ایکنا گزارش می‌دهد؛
راهکارهای توسعه وقف قرآنی/ از ضرورت تبیین مصادیق تا کارکردهای رسانه در این حوزه
گروه فعالیت‌های قرآنی: نشست هم‌اندیشی راهکارهای توسعه و ترویج وقف قرآنی صبح امروز، 15 آذرماه با حضور جمعی از مدیران قرآنی کشورمان در سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست هم‌اندیشی راهکارهای توسعه و ترویج وقف قرآنی صبح امروز، ۱۵ آذرماه با حضور جمعی از مدیران قرآنی کشورمان در سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی متقی، مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه به ارائه گزارش در مورد وضعیت موقوفات قرآنی کشور پرداخت و گفت: از سال 1393 که اولین نشست وقف قرآنی برگزار شد تا کنون فعالیت‌های خوبی پیرامون وقف قرآنی صورت گرفته است.
تهیه سند وقف قرآنی
وی با اشاره به اینکه درصد موقوفات مرتبط با تبلیغ قرآن کریم درصد بسیار پائینی است، افزود: اگر نیات موقوفات را در نظر بگیریم یکی از آنها توسعه و ترویج قرآن کریم است. همین موضوع وقف قرآنی خود 25 نیت دارد که حدود 64/2 درصد از کل موقوفات کشور را تشکیل می‌دهد.
موسوی‌متقی خاطرنشان کرد: در حال حاضر 4700 موقوفه در کشور وجود دارد که نیت قرآنی دارند و استان‌های کرمانشاه، تهران و خراسان رضوی نیز به ترتیب دارای بیشترین سهم در این زمینه هستند. حدود 40 درصد موقوفات قرآنی کل کشور مربوط به استان کرمانشاه است که به برکت همین موقوفات فعالیت‌های قرآنی در این استان رشد چشمگیری داشته است.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به اینکه دو نوع موقوفه با عناوین منفعتی و انتفاعی وجود دارد، گفت: موقوفعات منفعتی که درآمدزا هستند، سهم بسیار کمتری از موقوفات انتفاعی دارند، حدود 4200 موقوفه قرآنی انتفاعی و حدود 500 موقوفه منفعتی هستند. اگر قرار است کاری در زمینه وقف صورت بگیرد بهتر است که این وقف در زمینه منفعتی باشد و در این مسیر حرکت کنیم.
وی با اشاره به آمار موقوفه‌های دارای درآمد که 3380 موقوفه است، خاطرنشان کرد: سازمان اوقاف در سال‌های اخیر و بعد از نشست هم اندیشی سال 93 برنامه‌ریزی‌هایی در راستای راه‌اندازی انجمن‌های یاوران وقف انجام داد و در هر استان و شهرستان این انجمن‌ها راه‌اندازی شد تا در موضوعات مختلف فعالیت داشته باشند.
موسوی متقی در ادامه عنوان کرد: چاپ 60 هزار جلد قرآن وقفی یکی دیگر از فعالیت‌هایی بود که صورت گرفت،در واقع یکی از نیت‌های واقفان این بوده است که قرآن چاپ کنند، با استفاده از این نیت تعداد قرآنی که به آن اشاره شد چاپ گردید. یکی دیگر از موضوعاتی که مطرح است تشویق موسسات به وقف است، در بین مؤسساتی که در کشور هستند هیچ مؤسسه ای وقف نشده است که البته یکی دو مورد استثناء در این زمینه وجود دارد.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه در بخش پایانی صحبتهای خود بیان کرد: یکی از فعالیت‌هایی که پیگیر آن هستیم موضوع سند وقف قرآنی است که پیش نویس آن تهیه شده و برای تصویب به شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارائه خواهد شد. اگر این سند به تصویب برسد می‌توان شاهد افق جدید در عرصه وقف قرآنی باشیم.
از سال 88 تا کنون هیچ حرکت خاصی در زمینه وقف قرآنی صورت نگرفته است
در ادامه این نشست بیش از سه ساعته، محمد انجم‌شعاع، معاون ارزیابی و نظارت شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نقطه نظرات و اندیشه‌های خود در مورد وقف قرآنی و راهکارهای توسعه و ترویج آن پرداخت.
وی در ابتدا به ارزیابی بودجه فعالیت‌های قرآنی در کشور پرداخت و گفت: حدود 273 میلیارد ریال بودجه دستگاه‌های قرآنی در سال جاری بوده است که این موضوع علاوه بر بودجه شفاف و سالیانه خود دستگاه‌ها بوده است. 301 میلیارد هم بودجه دستگاه‌ها از محل بودجه فرهنگی برای برنامه‌های قرآنی بوده است. بخشی هم برای مؤسسات مردمی بوده است که گردش مالی این بخش نیز حدود 250 میلیارد ریال است که عمدتاً برای بحث‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انجم‌شعاع افزود: واقعیت امر این است که هیچ یک از این ارقام به صورت قطعی در سال بعد قابل پیش بینی نیست، بنابراین باید به سمتی حرکت کنیم که بودجه‌ها مردمی باشد و برنامه‌های ماندگارتری را با استفاده از آن انجام دهیم. چرا که بودجه‌های متکی به نفت به هیچ وجه قابل سرمایه گذاری نیست.
