ذكر ٥١ حق در رسالة الحقوق امام سجاد(ع)

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا؛ نبأ، بیست‌وچهارمین جلسه از سلسله مباحث آموزه‌های وحی الهی با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا؛ مفسر قرآن کریم، با موضوع نیکی به پدر و مادر، در بیت وی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا، در ابتدای این جلسه با قرائت سه جمله ابتدایی آیه 36 سوره نساء، در تبیین جمله اول گفت: پرستش و عبادت تنها برای خدای متعال است لذا هیچ انسانی حق ندارد غیر الله را بپرستد، این قسمت آیه شریفه، امر می‌کند که همه انسان‌ها، خدای متعال را بپرستند.
وی در تفسیر «وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا» افزود: این جمله می‌فرماید هیچ‌چیزی را هیچ‌گونه شریک خدا قرار ندهید. شرک در ذات، شرک در صفات، شرک در افعال و شرک در عبادت، به ترتیب، انواع شرک هستند، همچنین نقطه مقابل شرک، توحید است که؛ توحید در ذات، توحید در صفات، توحید در افعال و توحید در عبادت انواع توحید هستند.
توحید باید در عبادت و استعانت باشد
این کارشناس دینی در تبیین اقسام شرک اظهار کرد: مراد از شرک در ذات این است که ما خدا را بیش از یکی بدانیم، مراد از شرک در صفات این است که صفات خدا را زائد بر ذات خدا بدانیم، مراد از شرک در افعال این است که آنچه در نظام هستی اتفاق می‌افتد را به غیرخدا نسبت بدهیم، یعنی موحد باید مثلاً خالقیت و رازقیت را منحصر به خدای متعال بداند.
وی افزود: یکی از شاخه‌های شرک، شرک در عبادت است یعنی اینکه انسان، غیرخدا را بپرستد، این غیرخدا گاهی بت است که دارای انواع و اقسامی است به طوری که در زمان جاهلیت با دست خودشان از چوب، سنگ و چیزهای دیگر، بت‌هایی می‌ساختند و می‌پرستیدند، یا انسانی، انسان دیگر را می‌پرستید و کورکورانه از او اطاعت می‌کرد که بدترین نوع بت‌پرستی، انسان‌پرستی است. بعد از پذیرفتن «وَاعْبُدُوا اللَّهَ»، جمله «وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا» آمده که نه شرک در عبادت و نه شرک در استعانت داشته باشید و لذا در سوره حمد و در نمازهای واجب شبانه‌روزی حداقل ما 10 بار می‌خوانیم که «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ؛ (خدا) فقط تو را عبادت می‌کنیم و فقط از تو کمک می‌خواهیم»، این را توحید در عبادت و توحید در استعانت می‌گویند.
احسان به والدین در ردیف توحید ذکر شده
این مفسر قرآن، در تفسیر «وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا» بیان کرد: این جمله یعنی «و نسبت به پدر و مادر، نیکوکار باشید»، آنقدر مسأله نیکی به پدر و مادر در قرآن کریم اهمیت دارد که در ردیف توحید ذکر شده است، بعد از آنکه دعوت به توحید می‌کند و عبادت را از آنِ خدای یکتای بی‌همتا می‌داند و مردمان را از شرک‌ورزی پرهیز می‌دهد بلافاصله می‌فرماید که در حق والدین، نیکوکار باشید.
وی درباره احسان به والدین گفت: در این زمینه روایات فراوانی در منابع روایی داریم، امام زین‌العابدین(ع) رساله‌ای به نام «رسالة الحقوق» دارد که این رساله با وجود حجم کمش اما بسیار پرمحتواست، امام سجاد(ع) در این رساله، 51 حق را برشمرده است که از جمله آن حقوق، یکی حق پدر و دیگری حق مادر است.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در مورد حق پدر در رساله حقوق بیان کرد: تعبیر امام سجاد(ع) در خصوص حق پدر این است که می‌فرماید: «وَ أَمّا حَقّ أَبِيكَ فَتَعْلَمُ أَنّهُ أَصْلُكَ وَ أَنّكَ فَرْعُهُ؛ حق پدرت بر تو این است که بدانی پدر تو اصل توست (یعنی ریشه و اساس توست) و تو فرع وجود پدرت هستی» به عبارت دیگر، آن ریشه وجود تو، پدر توست و اگر آن اساس و اصل نمی‌بود تویی که فرع هستی به وجود نمی‌آمدی.
