در برنامه رادیویی افق مطرح شد؛
پیشتاز بودن فرهنگ قرآنی در عین فاصله داشتن با حد مطلوب
گروه فعالیت‌های قرآنی: عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد میزان آشنایی فرهنگ عمومی کشور با آموزه‌های دینی و قرآنی، گفت: اگر بخواهیم قرآن را مقیاس قرار دهیم، جلو هستیم، چون جزء جوامعی هستیم که قرن‌هاست، فرهنگ عمومی براساس آن رشد کرده است. اما در مقایسه با نقطه مطلوب، هنوز فاصله بسیار است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برنامه رادیویی «افق» که روزهای شنبه از رادیو قرآن پخش می‌شود، امروز ۱۵ آبان‌ماه به موضوع جایگاه فعالیت‌های قرآنی در ارتقای فرهنگ عمومی با حضور جمعی از میهمانان خود پرداخت.
این برنامه با حضور مسعود عالمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به روی آنتن رفت، عالمی در ابتدا، تعریفی از فرهنگ عمومی ارائه داد و گفت: در مورد فرهنگ، تعاریف مختلفی صورت گرفته است و شاید بیش از هزار تعریف باشد، اگر همه را خلاصه کنیم شاید در دو کلمه آن را خلاصه کرد، یکی آموزه‌ها به معنای باورها و تجربیات بشر و دیگری ارزش‌ها است. فرهنگ عمومی یعنی ارزش‌ها و آموزش‌های حاکم بر جامعه است.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که فرهنگ عمومی در کشور چقدر با آموزه‌های دینی آشناست؟ افزود: جواب به این سوال دو بعد دارد، بُعد اول اینکه در مختصات جهانی در کجا قرار داریم و بعد دیگر اینکه نسبت به خودمان در کجا قرار داریم؟ در جواب این سوال باید گفت اگر بخواهیم قرآن را مقیاس قرار دهیم، جلو هستیم، چون جزء جوامعی هستیم که قرآن در آن نشر پیدا کرده است و قرن‌هاست که منتشر شده و فرهنگ عمومی، براساس آن رشد کرده است. اما در مقایسه با نقطه مطلوب هنوز فاصله بسیار داریم که البته نسبت با قبل بهتر شده و جای کار دارد.
عالمی با تأکید بر اینکه باید قرآن را مورد سوال قرار دهیم، تصریح کرد: هر وقت اینگونه شد، آن زمان قرآن در متن زندگی ما قرار خواهد گرفت. قرآن، حتی در مورد مسائل سیاسی و ... باید محل رجوع و مورد سوال قرار گیرد. جدی‌ترین سوالات را می‌توان از قرآن، پرسید و عمیق‌ترین جواب‌ها را گرفت، اگر به این شکل شد قرآن به تدریج اثر خود را روی فرهنگ عمومی نشان خواهد داد و اثر پایداری هم خواهد داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های قرآن، این است که خواسته‌هایی که از بشر مطرح می‌کند، ممکن است ظاهر فردی داشته باشد، اما نکته مهمی که وجود دارد این است که این اگرچه در سطح یک خواسته فردی است، اما معنای آن این نیست که تحقق این خواسته نیز فردی باشد.
وی بیان کرد: ما برای تحقق یک وفای به عهد حتی کوچک، یک سری شرایط اجتماعی را لازم داریم که همین موضوع ساده را تسهیل کند، یعنی اینکه اگر سر ساعتی قول داده‌ایم تا کاری انجام دهیم باید سایر کارها و جاهایی که می‌رویم و انجام می‌دهیم هم نظمی حاکم باشد تا ما سر همان ساعت به قول خودمان برسیم، اگر بی نظمی باشد ما دیگر نمی‌توانیم آن امر را انجام دهیم، اگر از بعد اجتماعی به مطالبات قرآن نگاه کنیم باید بسیاری از زمینه‌ها فراهم شود تا همین خواسته‌ها را محقق کنیم.
