پیام والا در «اروند»، قربانی ساختار ضعیف

وقتی سال گذشته (1394) پیکر 175 شهید غواص پس از سال‌ها به میهن بازگشت موجی در کشور ایجاد شد که به تبع آن همه جامعه به نوعی با آن درگیر شدند. برای همین، همه نوع قشری را می‌شد در مراسم تشیع شهدای غواص مشاهده کرد، اما بحث اصلی ما بررسی آن رویداد بزرگ نیست، بلکه به این بهانه می‌خواهیم به فیلمی بپردازیم که زندگی شهدا غواص را به عنوان محور مد نظر قرار داده است. 

«اروند» ساخته پوریا آذربایجانی از آن دست فیلم‌هاییست که تنها از موضوعی فاخر بهره برده، اما در بحث ساختار نتوانسته به هیچ وجه با پیامش برابری کند. در حقیقت این فیلم کاریست که با یک سفارش تولید شده، برای همین نه مراحل تحقیقاتی در آن وجود ندارد نه اینکه به لحاظ حرفه‌ای می‌توان اتفاق بسیار خوبی را در آن مشاهده کرد. این گفته نیز تنها ادعایی شخصی نیست، بلکه تخت بودن داستان و نبود تعلیق در فیلم، نشان می‌دهد، سناریو از فراز و فرودهای لازم بهره نبرده است.

«اروند» داستان جانبازی با بازی سعید آقاخانی است که دائما خاطرات زمان جنگ به یادش می‌آید. وی برای یک عملیات تفحص داوطلب شده و در نهایت پیکر همرزمانش را در کانل آبی پیدا می‌کند. این قصه، خلاصه آن چیزی است که در فیلم روی می‌دهد، اما تنها پوسته کار این ویژگی را داراست، اما در باطن هیچ احساس عمیقی را نمی‌توان در آن پیدا کرد؛ چون برای نقش‌ها شخصیت‌پردازی به درستی انجام نشده است. 

در میان تمام نقش‌هایی که در این فیلم وجود دارد تنها باید نقش سعید آقاخانی را شایسته دانست. این ویژگی نیز هیچ ربطی به فیلمنامه ندارد، بلکه این بازی خیره کننده، آقاخانی است که به نقش، شخصیت داده است، اما در ادامه این اتفاق به هیچ وجه درباره دیگر شخصیت‌ها روی نمی‌دهد به همین دلیل شخصیت‌هایی چون عباس غزالی و مهرداد صدیقیان نمی‌توانند با تماشاگر ارتباط لازم را برقرار کند. این معضل درباره شخصیت طناز طباطبایی به شکل کاملا جدی‌تری وجود دارد؛ چون این نقش به چرایی وجودش در فیلم به هیچ وجه مشخص نیست برای همین هم سرانجام این نقش نامعلوم باقی می‌ماند.

درباره ضرب‌آهنگ فیلم باید به این امر اداره کرد که کند بودن فیلم به هیچ وجه به روی تأثیرگذاری آن تأثیر مثبت نداشته است، حتی در بسیاری مواقع سبب آزار تماشاگر می‌شود، اتفاقی که باعث شده در سینمایی که نزدیک به 200 صندلی دارد تنها 4 نفر در سالنش حضور داشته باشند. این معضل در شرایطی برای کار پیش آمده که می‌شد با تدوین بهتر سرعت فیلم را بیشتر کرد. 

درباره ضرب‌آهنگ فیلم باید نکته‌ای دیگر را هم اضافه کرد، آن هم اینکه این فیلم در قالب یک کار تلویزیونی تهیه شده، برای همین ضرب‌آهنگ فیلم نمی‌توانند برای تماشاگر سینما رضایت‌بخش باشد؛ اتفاقی که گریبان بسیاری از فیلم‌های ایرانی را گرفته و به نوعی تماشاگر را از سالن‌های سینما دور کرده است.

اما بهتر است در کنار نقدهای مطرح شده به چند آیتم مثبت فیلم هم اشاره کنیم. ابتدا استفاده مناسب کارگردان از تصاویر آرشیوی است که مربوط به صحنه تشییع پیکر 175 شهید غواص می‌شود. این صحنه به دلیل واقعی بودن به شدت تأثیرگذار بوده و اشک از چشمان تماشاگر جاری می‌کند، همچنین صحنه‌هایی که کارگردان از زیر آب گرفته به شدت جذاب است به ویژه تیراندازی‌هایی که زیر آب انجام می‌شود تا حدودی از استانداردهای سینمای ایران بالاتر است. 

نکته دیگر استفاده از نوحه‌سرایی در بخش‌هایی از فیلم است که با موسیقی درآمیخته شده و احساسی خوب در تماشاگر ایجاد کرده است. این حربه یکی از ابزارهایی است که می‌تواند به خوبی با تماشاگر ارتباط برقرار کند. درباره این بخش باید اضافه کنم که نوحه‌سرایی در «اروند» شعاری نیست؛ چون هسته اصلی قصه که همان شهدا هستند در قلب روح تمام مردم ایران جای دارد، برای همین مدیحه‌سرایی درباره آنها برای تماشاگر دوست‌داشتنی است.

جدا از تمام بحث‌هایی که پیرامون فیلم مطرح شد باید به این نکته هم اشاره کنم که موضوعاتی که دارای عظمت معنایی هستند نباید در چنین فیلم‌هایی هدر روند؛ زیرا اینگونه فیلمسازی نه تنها ادای دینی به شهدا نیست، بلکه به نوعی بی‌انصافی در حق آنهاست. 

نکته دیگر این‌که برای ساخت فیلم‌هایی نظیر «اروند» در گام اول باید بودجه آن فراهم باشد؛ زیرا اگر بخواهیم به هر قیمت در این حوزه فیلمی بسازیم، تنها موضوع را ضایع کرد‌ه‌ایم، پس علاوه بر نهادهای سینمایی و دولتی، می‌بایست بخش‌های نظامی به ویژه سپاه و ارتش هم در این حوزه هر آنچه در توان دارند عرضه کنند تا کاری که جلوی دوربین می‌رود بتواند از استاندارد این سبک فیلمسازی بهره برد.

اما در انتها  باید گفت که متأسفانه این دست آثار با کمترین تبلیغات روی پرده می‌روند، برای همین انگیزه‌ای برای تولید آنها باقی نمی‌ماند، البته ممکن است تیزرهای تلویزیونی زیاد باشد، اما این شکل از تبلیغ دیگر برای تماشاگر جذابیت چندانی ندارد با توجه به این توضیح، توصیه می‌‌کنم، فیلم‌های دفاع مقدسی برای پخش حتما با دفاتر پخش فیلم خبره وارد مذاکره شوند تا فیلمشان بهتر دیده شود.