وی افزود: سپس می‌فرماید: «وَ أَنّكَ لَوْلَاهُ لَمْ تَكُنْ فَمَهْمَا رَأَيْتَ فِي نَفْسِكَ مِمّا يُعْجِبُكَ فَاعْلَمْ أَنّ أَبَاكَ أَصْلُ النّعْمَةِ عَلَيْكَ فِيهِ؛ و اگر چنانچه پدرت نمی‌بود تو وجود نمی‌داشتی، هرگاه از خود چیزی را دیدی که تو را شادمان می‌سازد، (هرگاه از خودت خوشت می‌آید و احساس منیت، غرور و شخصیت در نفس خودت می‌کنی) پدر تو اصل آن نعمت و رگ و ریشه آن نعمت وجود توست (بِدان که این شخصیت و هستی تو که تو را به اعجاب واداشته است، این‌ها همه از پدر توست)»، سپس می‌فرماید: «وَ احْمَدِ اللّهَ وَ اشْكُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِكَ؛ بنابراین بخاطر وجود پدرت، خدا را حمد و سپاس بگوی، از او سپاسگذاری کن، به همین اندازه‌ای که در توانت است» به عبارت دیگر در اینجا حق پدر را برمی‌شمارد که حق پدر را رعایت بکنید.
این مجتهد در مورد حق مادر در رساله حقوق اظهار کرد: همچنین امام سجاد(ع) در خصوص حق مادر می‌فرماید «فَحَقّ أُمّكَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهَا حَمَلَتْكَ حَيْثُ لَا يَحْمِلُ أَحَدٌ أَحَداً؛ حق مادر تو این است که بدانی او تو را در جایی برداشته است که کسی کس دیگر را برنمی‌دارد» به طوری که تو را 9 ماه و چند روز در شکمش حمل کرده است، «وَ أَطْعَمَتْكَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِهَا؛ و از میوه دل خود به تو چیزی داده است»، «مَا لَا يُطْعِمُ أَحَدٌ أَحَداً؛ که کسی به دیگری نمی‌دهد»، «وَ أَنّهَا وَقَتْكَ بجَمِيعِ جَوَارِحِهَا؛ و تو را با همه وجودش نگهبانی و نگهداری کرده است»، «فَإِنَّكَ لَا تُطِيقُ شُكْرَهَا إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ تَوْفِيقِه؛ بنابراین تو جز به یاری خدا، از عهده سپاسگذاری مادرت نمی‌توانی برآیی».
ادای امانت و وفای به عهد در مقابل بدکاران نیز واجب است
وی گفت: اینجاست که مرحوم کلینی در جلد دوم الکافی، از امام محمدباقر(ع) نقل می‌کند: «ثَلَاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِيهِنَّ رُخْصَةً؛ سه چیز است که خدا اجازه ترک آن‌ها را به کسی نداده است و حتماً باید انجام بگیرد.» اول «أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِر؛ ادای امانت به نیکوکار و یا بدکار»، اگر شخصی نیکوکار به شما امانتی داد یا شخصی فاجر و بدکار به شما امانتی داد، وظیفه شما ادای امانت است و از امام صادق(ع) و امام زین‌العابدین(ع) نقل شده است که فرموده‌اند اگر آن شمشیری که ابن‌ملجم با آن جدمان علی(ع) را به شهادت رساند به عنوان امانت به ما داده شود، ما آن را پس می‌دهیم و خیانت به امانت نمی‌کنیم، اینقدر مسأله امانتداری اهمیت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا افزود: سپس فرمود: «وَ وَفَاءٌ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ» یعنی دومین چیزی که کسی حق ندارد آن را ترک کند، وفای به عهد و پیمان است، کسی که عهدی یا قراردادی می‌بندد یا به دیگری وعده‌ای می‌دهد باید به وعده‌اش پایبند باشد و لذا قرآن کریم امر فرموده است: «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ؛ به پیمان‌هایتان پایبند باشید»، اینجا هم می‌فرماید به عهدتان پایبند باشید چه با شخص نیکوکار باشد و چه با شخص بدکار باشد.
