اعتماد به منابع گذشتگان؛ ریشه تحریف در کتب عاشورایی

گروه ادب: یک عاشوراپژوه ریشه تحریفات در کتاب‌های عاشورایی را اعتماد به منابع گذشتگان دانست و افزود: باید در منابع گذشته دقت کرد تا واقع‌گرایانه بوده و خبرسازی نکرده باشد؛ از این رو نویسنده باید تحقیق در آثار گذشتگان را مبنای کارش قرار دهد.

حجت‌الله جودکی، عاشوراپژوه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره ویژگی‌ محتوای کتاب‌های عاشورایی گفت: هر کتابی که درباره امام حسین(ع) نوشته و منتشر می‌شود، در وهله نخست باید واقع‌گرایانه باشد. اغلب کتاب‌های کشورهای غربی پژوهش‌محور هستند و در نهایت کار پژوهشی منجر به پروژه، کتاب و ... می‌شود؛ از این رو همه نویسندگان و محققان عصر حاضر نیز باید این روش را در پیش بگیرند و به نقل قول‌های شفاهی اعتماد نکنند؛ چرا که اعتماد به آنها خطای بزرگی است و سبب ترویج خرافات و تحریف واقعه عاشورا می‌شود.

وی افزود: برای اینکه بخواهیم کتابی درباره واقعه‌ای که 1400 سال پیش رخ داده بنویسیم باید مواردی از این دست را مورد توجه قرار دهیم و به منابع موجود به چشم تردید بنگریم که آیا منابع گوناگون به لحاظ محتوایی با یکدیگر سازگار هستند یا خیر؟ آیا شرایط حاکم بر آن با شرایط آن دوره سازگاری دارد یا خیر؟ افراد گوناگون و یا عناوین جغرافیایی که در آن آمده، وجود خارجی دارد یا خیر؟ چرا که در تاریخ طبری مطالبی وجود دارد که ساختگی است و حتی مکان یا عنوان کوهی که آمده، وجود خارجی ندارد.

جودکی ادامه داد: در صورتی که چنین تضادهایی وجود دارد، تحقیق بیشتری انجام دهیم و سپس اقدام به نگارش کتاب کنیم. البته اعتماد نکردن به این معنا نیست که نویسنده مطلب یاد شده، انسان نادرستی است، بلکه پیامبر(ص) نیز فرموده‌اند که هر روایتی از من شنیدید آن را با قرآن تطابق دهید، اگر با قرآن همسو نبود، آن را کنار بگذارید.

وی در ادامه بیان کرد: به عنوان کسی که بر روی بسیاری از مقاتل مطالعه کرده‌ام، اگر یک مقتل معیار مانند ابومخنف داشته باشیم، تازه می‌فهمیم چه شاخ و برگ اضافی به واقعه کربلا اضافه شده و طبیعی است که این شاخ و برگ‌ها دروغ است و تکرار زیاد آنها سبب شده، تصور کنیم اینها جزئی از مقتل سیدالشهدا(ع) است. همه متفق‌القول هستند که کل شهدای کربلا 72 تن هستند، در حالی که در برخی کتاب‌ها اسامی شهدای کربلا تا 250 عنوان نیز بیان شده است.

وی بار دیگر بر لزوم تحقیق در منابع عاشورایی تأکید کرد و گفت: اغلب کتاب‌هایی که درباره واقعه کربلا و امام حسین(ع) نوشته می‌شود باید بر محور تحقیق استوار باشد و پس از آن این تحقیق‌ها می‌تواند مورد تحلیل و تفسیر قرار گیرد، البته این تفاسیر و تحلیل‌ها هم باید مطابق با منابع اصلی باشد.

این پژوهشگر ادامه داد: بیش از 20 هزار جلد کتاب درباره امام حسین(ع) به فارسی و عربی نوشته و منتشر شده است؛ باید ببینیم از این تعداد کدام واقع‌گرایانه بوده و خبرسازی در آنها رخ نداده است و نویسندگان آنها فقط به بزرگان گذشته اعتماد نکرده و تحقیق را مبنای نگارش کتاب خود قرار داده‌اند. به عنوان مثال شیخ عباس قمی یکی از محدثان بزرگ تاریخ است، اما برخی مواقع مطالبی را نقل و بیان کرده که آنها را باور ندارم، اما به شیخ صدوق اعتماد کرده و آن را بیان می‌کنم. به نظر می‌رسد وقتی نویسنده خود به مطلبی اعتماد ندارد نباید آن را بیان کند، به همین دلیل باید چنین مطالبی پالایش شود تا واقعیت‌ها خود را نشان دهند.

وی ریشه تحریفات در چنین کتاب‌هایی را اعتماد به گذشتگان دانست و عنوان کرد: خداوند در قرآن دو توصیه مهم دارد، یکی اینکه در آیه 36 سوره «اسراء» می‌فرماید؛ «در پی آنچه به آن علم نداری نرو و از آن پیروی مکن»، چرا که گوش و چشم و دل، همه اینها مورد بازخواست قرار خواهد گرفت. توصیه دیگر مربوط به آیه 542 سوره «حجرات» است که می‌فرماید؛ «از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی گمان‌ها، گناه است». این دو توصیه باید در رویکرد تاریخی مورد توجه قرار گیرد و رعایت آن بر هر مسلمانی فرض و واجب است.

جودکی تصریح کرد: هدف قرآن این است که از گروه «لایعلمون» کاسته و بر گروه «یعلمون» افزوده شود و شیوه آن را تعقل، تفکر، تفقه و تدبر دانسته است؛ از این رو در اخباری که به ما می‌رسد، باید تحقیق کنیم تا به حقیقت برسیم. در رابطه با این موضوع امام علی(ع) نیز تأکید فرموده است که؛ « عْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَةٍ لَا عَقْلَ رِوَايَةٍ فَإِنَّ رُوَاةَ الْعِلْمِ كَثِيرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِيلٌ؛ چون خبرى شنيديد آن را از روى تدبّر و انديشه در آن دريابيد، نه از روى نقل لفظ آن، زيرا نقل كنندگان علم بسيارند و انديشه كنندگان در آن اندک.»

این عاشوراپژوه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه خطر آسیب فکری در حوزه کتاب‌های عاشورایی چه اندازه جدی است، اظهار کرد: کتاب‌های عاشورایی مانند «روضةالشهدا» وجود دارد که با وجود اینکه کتاب ادبی است، اما از ریشه غلط است. مطالب خوبی در آن بیان شده، اما اساس و پایه‌ای ندارند و نمی‌توان به آن اعتماد کرد؛ از این رو با توجه به اینکه چنین کتاب‌هایی فکر و اندیشه غلط را ترویج می‌کنند، به همین دلیل خطرشان جدی است و چون زیربنای فکری را نفی می‌کند باید آن را کنار گذاشت.

وی در ادامه جامعه امروز را نیازمند گفتمان سازگار با قرآن در حوزه عاشورا خواند و بیان کرد: نباید هر حرف و سخنی درباره امام حسین(ع) شنیدیم، باور کنیم. یکی از معیارهای سنجش عیار این سخنان می‌تواند قرآن باشد، یعنی اگر با قرآن سازگار نیست، آن را کنار بگذاریم.

گزارش خطا