دستگیری از دیگران در مسائل مالی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از هامبورگ، مطالب تبیین‌شده توسط آیت‌الله رمضانی، امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه نماز جمعه دیروز، 15 مردادماه، در زیر از نظر می‌گذرد:
در گذشته بارها اشاره شد که اسلام نسبت به آنچه در سلامت و سعادت فردی و جمعی انسان‌ها نقش ایفا می‌کند، برنامه ارائه می‌دهد و حتی حقوق آنها را یادآور می‌شود. لذا توجه به رساله حقوق امام سجاد(ع) نگرش انسان در امورات گوناگون را جهت می‌دهد. این رساله حتی اموال حقوقی را مورد تبیین قرار داده و در زمینه کسب و کار اگر انسان شریکی داشته باشد، حق او را مورد توجه قرار می‌دهد.
حق شریک
اسلام هم بر نجات خود و هم بر نجات دیگران تأکید می‌کند و هر نوع مکر، حیله، فریب، نیرنگ و خدعه را چه درباره خود و چه درباره دیگران نهی می‌کند. امام سجاد(ع) در بیان‌کردن چند حق مانند: حق شریک، حق مال و حق طلبکار، به جهت مشخص‌کردن حقوق اخلاقی و قانونی، نکات مهمی را یادآور می‌شود. ایشان در خصوص حق شریک یعنی کسی که در کاری یا در چیزی با دیگری سهیم و شریک است، می‌فرماید:
«وَ أَمَّا حَقُ‏ الشَّرِيكِ‏ فَإِنْ غَابَ كَفَيْتَهُ وَ إِنْ حَضَرَ سَاوَيْتَهُ‏ وَ لَا تَعْزِمْ عَلَى حُكْمِكَ دُونَ حُكْمِهِ وَ لَا تَعْمَلْ بِرَأْيِكَ دُونَ مُنَاظَرَتِهِ وَ تَحْفَظُ عَلَيْهِ مَالَهُ وَ تَنْفِي عَنْهُ خِيَانَتَهُ فِيمَا عَزَّ أَوْ هَانَ‏ فَإِنَّهُ بَلَغَنَا أَنَّ يَدَ اللَّهِ عَلَى الشَّرِيكَيْنِ مَا لَمْ يَتَخَاوَنَا وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏ و اما حق شریک آن است که اگر غایب بود امورش را کفایت کنی و اگر حاضر بود همانند او انجام وظیفه کنی و به نظر و رأی خود بدون مشورت او تصمیم نگیری و مال او را برایش حفظ کنی، و در امور او کم یا بیش خیانت نکنی، زیرا به ما رسیده است که دست خدا با دو شریکی است تا زمانی که به هم خیانت نکنند. و هیچ قدرتی جز به کمک خدا وجود ندارد».
نقش کسب روزی حلال در تربیت انسان
مال پاک و حلال در تربیت انسان از نظر دین اسلام نقش بسیار مهمی دارد، لذا امام سجاد(ع) به‌ حق مال اشاره می‌کند و می‌فرماید: «وَ أَمَّا حَقُ‏ الْمَالِ‏ فَأَنْ لَا تَأْخُذَهُ إِلَّا مِنْ حِلِّهِ وَ لَا تُنْفِقَهُ إِلَّا فِي حِلِّهِ وَ لَاتُحَرِّفَهُ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ لَاتَصْرِفَهُ عَنْ حَقَائِقِهِ وَ لَاتَجْعَلَهُ إِذَا كَانَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ وَ سَبَباً إِلَى اللَّهِ وَ لَا تُؤْثِرَ بِهِ عَلَى نَفْسِكَ مَنْ لَعَلَّهُ لَا يَحْمَدُكَ وَ بِالْحَرِيِّ أَنْ لَايُحْسِنَ خِلَافَتَهُ فِي تَرِكَتِكَ‏ وَ لَايَعْمَلَ فِيهِ بِطَاعَةِ رَبِّكَ فَتَكُونَ مُعِيناً لَهُ عَلَى ذَلِكَ أَوْ بِمَا أَحْدَثَ فِي مَالِكَ أَحْسَنَ نَظَراً لِنَفْسِهِ فَيَعْمَلَ بِطَاعَةِ رَبِّهِ فَيَذْهَبَ بِالْغَنِيمَةِ وَ تَبُوءَ بِالْإِثْمِ وَ الْحَسْرَةِ وَ النَّدَامَةِ مَعَ التَّبِعَةِ وَ لاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه: اما حق مال آن است كه آن را جز از راه حلال به دست نياورى و جز در راه حلال مصرف نكنى و از جايگاه مناسبش بيرون نسازى و از كاركردهاى حقيقی‌اش دور نگردانى و حال كه مال از آن خدا است، آن را جز داراى سمت و سويى خدايى و به منزله دستاويزى به حضرت او قرار ندهى و در آن، كسى را بر خويش ترجيح ندهى كه شايد شاکر تو نباشد و شأنش چنين است كه بازمانده مالت را به نيكى مصرف نكند و با آن به اطاعت پروردگارت نپردازد؛ كه در اين صورت، تو نيز ياور او [در اين گناه‏] خواهى بود. شايد هم وى با آن چه در مال تو روا مى‏‌دارد، در كار خويش نيك نظر كند و به اطاعت پروردگارش پردازد و خود سود برد و تو فقط حسرت و پشيمانى در پى داشته باشى!  
خطیب جمعه هامبورگ ادامه داد: حضرت(ع) در بیان حق مال به نکات مهمی اشاره کرده‌اند که از جمله آنها این‌ است که کسب و درآمد باید از راه حلال باشد تا انسان به مال طیب و طاهر و پاک برسد. و باید آن‌را در جای خود هزینه کند، و چون از جانب خداست باید در راه خدا هزینه کرد و به شکل صحیح و عقلانی از آن استفاده کند.
