طلاب و روحانیون، امام باقر(ع) را الگوی خود در تولید علم قرار دهند

حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی، استاد حوزه علمیه قم به مناسبت شهادت امام باقر(ع) در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، به سؤال‌های خبرنگار کانون خبرنگاران ایکنا پاسخ داد:

ایکنا: نهضت علمی امام باقر(ع) چه ثمراتی برای جامعه اسلامی به همراه داشت؟
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی: خداوند متعال هدف ارسال انبیاء را تزکیه‌‌ی نفوس و تعلیم مردم بیان کرده است، زیرا که راه تعالی انسان از جمع این‌دو بدست می‌آید و انبیاء برای رسیدن به هدف خلقت انسان یعنی عبودیت در این مسیر گام برداشتند. از آنجا که امامان شیعه ادامه دهنده راه انبیاء برای هدایت و تعالی انسان هستند، هر امام با توجه به مقتضیات زمان خویش تا مقداری که قابلیت در جامعه وجود داشت، نسبت به تزکیه و تعلیم اقدام می‌کرد. البته باید به این نکته توجه داشت که تمام امامان ما یک هدف را دنبال می‌کردند که حفظ ارکان دین و نظام مسلمین بود. اما هر امام با توجه به شرایط و ویژگیهای عصر خود موضعی مناسب برای رسیدن به این هدف را اتخاذ می‌کرد. در بحث نظام مسلمین، یعنی حفظ جامعه و مردم بهترین راه، همان تزکیه و تعلیم بود که با توجه به شرایط عصر امام باقر (علیه السلام)، حضرت به همراه تزکیه و پاک کردن نفوس، اقدام به برپایی نهضت علمی نمود که ثمرات این نهضت در عصر امام صادق (علیه السلام) به وضوح دیده شد. امام باقر (علیه السلام) برای دستیابی به تزکیه نفوس در میان مردم از راههای مختلفی بهره بردند، مانند حاکم کردن عقل بر وجود و توجه دادن به روز قیامت. حضرت در روایتی فرموده است: «من لم یجعل الله له نفسا واعظا؛ فإن مواعظ الناس لن تغنی عنه شیئا؛ یعنی کسی که خداوند از داخل جانش موعظه کننده داخلی قرار نداده باشد، موعظه‌های مردم هیچ‌گاه او را بی نیاز نخواهد کرد». بالاترین موعظه کننده داخلی انسان که بر نفس پند می‌کند و او را امر و نهی عقل و تدبیر است. ایشان در روایتهای مختلفی از تسلط قدرت عقل بر شهوت نیز سخن می‌گویند. چنین عقلی نفس را نیز بر ترک دنیا و تدارک آخرت موعظه می‌کند، چراکه قرآن سرمنشأ بسیاری از گمراهی‌ها را فراموشی قیامت می‌داند.

ایکنا: قیام علمی و فرهنگی حضرت باقر چه اهدافی را دنبال می‌کرد؟
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی: اگر دوره‌ امامت امامان شیعه را که به تعبیر مقام معظم رهبری باید به مثابه‌ی یک انسان 250 ساله بدانیم، به چند بخش تقسیم کنیم، دوره حیات امامت امام باقر ابتدای بخش دوم است. بخش اول که از امامت امیرالمؤمنین (علیه السلام) آغاز و تا حیات امامت امام سجاد (علیه السلام) به طول انجامید، دوره حفظ و تداوم اسلام ناب بود و پس از آن در دوره امامت امام باقر (علیه السلام) را می‌توان دوره تثبیت و ترویج اسلام ناب نامید. حضرت در این دوره با پایه ریزی نهضت علمی و فرهنگی خود اهداف مختلفی را دنبال می‌کرد مانند: جلوگیری و مبارزه با انحرافات اخلاقی و عقیدتی که به واسطه دوری صد ساله مردم از احادیث و سیره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه وآله) توسط خلفای سه گانه و حاکمان بنی امیه به وجود آمده بود. همچنین مبارزه با منع این دوری یعنی منع تدوین و کتابت حدیث. اما به نظر می‌رسد مهم ترین هدف حضرت در این جریان تبیین مکتب فقهی اهل‌بیت (علیهم السلام) و نیز معرفی و تبیین علمی نظریه امامت اهل‌بیت (علیهم السلام) بود. با چنین اقداماتی مرجعیت علمی اهل‌بیت (علیهم السلام) در جهان اسلام تثبیت شد و از سرتاسر بلاد جویندگان علم و تشنگان حکمت به مدینه آمدند و شاید بتوان گفت دانشگاه جعفری در زمان امام باقر (علیه السلام) پایه گذاری و تأسیس شد.
همچنین راه و روش واقعی زندگی انسان با همه تشکیلات در زندگی اسلامی و حیات قرآنی خلاصه می‌شود. این شیوه زندگی همچون هر مبنای دیگری در جهان احتیاج به الگویی دارد که هم این شیوه را به طور صحیح پیاده کرده و هم مردم از آن الگو پیروی کنند. امام باقر (علیه السلام) با بهره گیری از قرآن و سنت اهل‌بیت (علیه السلام) را به عنوان الگویی کامل در این‌جهت معرفی نمودند.
تاکید امام باقر (علیه السلام) بر ولایت به عنوان یکی از مهمترین ارکان اسلام در بسیاری از روایات ایشان وجود دارد مانند روایت ذیل که فرمودند: «اسلام بر پنج پایه استوار گردیده است، نماز زکات، روزه، حج و ولایت». آنچه که امروز در دیگر فرق اسلامی به جز فرقه‌ی اثنی عشری یافت می‌شود همین است که آنها ولایت را ندارند و نداشتن ولایت به معنای از دست دادن رکن رکین اسلام است. چنانچه ثمرات نماز، زکات، روزه و حج بدون ولایت همان چیزی است که امروزه در وهابیت مشاهده می‌شود.
بنابراین تاکید امام باقر (علیه السلام) بر امامت و ولایت به عنوان پایه و رکن اساسی دین از جهت حفظ دیگر ارکان دین و نیز معرفی اهل‌بیت (علیهم السلام) به عنوان مرجعیت در تمام امور بود. چیزی که تا قبل از زمان امام پنجم در میان جوامع اسلامی حتی دوستداران اهل‌بیت (علیهم السلام) کمتر دیده می‌شود.

