موفق به انجام مناسک حج شده و به مکه و مدینه رفتند.
ایشان بابا‌خان ابن عبدالمجید خان سرانجام در سال 1957 در آستانه صد سالگی دار فانی را وداع گفت.