عالمی با اشاره به اینکه در ظاهر دیده می‌شود که در جوامعی که نظم حاکم است، بدقولی ها کمتر است، گفت: اگر در این جوامع، بدقولی صورت بگیرد شخص محل اتهام است. ما سفری به فنلاند داشتیم که در آن از یکی از مراکز اجتماعی بازدید کردیم، مسئولان آن مرکز گفتند که بر روی دو مسئله «شرب خمر» و «قمار» تمرکز کرده‌اند، توجیه آنها هم این بود که این دو عامل از مهم‌ترین عوامل قتل در این کشور است. همانجا به این افراد گفتم که اگر قرآن را بخوانید سه مرتبه این دو منع شده و در هر سه مرتبه نیز با هم آمده است. اینجا قرآن دستوری صادر کرده است که فردی است اما اجتماعی نیز هست، آنها در عمل این را دنبال می‌کنند، ما این ذخیره را داریم که می‌توانیم از آن بسیار استفاده کنیم.
در ادامه این برنامه مصطفی عباسی مقدم، از فعالان قرآنی کشور و از اساتید دانشگاه به صورت تلفنی میهمان برنامه بود. وی در سخنان خود در مورد فرهنگ عمومی و نیز در مورد صحبت مجری که توصیه داشت تا به جای استفاده از توسعه فرهنگ قرآنی از توسعه قرآنی فرهنگ استفاده کنیم، گفت: فرهنگ ما تابعی از قرآن، سنت و مجموعه آداب و سنن ایرانی است، خواه یا ناخواه به صورت مطلق هم گفته شود، کاملاً تحت تأثیر این فرهنگ است، حتی تمدن ما نیز تحت تأثیر تفکر و ارزش‌های قرآنی و عترتی است.
وی افزود: بنابراین حتی اگر بگوئیم فرهنگ عمومی نیز به آن مسئله اشاره کرده‌ایم، اگر این کلام را مورد استفاده قرار دهیم، موج برخواهد داشت و بر مراودات هم اثر خواهد داشت. بنابر این فرهنگ قرآنی، هدف بلندی است که باید در همه برنامه‌ریزی‌ها در اندیشه تحقق آن باشیم.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که جامعه چه میزان با فرهنگ قرآنی فاصله دارد، افزود: در فرهنگ و فرهنگی شدن، مرحله اول ارزش‌ها و آموزه‌ها در ذهن مردم جای می‌گیرد، بعد ارتباط و اتصال ایجاد می‌شود و بعد این ارزش‌ها در رفتار و ... تجلی می‌کند. بنابر این اگر می‌خواهیم جامعه قرآنی باشد باید اول دانش، بعد احساسات و بعد عمل و رفتار را تحت تأثیر قرار دهیم.
عباسی‌مقدم اظهار کرد: در بسیاری از قسمت‌ها جامعه ما در زمینه قرآنی بودن نمره منفی می‌گیرد، یعنی فرهنگ قرآنی حاکم نیست، وقتی قرآن می‌فرماید، چشم و همچشمی را کنار بگذارید و اسراف نکنید، نگاه کنیم و ببینیم ما چه میزان پایبند این موضوع هستیم؟ حتی می‌توان گفت فرهنگ ما به شدت اسراف زده و به دور از قناعت و ... است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برای اینکه این فرهنگ تبدیل شود باید دانش و هوشیاری در بین مردم ایجاد شود و بعد به لحاظ عاطفی تمایل پیدا کنند تا در ادامه آن رفتار و سنت شکل بگیرد.
وی در پایان اذعان کرد: در رسانه‌های ما چه میزان تجسس و تهمت وجود دارد، این به دور از فرهنگ قرآن است، چند درصد گفته‌ها و نوشته‌های رسانه‌ها براساس علم است، قرآن می‌فرماید، آنهایی که با خدا مبارزه می‌کنند، بر ضد علم هستند. همه اینها به دلیل فاصله گرفتن از فرهنگ قرآنی است.
در بخش دیگری از این برنامه، عالمی در پاسخ به سوال مجری در مورد فاصله جامعه با حد مطلوب در این زمینه،گفت: نسبت جامعه با قرآن، در مورد فرهنگ عمومی ایران چه در افواه و چه ... نقدهایی وارد است که به حق است، اما آنچه که معمولاً فراموش می‌شود نیمه پر لیوان است، حتی بالاتر از انس با قرآن، جامعه ما به بخش‌هایی از قرآن عمل می‌کند، بعد از مسئله نماز، سراغ مسائل اجتماعی‌تر برویم مسئله انفاق، کار خیر، صندوق خیریه و ... وجود دارد. حجم این قبیل کارها نسبت به سایر کشورها بالا است.
