استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد:
ریشه تکفیر در نگاه گزینشی به قرآن و روایات است/ جای خالی آیات وحدت در دروس حوزه
گروه حوزه‌های علمیه: استاد حوزه و دانشگاه با انتقاد از اینکه این همه قرآن راجع به وحدت سخن دارد ولی در دروس حوزه ما این مباحث وجود ندارد گفت: بسیاری از عوامل و ریشه‌های تکفیر جدا از مباحث نظامی و سیاسی آن در برخورد گزینشی با قرآن و روایات نهفته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) قاسم جوادی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و جامعه المصطفی(ص) دیشب 18 مهرماه در نشست علمی«نقد تکفیر و جریانات تکفیری» در موسسه دین‌پژوهان کشور با بیان اینکه صرف تکفیر مشکل‌آفرین نیست بلکه مقدمه برای ترور است گفت: در شناخت فرقه‌ها اصل اولی این است که هر چه به فرقه‌ها نسبت می‌دهند کذب است البته در برخی جاها ممکن است این نسبت‌ها درست باشد ولی هیچ وقت بنا نیست هیچ فرقه‌ای را از ناحیه مخالفان آن فرقه بشناسیم.
وی افزود: برای پژوهش و تحقیق در هر موضوعی ضرورت دارد ما منابع خود آن فرقه را ببینیم و ببینیم خود آنان چه می‌گویند از این رو همین مقدار که دیگران در معرفی ما مشکل دارند بقیه نیز این مشکل را دارند و اگر می‌خواهیم برداشت درستی از یک فرقه داشته باشیم باید سراغ منابع خود آنان برویم تا این برداشت به صواب نزدیک‌تر باشد.
جوادی با اشاره به چرایی پیدایش جریانات تکفیری بیان کرد: آسان‌ترین راه این است که بگوییم حاکمیت جهانی و این کشور و آن کشور در پیدایش آن نقش داشته‌اند البته ما منکر این مسئله هم نیستیم ولی باید ببینیم در درون جهان اسلام و مسلمین از قرون گذشته چه مشکلی پیش آمد که امروز منجر به این مسئله شده است، آیا صرف بحث پول مطرح است همان طور که برای مدافعان حرم نیز این مسئله عنوان می‌شود اما به نظر می رسد مسئله فراتر از پول است و پول نمی‌تواند انگیزه بالایی برای کشته شدن باشد.
وی با بیان اینکه برای شناخت بهتر تکفیر باید جریانات قرون گذشته و حداقل دوره معاصر مانند جریان دهلوی‌ها، سید و محمد قطب و دیگران را بدانیم تا بتوانیم به چرایی این رخدادها به صورت صحیح تر بپردازیم ادامه داد: جریان تکفیر و ترور، جریانی تاریخی است مثلا یکسری جریانات ترور در تاریخ اسلام مانند خوارج را داریم و در دوره معاصر نیز در کشور خودمان جریان فرقان را داشتیم که مرحوم مطهری را ترور کردند.
عضو هیئت علمی المصطفی(ص) با اشاره به نمونه‌هایی از نوشته‌های شیعه در مسئله تکفیر با بیان اینکه متاسفانه در شیعه نیز افکار تکفیری وجود داشته است اظهار کرد: همان طور که ما از عبارات دیگران تکفیر را می‌فهمیم دیگران نیز از مطالب ما بوی تکفیر را می‌فهمند و اگر جریان تکفیر جریان گسترده شد در آن صورت چه باید بکنیم.
جوادی با بیان اینکه ما از قرن چهارم این دیدگاه‌ها را در اندیشه متفکران داشته‌ایم که ممکن است برخی آن ها را توجیه کنند تصریح کرد: یک متفکر ما مانند مرحوم بحرانی سراغ روایات می‌رود و از برخی روایات مفهوم تکفیر را می‌فهمد در این صورت بعید نیست فردی غیر از فرقه ما نیز سراغ روایات برود و همین تکفیر را بفهمد البته توجیه و تاویل‌ها برای قانع کردن خود ما خوب است ولی معلوم نیست دیگران را نیز قانع کند.