سعادت انسان در گرو عدم وابستگی به دنیا
یکی از مسائل مهمی که انسان باید بدان توجه داشته باشد، این است که نباید به مال دنیا وابستگی و تعلق خاطر داشته باشد؛ چراکه بدون شک علاقه به مال، انسان را با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد ساخت. «وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ؛ و او علاقه شديد به مال دارد!». و این بدین معنا نیست که داشتن مال مذموم و نکوهیده باشد، بلکه اگر مال و ثروت در خدمت انسان باشد و برای حل مشکلات او سودمند باشد، برای سعادت انسان هم در دنیا و آخرت مفید خواهد بود. لذا بدون تردید از جمله کسانی که انسان باید مال را برای آنها هزینه کند، افرادی هستند که تأمین معاش آنها از جمله وظایف صاحب مال شمرده می‌شود. مانند: دادن نفقه به زن و فرزند. البته تلاش و جمع‌کردن مال برای چنین خدمتی مانند فردی است که در راه خدا جهاد کرده است. چراکه امام صادق(ع) در این خصوص فرموده‌اند: «الكَادُّ عَلَى‏ عِيَالِهِ‏ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ؛ کسی که برای اداره زندگی زن و فرزند تلاش می‌کند، همانند مجاهد در راه خدای بزرگ است» و در نتیجه اگر مال با زحمت و رنج به دست آید و در مسیر خدا قرار گیرد خوشبختی در دنیا و آخرت را به دنبال دارد.  
دستگیری از دیگران در مسائل مالی
یکی دیگر از موارد مصرف مال، کمک‌کردن به دیگران است. بدین بیان که انسان آن‌را به صورت قرض یا ... در اختیار دیگران قرار دهد، و در صورتی که قرض‌گیرنده توان پرداخت داشته باشد، بالطبع باید آن را به صاحب مال بدهد. لذا امام سجاد(ع) در فراز بعدی به حق طلبکار اشاره کرده و می‌فرمایند: «بدهکار در صورتی که توانایی پرداخت قرض و یا مالی که به فرد کمک شده داشته باشد باید بپردازد و نباید در آن تأخیر کند؛ و اگر توان مالی داشته باشد و در پرداخت تأخیر کند، پیامبر اکرم(ص) فرمودند او ستمکار است: «مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ». و تعبیر امام سجاد(ع) در حق المال بدین بیان است: «وَ أَمَّا حَقُّ الْغَرِيمِ الطَّالِبِ لَكَ‏ فَإِنْ كُنْتَ مُوسِراً أَوْفَيْتَهُ وَ كَفَيْتَهُ وَ أَغْنَيْتَهُ وَ لَمْ تَرْدُدْهُ وَ تَمْطُلْهُ‏ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ وَ إِنْ كُنْتَ مُعْسِراً أَرْضَيْتَهُ بِحُسْنِ الْقَوْلِ وَ طَلَبْتَ إِلَيْهِ طَلَباً جَمِيلًا وَ رَدَدْتَهُ عَنْ نَفْسِكَ رَدّاً لَطِيفاً وَ لَمْ تَجْمَعْ عَلَيْهِ‏ ذَهَابَ مَالِهِ وَ سُوءَ مُعَامَلَتِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ لُؤْمٌ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏؛ و اما حق طلبکار تو این است که اگر دارا هستی به او بپردازی، و کارش را راه بیاندازی، و غنی و بی نیازش کنی، و او را تأخیر نیاندازی و معطل نکنی، زیرا پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نپرداختن توانگر، بدهکاری خود را ستم است». و اگر نداری او را به خوش زبانی خشنود کن و از او به آرامی مهلت بخواهی! و او را به خوشی از خود بازگردانی، و با این که مالش را بردی با او بد رفتاری نکن، زیرا این پستی است. و قدرتی جز به کمک خداوند نیست».
یکی از سفارش‌های مهم اسلام، برای رفع مشکلات دیگران این است که افراد در صورت تمکن مالی، اگر می‌توانند قرض بدهند تا اشخاص نیازمند بتوانند بر مشکلاتشان فائق آیند. و آنها نیز در زمان تعیین‌شده قرض را برگردانند. لذا در آیات و روایات، پاداش قرض دادن بسیار زیاد دانسته شده است. به گونه‌ای که آن‌را قرض به خدا می‌داند: «مَنْ ذَا الَّذي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ كَريم‏؛ كيست كه به خدا وام نيكو دهد (و از اموالى كه به او ارزانى داشته انفاق كند) تا خداوند آن را براى او چندين برابر كند؟ و براى او پاداش پرارزشى است!». و در جای دیگر فرمودند: «إِنَّ الْمُصَّدِّقينَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَريم‏؛ مردان و زنان انفاق‌كننده، و آنها كه (از اين راه) به خدا «قرض الحسنه» دهند، (اين قرض‌الحسنه) براى آنان مضاعف مى‏‌شود و پاداش پر ارزشى دارند!». همچنین در آیات و روایات تأکید شده است که اگر به کسی کمک کردید و قرض دادید، او را تحت فشار قرار ندهید تا اینکه مجبور شود مال ناپاکی را دنبال کند. بلکه جهت ادای قرضش به او مهلت بدهید: «وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى‏ مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ و اگر (بدهكار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى، مهلت دهيد! (و در صورتى كه براستى قدرت پرداخت را ندارد،) براى خدا به او ببخشيد بهتر است؛ اگر (منافع اين كار را) بدانيد!»