وی افزود: همه اینها در جامعه نهادینه شده است و چه بسا واهمه داریم که مقداری از اینها را از دست بدهیم، اگر می‌خواهیم پیشرفت کنیم، قرآن خود شفاست و به فرموده امام خمینی(ره) قرآن نسخه‌ای است که خواندنش هم شفاست.
این استاد دانشگاه بیان کرد: اتصال مردم به قرآن از ساده‌ترین سطح که خواندن چند آیه در روز تا سطوح دیگر باشد، باعث می‌شود تا شاهد تغییرات فرهنگی جدی باشیم. اما در این اتصال با قرآن متاسفانه برخی ابعاد، مقداری فراموش شده است، که بحث توحید یکی از آنها است. اگر ما به حساب شمارش بگذاریم بیشترین آیات قرآن حول محور توحید است. شاید به حساب اینکه مسلمان هستیم به این موضوع توجه نمی‌کنیم، اما می‌دانیم که توحید مراتبی دارد و هر میزان جلوتر برویم باز هم جا دارد و می‌تواند فرهنگ کشور را تغییر دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه توجه به شاخص توحید مغفول است، خاطرنشان کرد: چند درصد از جامعه ارزیابی از این موضوع دارند، آیا سیاست‌ها، قوانین و ابزارها و روش‌هایی داریم که به بحث توحید بپردازد، مثال ما مثال ماهی‌ای است که در آب است و چون در آب است به آن توجهی ندارد، این یک بحث کلیدی است که در آیات مختلف تکرار شده است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به بحث صبر و آیه مبارکه «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» اشاره کرد و گفت: این موضوع که در سختی‌ها صبر خود را از دست ندهید نیز در قرآن ذکر شده است. البته اینکه در همه مصیبت‌ها بتوانیم صبر داشته باشیم، انتظار بالایی است اما در عین حال اگر ما به عمق اسلام و آموزه‌های قرآنی توجه کنیم و آنها را منتقل کنیم، به این مطلب می‌رسیم، به عنوان مثال، قرآن چه نگاهی به نگاه کردن به دنیا دارد، دنیا آزمایش است و قرار نیست به سعادت صددرصد برسیم، اگر آنگونه باشیم برده‌ایم، این نگاه در قرآن به کرات تکرار شده است و دنیا را فتنه به معنای آزمایش معرفی کرده است. اگر نگاه ما اینگونه شد هر اتفاقی بیفتد بر روی ما اثر نخواهد گذاشت، نگاه اسلام به انسان در سطح اجتماعی همیشه نگاه متوسط بوده است و به همین خاطر برای اینکه مردم آرامش داشته باشند غیر از توصیه‌های اخلاقی باید زیرساخت‌های اجتماعی را هم مورد نظر قرار دهیم.
این برنامه با حضور مسعود عالمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به روی آنتن رفت، عالمی در ابتدا، تعریفی از فرهنگ عمومی ارائه داد و گفت: در مورد فرهنگ، تعاریف مختلفی صورت گرفته است و شاید بیش از هزار تعریف باشد، اگر همه را خلاصه کنیم شاید در دو کلمه آن را خلاصه کرد، یکی آموزه‌ها به معنای باورها و تجربیات بشر و دیگری ارزش‌ها است. فرهنگ عمومی یعنی ارزش‌ها و آموزش‌های حاکم بر جامعه است.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که فرهنگ عمومی در کشور چقدر با آموزه‌های دینی آشناست؟ افزود: جواب به این سوال دو بعد دارد، بُعد اول اینکه در مختصات جهانی در کجا قرار داریم و بعد دیگر اینکه نسبت به خودمان در کجا قرار داریم؟ در جواب این سوال باید گفت اگر بخواهیم قرآن را مقیاس قرار دهیم، جلو هستیم، چون جزء جوامعی هستیم که قرآن در آن نشر پیدا کرده است و قرن‌هاست که منتشر شده و فرهنگ عمومی، براساس آن رشد کرده است. اما در مقایسه با نقطه مطلوب هنوز فاصله بسیار داریم که البته نسبت با قبل بهتر شده و جای کار دارد.