وی ادامه داد: در صفحه 62 جلد 22 یکی از کتب ما آمده است که مجموعه مخالفان به مشرکان ملحق می‌شوند و در ادامه می‌فرماید افضل عبادت این است که هجو مخالفان به صورت آشکار انجام شود، همچنین ادامه داده است که مرحوم مقدس اردبیلی، سبزواری صاحب کفایه و شهید اول از کسانی هستند که قائل به لعن عامه هستند در حالی که این سه عالم بزرگ اسلامی غیبت اهل سنت را حرام می‌دانند البته شهید اول با شرط قایل به این مسئله است ولی بقیه به صورت مطلق حرام می‌دانند که جواهر چنین نقلی را با وجود اشتباه بودن دارد همچنین در ادامه نظر این بزرگواران می‌فرماید نصوص متواتر وجود دارد برای لعن، سب و شتم و کفر مخالفان و آن‌ها مجوس این امت و شرتر از نصاری و نجس تر از کلاب هستند و در ادامه نیز بر خلاف واقع فرموده است که چند نفر از عالمان ما قایل به قتل هستند.
استاد حوزه و دانشگاه با ذکر اقوال دیگری در این مسئله افزود: این اوضاعی است که در جهان اسلام و در کتب فرق اسلامی وجود دارد و لب آن تکفیر یکدیگر است و مذهبی نداریم که به جایی برسد و خیلی با مخالفانش درست برخورد کند. بنابراین مادام که سراغ کتب یکدیگر برویم نکته‌هایی برای تکفیر وجود دارد و اگر واقعا می‌خواهیم کاری در مقابله و مبارزه با تکفیر صورت بگیرد نیازمند عزم جهان اسلامی است و عزمی صادقانه هم می‌خواهد که هیچکس بر سر دیگری کلاه نگذارد لذا عدم صداقت به نظر نمی‌رسد به نتیجه برسد.
وی به راهکارهای رفع تکفیر اشاره کرد و ادامه داد: به گستردگی جهان اسلام اندیشه و حرف و روایت و سیره و فقه و کلام و ... وجود دارد ولی جهان اسلام باید به سمت رفع تکفیر پیش برود و این کار با یک مقاله و کتاب نمی‌تواند انجام شود زیرا ما نگاه جامعی به مجموعه منابع خودمان نداریم؛ در خیلی جاها ما نه مجموعه قرآن و نه مجموعه قرآن و حدیث و تاریخ و سیره را می‌بینیم و هر کسی با چند آیه و روایت در صدد بیان یک حکم است در حالی که در جاهایی به نظر می‌رسد که مسایل مهم باید در شورای جهان اسلام بیان شود و از عهده یک فرد بر نمی‌آید.
این محقق و استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به آیاتی درباره مشرکان بیان کرد: دو آیه درباره مشرکان داریم که قرآن راجع به آنان به مسلمین سفارش می‌کند؛ «وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا (2 مائده)» یعنی در این آیه سخن از مشرکان عادی نیست سخن از مشرکانی است که صد سبیل مسجد الحرام را کرده‌اند ولی فرموده مبادا به این‌ها تجاوز کنید، یا در آیه دیگری فرموده است که «لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ (8 ممتحنه)» خداوند شما را باز نمی دارد از آن‌هایی که با شما نمی‌جنگند و شما را از خانه بیرون نکرده‌اند که با آنان نیکی کنید و با قسط با آنان برخورد کنید؛ اگر خداوند سفارش مشرکان مانع از رفتن به مسجدالحرام را می‌کند که به آنان نیکی کنید در این صورت ما باید با مسلمین چگونه برخورد کنیم؟ با همه اشکالاتی که ممکن است فرقه‌ای نسبت به فرقه دیگر داشته باشد.
جوادی ادامه داد: نکته دیگری که خیلی مورد توجه واقع نشده است این است که قرآن فرموده «وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿46 عنکبوت)» علامه طباطبایی می‌گوید جدال احسن یعنی در جدال با اهل کتاب مبادا نکته‌ای بگویید که آنان را ناراحت کنید یعنی جدال شما حتی حسن هم نباید باشد و باید احسن باشد که این مسئله شامل یهودیان نیز می شود در این صورت اگر مسلمین موظفند که با اهل کتاب و یهودی ها احسن برخورد کنند آن وقت وظیفه مسلمین در برخورد با دیگر مسلمین و شیعیان اثنی عشری چگونه باید باشد و برخوردهای امروز میان مسلمین نمی‌دانم از کجا نشئت گرفته است و اگر معتقد به قرآن هستیم که این سخن قرآن است.