ایکنا: وظیفه امروز  طلاب و روحانیت  در خصوص جنبش نرم افزار علمی و تولید علم برای قدرتمندی جامعه اسلامی و نظام جمهوری اسلامی چیست؟
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی: به نظر می‌رسد طلاب و روحانیون که در مقام حافظان دین سالها همچون گذشتگان خود در این راستا تلاش کرده‌اند، امروز نیز با اقتدا به سیره‌ی مبارک اهل‌بیت (علیهم السلام) به دنبال تولید علم و نیز پاکسازی علوم اسلامی باشند. امام باقر (علیه السلام) در دورهای که کسی به دنبال علم و حکمت نبود، با تشویق به طلب علم و ضرورت علم آموزی نهضت علمی را در میان جامعه پایه ریزی کرد. امروزه که در دنیا علم آموزی و مبانی علمی بنیان یک فرهنگ و حکومت است، بدون تردید این وظیفه بیش از پیش بر عهده‌ی کسانی که در حوزه‌ی علوم اسلامی و انسانی فعالیت دارند. مسلما با تبیین صحیح علوم اهل‌بیت و اسلام ناب همانگونه که در زمان امام باقر (علیه السلام) جانهای پاک و تشنگان حقیقت جذب علوم اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شدند، امروز نیز کسانی هستند که به دنبال علم راستین و تحریف نشده‌اند. این مهم همان چیزی است که سالها پیش رهبر معظم انقلاب در قالب جنبش نرم افراز علمی بیان کردند، چراکه با تولید علم در دنیا به ویژه در علوم بنیادین جمهوری اسلامی ایران با برکت علوم اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به مبنا و مکتب تبدیل خواهد شد.

ایکنا: چه موانعی بر سر راه امام باقر(ع) در تبلیغ و آگاهی بخشی جامعه آن روز بود و حضرت با چه روشی توانستند آموزه های اسلامی را در سطح جامعه و فراتر از آن فراگیر کنند؟
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی الیاسی: از جمله موانع مهمی که در اصلاح فکر و عقیده مردم، در زمان امام باقر (علیه السلام) وجود داشت، حاکمانی بودند که از هرچیز به جهت منعفت داشتن برای حکومت خویش بهره می‌بردند. از این رو با رواج فرقه‌ها و نحله‌های مختلف فکری سعی در جدایی مردم از اسلام ناب داشتند. مانند آنچه در تشتط علمی امروزه در دنیای کنونی می‌بینم. حضرت با شناسایی این انحراف و مبارزه‌ی فکری و عقیدتی، هم به حفظ اسلام و مسلمین کمک کرده و نیز اسلام ناب را معرفی نمودند. درست همانند آنچه امروز در اطرف خود می‌نگریم؛ برداشت انحرافی و افراطی عده‌ای از اسلام و تشکیل گروه‌های تکفیری نظری و جهادی است. کسانی که از این گروه‌های ناسالم عقیدتی بهره می‌برند مستکبران جهانی‌اند که در رأس آنها، آمریکا  واسرائیل همچون برده‌ای بی اختیار از این گروهها همچون وهابیت، القاعده، طالبان و مانند آن بهره برده و علاوه بر رسیدن به هدف خود، چهره اسلام ناب را مخدوش کرده‌اند.
از این رو تکیلف امروز حافظان دین بسیار مهمتر از گذشته و همچون دوره‌ی امامت امام باقر (علیه السلام) است، یعنی مبارزه با انحرافات فکری و عقیدتی و تبیین اسلام ناب با معرفی نظریه امامت و مرجعیت علمی اهل‌بیت (علیهم السلام) است.

علیرضا برومند