وی به وقف‌های صورت گرفته در حوزه عترت اشاره کرد و افزود: با وجود اینکه وقف‌ها در این نیز باید افزایش یابد اما اگر قرار بر مقایسه وقف قرآنی با وقف‌های دیگر است باید آن را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم. در کشورهایی نظیر الجزایر، اردن و مصر بیش از 75600 مورد وجود دارد که فعالیت قرآنی دارند و از بودجه‌های مردمی ارتزاق می‌کنند. در سودان 72 هزار مورد دیده شده است که فعالیت قرآنی داشته و تماماً از بودجه مردمی استفاده می‌کنند. متاسفانه چنین فرهنگی در کشور ما هنوز ایجاد نشده است.
معاون نظارت و ارزیابی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با اشاره به اینکه از سال 1388 که سال تدوین منشور بوده است تا کنون در زمینه وقف قرآنی که یکی از 13 وظیفه اصلی منشور بوده کاری صورت نگرفته است، گفت: البته پیش نویس سند وقف قرآنی آماده شده است که امیدواریم بتوانیم امسال آن را در مجمع مشورتی و صحن اصلی شورا مورد بررسی قرار دهیم. در این سند پیش بینی شده است فرهنگ سازی برای وقف قرآنی از طریق ابزارهای مختلف صورت بگیرد.
انجم شعاع با اشاره به اینکه رویکرد این سند این است که همه اقدامات به سمت مردم کشیده شود، اذعان کرد: اخیراً نوعی از وقف قرآنی دیده شده است که افراد زمان خود را وقف قرآن می‌کنند، یعنی اینکه معلم قرآن زمان خود را برای آموزش قرآن کریم اختصاص می‌دهد.
وی در پایان به ارائه برخی راهکارها برای ارتقاء و توسعه فرهنگ وقف قرآنی پرداخت و گفت: از جمله مهم‌ترین راهکارهایی که می‌توان ارائه داد این است که، تقویت و ارتقاء منابع مردمی در جهت کاهش اتکا به منابع دولتی باشد، جهت موقوفات به سمت توسعه فعالیت‌های قرآنی باشد، در بحث اعتمادسازی با فعالیت‌هایی صورت بگیرد و از فعالیت‌های تصدی گرایانه توسط سازمان اقواف پرهیز شود.
فرهنگ وقف قرآن وارد بدنه مردم شود
در ادامه این نشست محمدمهدی عزیززاده، سرپرست دبیرخانه کمیسیون تبلیغ و ترویج شورای توسعه فرهنگ قرآنی طی سخنان کوتاهی گفت: مفهوم وقف مفهوم جدیدی نیست و موضوعی 100 درصد قرآنی است، بنده اعتقاد دارم که به جای کلمه وقف قرآنی باید از وقف برای قرآن استفاده کنیم.
وی با اشاره به اینکه تغییر نگاهی به فعالیت‌های قرآنی در کشور اتفاق افتاده است، افزود: قرآن وارد عرصه‌های جدیدی شده است و این نکاه باید به بدنه منتقل شود، در حال حاضر دیده می‌شود که زمانی که در مورد وقف صحبت می‌شود، کسی نمی‌داند باید چه کاری را انجام دهد. از سرفصل‌هایی که در زمینه وقف قرآنی در این نشست ارائه شده است نگاه جدیدی که گفته شد دیده نمی‌شود.
عزیززاده در پایان عنوان کرد: وقف در حال حاضر وارد فرهنگ دینی مردم شده است و باید تلاش کنیم تا بیش از این وارد فرهنگ مردم کنیم تا عقب ماندگی در این حوزه را جبران کنیم.
مصادیق و ثمرات وقف را برای مردم تبیین کنیم
مهدی قره‌شیخ‌لو، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم یکی دیگر از سخنرانان هم‌اندیشی راهکارهای توسعه و ترویج وقف قرآنی بود، وی در ابتدای صحبتهای خود به سابقه خوب سازمان اوقاف و امور خیریه در زمینه وقف اشاره کرد و گفت: به هر میزانی که مردم اطمینان کنند که در وقف سرمایه گذاری داشته باشند به همان میزان به توسعه فرهنگ وقف کمک کرده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه اگر مردم متولی اصلی کار شوند این اعتماد بیشتر خواهد شد، بیان کرد: استفاده از خود مردم در مدیریت وقف‌ها اثرگذار است، البته مردم در زمینه وقف نیاز به آموزش‌هایی دارند که باید بیشتر به آن توجه شود.
رئیس سازمان دارالقرآن الکریم همچنین اظهار کرد: برای بحث وقف حتماً نباید سرمایه‌های بزرگ در کار باشد، عامه مردم با سرمایه‌های بسیار خرد نیز می‌توانند در این اقدام مشارکت داشته باشند، این موضوع باید به اطلاع عموم مردم برسد که با سرمایه‌های خرد هم می‌توان واقف شد.