امام علی(ع) بهترین الگو برای وحدت اسلامی
جوادی عنوان کرد: علامه طباطبایی یک تئوری دارد که متاسفانه در حوزه طرح نیز نشده است؛ ایشان به اندیشه اجتماعی قرآن پرداخته و در این بحث فرموده است که ما موظفیم در استنباط هر نکته ای از قرآن توجه به بحث اجتماعی آن داشته باشیم لذا تاکید می‌کند اسلام می‌خواست به هر قیمتی وحدت میان مسلمین ایجاد و تحکیم پیدا کند. ایشان در یکی از مباحثشان فرمودند که جهان اسلام باید تحت لوای توحید متحد شوند و این خواسته قرآن است و اگر استنکاف بکنند عاقبت سئیه ای در انتظار مسلمین است و مسلمین فرقه فرقه می شوند و برخی عذاب برخی دیگر را می‌چشند. ایشان همچنین در کتاب معنویت تشیع در صفحه 77 فرمود مسلمین تا آخرین حد ممکن باید در اتحاد و اتفاق بکوشند که مصداق اتم آن امام علی(ع) است زیرا حفظ مصلحت اسلام و مسلمین برای همه واجب است.
عضو دائرة المعارف علوم عقلی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: مهمترین مشکل این است که نگاه جامعی به اسلام وجود ندارد همان نگاهی که امام نسبت به دیدگاه مرحوم بحرانی داشتند و فرمودند که وی نگاه جامعی به قرآن و روایات نداشته است و امروز نیز متاسفانه در سر کلاس‌ها وقتی از دانش‌پژوهان می‌پرسیم که حتی یک دوره مطالعه کامل قرآن و صحیفه و نهج البلاغه را کسی داشته است پاسخی نمی‌گیریم و تا از این منابع به صورت جامع بهره نبریم راه به جایی نخواهیم برد.
مدیر گروه تاریخ و ادیان جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه امروز وظیفه جدی ما این است که در زمینه مطالبی که می‌تواند ما را متهم به تکفیر کند کار جدی علمی انجام دهیم تصریح کرد: ممکن است یکسری نصوص مویدی برای تکفیر باشد ولی هرقدر به منابع دست اول مانند قرآن رجوع می‌کنیم این مسایل دیده نمی‌شود و اگر کسی آیه‌ای سراغ دارد که بحث از تکفیر کند بیاورد و البته در کتب روایی دست اول نیز این مسایل کمتر است. البته مهمتر نوع نگاه ما است لذا اگر جامع‌نگری به مجموعه آیات و روایات داشته باشیم بسیاری از این مویدات برای تکفیر از بین خواهد رفت؛ حتی در بحث روایات هم مشکل این است که افراد با پیش فرض اثبات تکفیر سراغ روایاتی می‌روند که آنان را به این نتیجه برساند وگرنه ما ده‌ها هزار روایت از ائمه(ع) داریم و باید آن را در یک مجموعه بنگریم و تحلیل کنیم.
امام علی(ع) آغازگر هیچ جنگی نبودند
جوادی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه شما امام علی(ع) را به عنوان الگوی وحدت معرفی کردید در حالی که بیشترین جنگ‌های درون اسلامی در دوره حکومت ایشان رخ داد تاکید کرد: در جنگ‌های امام علی(ع) هیچ وقت ایشان آغازگر نبود و حکومت امام به تعبیر شهید مطهری دموکراتیک‌ترین حکومت‌ها بود و وقتی کسانی مانند خوارج از امام انتقاد هم می‌کردند بیت المال آنان را قطع نکرد تا اینکه دست به شمشیر بردند و امام با آنان برخورد کرد و یا در جنگ با معاویه، معاویه با عدم تبیعت از امام به عنوان خلیفه مسلمین سبب ایجاد جنگ شد.