عالمی با تأکید بر اینکه باید قرآن را مورد سوال قرار دهیم، تصریح کرد: هر وقت اینگونه شد، آن زمان قرآن در متن زندگی ما قرار خواهد گرفت. قرآن، حتی در مورد مسائل سیاسی و ... باید محل رجوع و مورد سوال قرار گیرد. جدی‌ترین سوالات را می‌توان از قرآن، پرسید و عمیق‌ترین جواب‌ها را گرفت، اگر به این شکل شد قرآن به تدریج اثر خود را روی فرهنگ عمومی نشان خواهد داد و اثر پایداری هم خواهد داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های قرآن، این است که خواسته‌هایی که از بشر مطرح می‌کند، ممکن است ظاهر فردی داشته باشد، اما نکته مهمی که وجود دارد این است که این اگرچه در سطح یک خواسته فردی است، اما معنای آن این نیست که تحقق این خواسته نیز فردی باشد.
وی بیان کرد: ما برای تحقق یک وفای به عهد حتی کوچک، یک سری شرایط اجتماعی را لازم داریم که همین موضوع ساده را تسهیل کند، یعنی اینکه اگر سر ساعتی قول داده‌ایم تا کاری انجام دهیم باید سایر کارها و جاهایی که می‌رویم و انجام می‌دهیم هم نظمی حاکم باشد تا ما سر همان ساعت به قول خودمان برسیم، اگر بی نظمی باشد ما دیگر نمی‌توانیم آن امر را انجام دهیم، اگر از بعد اجتماعی به مطالبات قرآن نگاه کنیم باید بسیاری از زمینه‌ها فراهم شود تا همین خواسته‌ها را محقق کنیم.
عالمی با اشاره به اینکه در ظاهر دیده می‌شود که در جوامعی که نظم حاکم است، بدقولی ها کمتر است، گفت: اگر در این جوامع، بدقولی صورت بگیرد شخص محل اتهام است. ما سفری به فنلاند داشتیم که در آن از یکی از مراکز اجتماعی بازدید کردیم، مسئولان آن مرکز گفتند که بر روی دو مسئله «شرب خمر» و «قمار» تمرکز کرده‌اند، توجیه آنها هم این بود که این دو عامل از مهم‌ترین عوامل قتل در این کشور است. همانجا به این افراد گفتم که اگر قرآن را بخوانید سه مرتبه این دو منع شده و در هر سه مرتبه نیز با هم آمده است. اینجا قرآن دستوری صادر کرده است که فردی است اما اجتماعی نیز هست، آنها در عمل این را دنبال می‌کنند، ما این ذخیره را داریم که می‌توانیم از آن بسیار استفاده کنیم.
در ادامه این برنامه مصطفی عباسی مقدم، از فعالان قرآنی کشور و از اساتید دانشگاه به صورت تلفنی میهمان برنامه بود. وی در سخنان خود در مورد فرهنگ عمومی و نیز در مورد صحبت مجری که توصیه داشت تا به جای استفاده از توسعه فرهنگ قرآنی از توسعه قرآنی فرهنگ استفاده کنیم، گفت: فرهنگ ما تابعی از قرآن، سنت و مجموعه آداب و سنن ایرانی است، خواه یا ناخواه به صورت مطلق هم گفته شود، کاملاً تحت تأثیر این فرهنگ است، حتی تمدن ما نیز تحت تأثیر تفکر و ارزش‌های قرآنی و عترتی است.
وی افزود: بنابراین حتی اگر بگوئیم فرهنگ عمومی نیز به آن مسئله اشاره کرده‌ایم، اگر این کلام را مورد استفاده قرار دهیم، موج برخواهد داشت و بر مراودات هم اثر خواهد داشت. بنابر این فرهنگ قرآنی، هدف بلندی است که باید در همه برنامه‌ریزی‌ها در اندیشه تحقق آن باشیم.
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که جامعه چه میزان با فرهنگ قرآنی فاصله دارد، افزود: در فرهنگ و فرهنگی شدن، مرحله اول ارزش‌ها و آموزه‌ها در ذهن مردم جای می‌گیرد، بعد ارتباط و اتصال ایجاد می‌شود و بعد این ارزش‌ها در رفتار و ... تجلی می‌کند. بنابر این اگر می‌خواهیم جامعه قرآنی باشد باید اول دانش، بعد احساسات و بعد عمل و رفتار را تحت تأثیر قرار دهیم.