این مجتهد در مورد پیمان‌شکنی اظهار کرد: اگر یک مسلمان حتی با کافری قرارداد می‌بندد حق نقض ندارد، حق پیمان‌شکنی ندارد، حال در سطح وسیعی اگر کشوری با کشور دیگر، عقدی ببندد و قراردادی امضا کند، هیچکدام به بهانه اینکه طرف کافر است حق نقض آن را ندارند پس اگر من عهد و پیمانم را نقض کنم خلاف قرآن و روایات است.
وی افزود: سومین چیز فرمود: «بِرُّ الْوَالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كَانَا أَوْ فَاجِرَيْنِ؛ و نیکی به پدر و مادر چه نیکوکار باشند و چه بدکار باشند» قرآن کریم نیز می‌فرماید: «فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ»، یعنی کمترین اظهار انزجار نسبت به پدر و مادر نداشته باشید، مخصوصاً پدان و مادرانی که به سن پیری می‌رسند و احتیاج به پرستاری دارند، در سن پیری، انسان‌هایی که از نظر جسمی بسیار افت پیدا می‌کنند و گاهی زمین‌گیر می‌شوند نیاز بیشتری به محبت فرزندان دارند، وظیفه فرزندان، پرستاری از پدر و مادر است و همان‌گونه که پدر و مادر در دوران گرفتاری کودک، آن‌همه درباره‌اش رنج و زحمت کشیدند، فرزندان نیز موظف هستند آن زحمات پدر و مادر را در حق خودشان جبران کنند و در دوران کهنسالی و پیری نسبت به پدر و مادر توجه داشته باشند.
کمترین اظهار انزجار به والدین، گناه کبیره است
این مفسر قرآن بیان کرد: کمترین اظهار انزجار، کمترین آزار روحی و روانی، نباید از سوی فرزند به پدر و مادر داده شود، که این جزء گناهان کبیره است، از طرفی دعای پدر و مادر در حق فرزند، قطعاً  به اجابت می‌رسد و مستجاب است، کسانی که در دنیا به پدر و مادر خدمت کنند بدون شک، عاقبت به خیر می‌شوند و کسانی که در همین دنیا، پدر و مادر را می‎‌آزارند، خودشان به نحوی گرفتار می‌شوند و بخشی از نتیجه اعمالشان را در همین دنیا خواهند دید.
وی تأکید کرد: معمولاً پدر و مادر، امید و توجهشان در سن کهولت و کهنسال، بیشتر به فرزندانشان است و در این‌باره با توجه به آیه قرآن که احسان و نیکی کردن به پدر و مادر را در ردیف توحید قرار داده است و آن‌همه روایات از پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در توجه به حق پدر و مادر به ما رسیده است، برازنده فرزندان این است که به پدر و مادر، نهایت توجه را داشته باشند، به طوری که هم در زبان با آنان خوش‌برخورد باشند و دلشان را نشکنند و آزرده خاطرشان نسازند، و هم در مقام عمل به آنان رسیدگی کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین کوشا در پایان سخنانش در مورد نیکی به والدین بیان کرد: حتی اگر پدر یا مادری از دنیا می‌رود باز این حق وجود دارد که بعد از مرگ آنان نیز فرزندان درباره آنان احسان کنند؛ صدقه بدهند، دعا در حقشان کنند، استغفار برای آنان داشته باشند، کارهای خیر و عام‌المنفعه انجام بدهند و ثوابش را نثار روح پدر یا مادر از دنیا رفته بنمایند، خدای متعال ان‌شاءالله به همگی ما توفیق خدمت به پدر و مادر، چه در زمان حیات آنان و چه در زمان ممات آنان، عنایت بفرماید.