استاد حوزه و دانشگاه در خاتمه تاکید کرد: آیات قرآن راجع به وحدت زیاد است اما ما چه مقدار بحث جدی درباره آن کرده‌ایم و این آیات در کدام مباحث و دروس ما مطرح هست و باید باشد؟ آیا در منابع فقهی باید باشد یا کلامی و ... که متاسفانه کم است و یا نیست؛ یک آیه راجع به خمس داریم و صدها کتاب برای آن نوشته شده ولی راجع به آیات وحدت چه مقدار بحث شده و در دروس فقهی و تفسیری و ... چه مقدار به آن می‌پردازیم.
وی افزود: برای پژوهش و تحقیق در هر موضوعی ضرورت دارد ما منابع خود آن فرقه را ببینیم و ببینیم خود آنان چه می‌گویند از این رو همین مقدار که دیگران در معرفی ما مشکل دارند بقیه نیز این مشکل را دارند و اگر می‌خواهیم برداشت درستی از یک فرقه داشته باشیم باید سراغ منابع خود آنان برویم تا این برداشت به صواب نزدیک‌تر باشد.
جوادی با اشاره به چرایی پیدایش جریانات تکفیری بیان کرد: آسان‌ترین راه این است که بگوییم حاکمیت جهانی و این کشور و آن کشور در پیدایش آن نقش داشته‌اند البته ما منکر این مسئله هم نیستیم ولی باید ببینیم در درون جهان اسلام و مسلمین از قرون گذشته چه مشکلی پیش آمد که امروز منجر به این مسئله شده است، آیا صرف بحث پول مطرح است همان طور که برای مدافعان حرم نیز این مسئله عنوان می‌شود اما به نظر می رسد مسئله فراتر از پول است و پول نمی‌تواند انگیزه بالایی برای کشته شدن باشد.
وی با بیان اینکه برای شناخت بهتر تکفیر باید جریانات قرون گذشته و حداقل دوره معاصر مانند جریان دهلوی‌ها، سید و محمد قطب و دیگران را بدانیم تا بتوانیم به چرایی این رخدادها به صورت صحیح تر بپردازیم ادامه داد: جریان تکفیر و ترور، جریانی تاریخی است مثلا یکسری جریانات ترور در تاریخ اسلام مانند خوارج را داریم و در دوره معاصر نیز در کشور خودمان جریان فرقان را داشتیم که مرحوم مطهری را ترور کردند.
عضو هیئت علمی المصطفی(ص) با اشاره به نمونه‌هایی از نوشته‌های شیعه در مسئله تکفیر با بیان اینکه متاسفانه در شیعه نیز افکار تکفیری وجود داشته است اظهار کرد: همان طور که ما از عبارات دیگران تکفیر را می‌فهمیم دیگران نیز از مطالب ما بوی تکفیر را می‌فهمند و اگر جریان تکفیر جریان گسترده شد در آن صورت چه باید بکنیم.
جوادی با بیان اینکه ما از قرن چهارم این دیدگاه‌ها را در اندیشه متفکران داشته‌ایم که ممکن است برخی آن ها را توجیه کنند تصریح کرد: یک متفکر ما مانند مرحوم بحرانی سراغ روایات می‌رود و از برخی روایات مفهوم تکفیر را می‌فهمد در این صورت بعید نیست فردی غیر از فرقه ما نیز سراغ روایات برود و همین تکفیر را بفهمد البته توجیه و تاویل‌ها برای قانع کردن خود ما خوب است ولی معلوم نیست دیگران را نیز قانع کند.
وی ادامه داد: در صفحه 62 جلد 22 یکی از کتب ما آمده است که مجموعه مخالفان به مشرکان ملحق می‌شوند و در ادامه می‌فرماید افضل عبادت این است که هجو مخالفان به صورت آشکار انجام شود، همچنین ادامه داده است که مرحوم مقدس اردبیلی، سبزواری صاحب کفایه و شهید اول از کسانی هستند که قائل به لعن عامه هستند در حالی که این سه عالم بزرگ اسلامی غیبت اهل سنت را حرام می‌دانند البته شهید اول با شرط قایل به این مسئله است ولی بقیه به صورت مطلق حرام می‌دانند که جواهر چنین نقلی را با وجود اشتباه بودن دارد همچنین در ادامه نظر این بزرگواران می‌فرماید نصوص متواتر وجود دارد برای لعن، سب و شتم و کفر مخالفان و آن‌ها مجوس این امت و شرتر از نصاری و نجس تر از کلاب هستند و در ادامه نیز بر خلاف واقع فرموده است که چند نفر از عالمان ما قایل به قتل هستند.