عباسی‌مقدم اظهار کرد: در بسیاری از قسمت‌ها جامعه ما در زمینه قرآنی بودن نمره منفی می‌گیرد، یعنی فرهنگ قرآنی حاکم نیست، وقتی قرآن می‌فرماید، چشم و همچشمی را کنار بگذارید و اسراف نکنید، نگاه کنیم و ببینیم ما چه میزان پایبند این موضوع هستیم؟ حتی می‌توان گفت فرهنگ ما به شدت اسراف زده و به دور از قناعت و ... است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برای اینکه این فرهنگ تبدیل شود باید دانش و هوشیاری در بین مردم ایجاد شود و بعد به لحاظ عاطفی تمایل پیدا کنند تا در ادامه آن رفتار و سنت شکل بگیرد.
وی در پایان اذعان کرد: در رسانه‌های ما چه میزان تجسس و تهمت وجود دارد، این به دور از فرهنگ قرآن است، چند درصد گفته‌ها و نوشته‌های رسانه‌ها براساس علم است، قرآن می‌فرماید، آنهایی که با خدا مبارزه می‌کنند، بر ضد علم هستند. همه اینها به دلیل فاصله گرفتن از فرهنگ قرآنی است.
در بخش دیگری از این برنامه، عالمی در پاسخ به سوال مجری در مورد فاصله جامعه با حد مطلوب در این زمینه،گفت: نسبت جامعه با قرآن، در مورد فرهنگ عمومی ایران چه در افواه و چه ... نقدهایی وارد است که به حق است، اما آنچه که معمولاً فراموش می‌شود نیمه پر لیوان است، حتی بالاتر از انس با قرآن، جامعه ما به بخش‌هایی از قرآن عمل می‌کند، بعد از مسئله نماز، سراغ مسائل اجتماعی‌تر برویم مسئله انفاق، کار خیر، صندوق خیریه و ... وجود دارد. حجم این قبیل کارها نسبت به سایر کشورها بالا است.
وی افزود: همه اینها در جامعه نهادینه شده است و چه بسا واهمه داریم که مقداری از اینها را از دست بدهیم، اگر می‌خواهیم پیشرفت کنیم، قرآن خود شفاست و به فرموده امام خمینی(ره) قرآن نسخه‌ای است که خواندنش هم شفاست.
این استاد دانشگاه بیان کرد: اتصال مردم به قرآن از ساده‌ترین سطح که خواندن چند آیه در روز تا سطوح دیگر باشد، باعث می‌شود تا شاهد تغییرات فرهنگی جدی باشیم. اما در این اتصال با قرآن متاسفانه برخی ابعاد، مقداری فراموش شده است، که بحث توحید یکی از آنها است. اگر ما به حساب شمارش بگذاریم بیشترین آیات قرآن حول محور توحید است. شاید به حساب اینکه مسلمان هستیم به این موضوع توجه نمی‌کنیم، اما می‌دانیم که توحید مراتبی دارد و هر میزان جلوتر برویم باز هم جا دارد و می‌تواند فرهنگ کشور را تغییر دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه توجه به شاخص توحید مغفول است، خاطرنشان کرد: چند درصد از جامعه ارزیابی از این موضوع دارند، آیا سیاست‌ها، قوانین و ابزارها و روش‌هایی داریم که به بحث توحید بپردازد، مثال ما مثال ماهی‌ای است که در آب است و چون در آب است به آن توجهی ندارد، این یک بحث کلیدی است که در آیات مختلف تکرار شده است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به بحث صبر و آیه مبارکه «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» اشاره کرد و گفت: این موضوع که در سختی‌ها صبر خود را از دست ندهید نیز در قرآن ذکر شده است. البته اینکه در همه مصیبت‌ها بتوانیم صبر داشته باشیم، انتظار بالایی است اما در عین حال اگر ما به عمق اسلام و آموزه‌های قرآنی توجه کنیم و آنها را منتقل کنیم، به این مطلب می‌رسیم، به عنوان مثال، قرآن چه نگاهی به نگاه کردن به دنیا دارد، دنیا آزمایش است و قرار نیست به سعادت صددرصد برسیم، اگر آنگونه باشیم برده‌ایم، این نگاه در قرآن به کرات تکرار شده است و دنیا را فتنه به معنای آزمایش معرفی کرده است. اگر نگاه ما اینگونه شد هر اتفاقی بیفتد بر روی ما اثر نخواهد گذاشت، نگاه اسلام به انسان در سطح اجتماعی همیشه نگاه متوسط بوده است و به همین خاطر برای اینکه مردم آرامش داشته باشند غیر از توصیه‌های اخلاقی باید زیرساخت‌های اجتماعی را هم مورد نظر قرار دهیم.