استاد حوزه و دانشگاه با ذکر اقوال دیگری در این مسئله افزود: این اوضاعی است که در جهان اسلام و در کتب فرق اسلامی وجود دارد و لب آن تکفیر یکدیگر است و مذهبی نداریم که به جایی برسد و خیلی با مخالفانش درست برخورد کند. بنابراین مادام که سراغ کتب یکدیگر برویم نکته‌هایی برای تکفیر وجود دارد و اگر واقعا می‌خواهیم کاری در مقابله و مبارزه با تکفیر صورت بگیرد نیازمند عزم جهان اسلامی است و عزمی صادقانه هم می‌خواهد که هیچکس بر سر دیگری کلاه نگذارد لذا عدم صداقت به نظر نمی‌رسد به نتیجه برسد.
وی به راهکارهای رفع تکفیر اشاره کرد و ادامه داد: به گستردگی جهان اسلام اندیشه و حرف و روایت و سیره و فقه و کلام و ... وجود دارد ولی جهان اسلام باید به سمت رفع تکفیر پیش برود و این کار با یک مقاله و کتاب نمی‌تواند انجام شود زیرا ما نگاه جامعی به مجموعه منابع خودمان نداریم؛ در خیلی جاها ما نه مجموعه قرآن و نه مجموعه قرآن و حدیث و تاریخ و سیره را می‌بینیم و هر کسی با چند آیه و روایت در صدد بیان یک حکم است در حالی که در جاهایی به نظر می‌رسد که مسایل مهم باید در شورای جهان اسلام بیان شود و از عهده یک فرد بر نمی‌آید.
این محقق و استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به آیاتی درباره مشرکان بیان کرد: دو آیه درباره مشرکان داریم که قرآن راجع به آنان به مسلمین سفارش می‌کند؛ «وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا (2 مائده)» یعنی در این آیه سخن از مشرکان عادی نیست سخن از مشرکانی است که صد سبیل مسجد الحرام را کرده‌اند ولی فرموده مبادا به این‌ها تجاوز کنید، یا در آیه دیگری فرموده است که «لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ (8 ممتحنه)» خداوند شما را باز نمی دارد از آن‌هایی که با شما نمی‌جنگند و شما را از خانه بیرون نکرده‌اند که با آنان نیکی کنید و با قسط با آنان برخورد کنید؛ اگر خداوند سفارش مشرکان مانع از رفتن به مسجدالحرام را می‌کند که به آنان نیکی کنید در این صورت ما باید با مسلمین چگونه برخورد کنیم؟ با همه اشکالاتی که ممکن است فرقه‌ای نسبت به فرقه دیگر داشته باشد.
جوادی ادامه داد: نکته دیگری که خیلی مورد توجه واقع نشده است این است که قرآن فرموده «وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿46 عنکبوت)» علامه طباطبایی می‌گوید جدال احسن یعنی در جدال با اهل کتاب مبادا نکته‌ای بگویید که آنان را ناراحت کنید یعنی جدال شما حتی حسن هم نباید باشد و باید احسن باشد که این مسئله شامل یهودیان نیز می شود در این صورت اگر مسلمین موظفند که با اهل کتاب و یهودی ها احسن برخورد کنند آن وقت وظیفه مسلمین در برخورد با دیگر مسلمین و شیعیان اثنی عشری چگونه باید باشد و برخوردهای امروز میان مسلمین نمی‌دانم از کجا نشئت گرفته است و اگر معتقد به قرآن هستیم که این سخن قرآن است.
امام علی(ع) بهترین الگو برای وحدت اسلامی
جوادی عنوان کرد: علامه طباطبایی یک تئوری دارد که متاسفانه در حوزه طرح نیز نشده است؛ ایشان به اندیشه اجتماعی قرآن پرداخته و در این بحث فرموده است که ما موظفیم در استنباط هر نکته ای از قرآن توجه به بحث اجتماعی آن داشته باشیم لذا تاکید می‌کند اسلام می‌خواست به هر قیمتی وحدت میان مسلمین ایجاد و تحکیم پیدا کند. ایشان در یکی از مباحثشان فرمودند که جهان اسلام باید تحت لوای توحید متحد شوند و این خواسته قرآن است و اگر استنکاف بکنند عاقبت سئیه ای در انتظار مسلمین است و مسلمین فرقه فرقه می شوند و برخی عذاب برخی دیگر را می‌چشند. ایشان همچنین در کتاب معنویت تشیع در صفحه 77 فرمود مسلمین تا آخرین حد ممکن باید در اتحاد و اتفاق بکوشند که مصداق اتم آن امام علی(ع) است زیرا حفظ مصلحت اسلام و مسلمین برای همه واجب است.
عضو دائرة المعارف علوم عقلی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: مهمترین مشکل این است که نگاه جامعی به اسلام وجود ندارد همان نگاهی که امام نسبت به دیدگاه مرحوم بحرانی داشتند و فرمودند که وی نگاه جامعی به قرآن و روایات نداشته است و امروز نیز متاسفانه در سر کلاس‌ها وقتی از دانش‌پژوهان می‌پرسیم که حتی یک دوره مطالعه کامل قرآن و صحیفه و نهج البلاغه را کسی داشته است پاسخی نمی‌گیریم و تا از این منابع به صورت جامع بهره نبریم راه به جایی نخواهیم برد.
مدیر گروه تاریخ و ادیان جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه امروز وظیفه جدی ما این است که در زمینه مطالبی که می‌تواند ما را متهم به تکفیر کند کار جدی علمی انجام دهیم تصریح کرد: ممکن است یکسری نصوص مویدی برای تکفیر باشد ولی هرقدر به منابع دست اول مانند قرآن رجوع می‌کنیم این مسایل دیده نمی‌شود و اگر کسی آیه‌ای سراغ دارد که بحث از تکفیر کند بیاورد و البته در کتب روایی دست اول نیز این مسایل کمتر است. البته مهمتر نوع نگاه ما است لذا اگر جامع‌نگری به مجموعه آیات و روایات داشته باشیم بسیاری از این مویدات برای تکفیر از بین خواهد رفت؛ حتی در بحث روایات هم مشکل این است که افراد با پیش فرض اثبات تکفیر سراغ روایاتی می‌روند که آنان را به این نتیجه برساند وگرنه ما ده‌ها هزار روایت از ائمه(ع) داریم و باید آن را در یک مجموعه بنگریم و تحلیل کنیم.
امام علی(ع) آغازگر هیچ جنگی نبودند
جوادی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه شما امام علی(ع) را به عنوان الگوی وحدت معرفی کردید در حالی که بیشترین جنگ‌های درون اسلامی در دوره حکومت ایشان رخ داد تاکید کرد: در جنگ‌های امام علی(ع) هیچ وقت ایشان آغازگر نبود و حکومت امام به تعبیر شهید مطهری دموکراتیک‌ترین حکومت‌ها بود و وقتی کسانی مانند خوارج از امام انتقاد هم می‌کردند بیت المال آنان را قطع نکرد تا اینکه دست به شمشیر بردند و امام با آنان برخورد کرد و یا در جنگ با معاویه، معاویه با عدم تبیعت از امام به عنوان خلیفه مسلمین سبب ایجاد جنگ شد.
استاد حوزه و دانشگاه در خاتمه تاکید کرد: آیات قرآن راجع به وحدت زیاد است اما ما چه مقدار بحث جدی درباره آن کرده‌ایم و این آیات در کدام مباحث و دروس ما مطرح هست و باید باشد؟ آیا در منابع فقهی باید باشد یا کلامی و ... که متاسفانه کم است و یا نیست؛ یک آیه راجع به خمس داریم و صدها کتاب برای آن نوشته شده ولی راجع به آیات وحدت چه مقدار بحث شده و در دروس فقهی و تفسیری و ... چه مقدار به آن می‌پردازیم.