قره‌شیخ‌لو تأکید کرد: در بحث وقف باید مصادیق وقف برای واقفان و حتی عامه مردم روشن شود چرا که اگر مردم بدانند در چه زمینه‌هایی می‌توانند وقف کنند، راحت‌تر به این امر اقدام می‌کنند. اطلاع‌رسانی در مورد ثمرات وقف مورد دیگری است که می‌تواند در توسعه وقف قرانی اثرگذار باشد. برخی مواقع شاهد هستیم که در مورد وقف و اثرات آن کلی‌گویی می‌شود. در این موراد خلاءهای بسیار زیادی وجود دارد که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
کارکردهای رسانه در حوزه وقف
محمدحسین محمدزاده، مدیر شبکه قرآن سیما به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این همایش با اشاره به اینکه آگاهی‌بخشی یکی از کارکردهای رسانه در حوزه ترویج وقف است، گفت: رسانه می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد و ضمن مطلع کردن مخاطب نهادها و فعالیت‌های مؤثر را به مردم معرفی کند.
وی در ادامه آموزش را یکی از موضوعات مهمی که رسانه‌ها می توانند در آن حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند، عنوان کرد و افزود: حوزه آموزش یکی از مهمر‌ترین حوزه‌هایی است که رسانه‌ها در آن می‌توانند بسیار مثمر ثمر واقع شوند. در واقع رسانه با برنامه‌های آموزشی به مخاطبان نحوه ورود به حوزه وقف و گام برداشتن در این عرصه را آموزش می‌دهد.
محمدزاده در ادامه بیان کارکردهای رسانه در بحث وقف، به کارکرد تفریحی و سرگرمی اشاره و بیان کرد: رسانه می‌تواند با تولید برنامه‌های متنوع سرگرمی در قالب سریال، مسابقه و ... در راستای توسعه وقف گام‌های اساسی بردارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه رسانه کارکرد سرگرمی و تفریحی یکی از جذابترین کارکردهای رسانه است که در این زمینه حوزه وقف می‌تواند استفاده‌های بسیار زیادی از آن ببرد.
مدیر شبکه قرآن سیما در بخش دیگری از صحبتهای خود در این نشست، تولید برنامه‌های تلفیقی را از دیگر کارکردهای رسانه عنوان کرد و گفت: تلفیق برنامه‌های آموزشی با فیلم و سریال از جمله فعالیت‌های مؤثر در حوزه تلویزیون برای ترویج وقف است.
وی در ادامه به دیگر رسانه‌ها و از جمله رسانه‌های فعال در بخش مکتوب اشاره کرد و گفت: رسانه‌های مکتوب و خبرگزاری‌ها می‌توانند در حوزه اطلاع‌رسانی، اخبار و آموزش تأثیرگذار باشند و خدمات شایانی را به حوزه وقف داشته باشند، هم افزایی رسانه‌ها در این موضوع می‌تواند اثرگذار باشد و شبکه قرآن فعالیت‌هایی را در زمینه همین هم‌افزایی انجام داده است.
محمدزاده استفاده از ظرفیت معصومین(ع) برای توسعه موقوفات قرآنی را یکی از موارد مغفول مانده عنوان کرد و گفت: بهتر است نقاط تلاقی بین قرآن و اهل بیت(ع) برای توسعه موقوفات قرآنی در نظر گرفته شود، به این ترتیب که نقاط تلاقی بین عترت که بیشترین وقف را دارد با قرآن که کمترین وقف را دارد شناسایی شود و با استفاده از این نقاط تلاقی، واقفان را ترغیب به وقف در حوزه قرآن کنند.
مدیر شبکه قرآن سیما در ادامه با تأکید بر کارکرد حسینه مانند رسانه، گفت: رسانه‌ها می‌توانند فضایی بدون دیوار در حوزه وقف ایجاد کنند، در واقع رسانه یک حسینیه بدون دیوار در این زمینه است و می‌تواند اطلاعات و داده‌های با موضوع وقف را به میلیون‌ها مخاطب خود برساند.
وی در ادامه، تولید برنامه‌های گفت‌‌وگو محور را یکی دیگر از مواردی که رسانه می‌تواند با استفاده از آن در راستای توسعه فرهنگ وقف گام بردارد، عنوان کرد و افزود: در حوزه اطلاع‌رسانی می‌توان با تولید گزارش، مستند و برنامه‌های چالشی به این موضوع کمک کرد.
مدیر شبکه قرآن همچنین به ارائه برخی پیشنهادات پرداخت و گفت: نامگذاری یک روز از دهه وقف به نام وقف قرآنی می‌تواند در معرفی هر چه بیشتر وقف کمک کند، راه‌اندازی انجمن واقفان قرآن یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که می‌توان انجام داد.
جای خالی مطالعات میان رشته‌ای در حوزه وقف
در بخشی از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی طی سخنانی گفت: به اعتقاد من مهم‌ترین مصداق برای کلمه طیبه وقف است به این خاطر که در وقف سرمایه یک اصل ثابت است و منافع آن که تعمیم داده می‌شود، نیز فرعی است که تا آسمان‌ها می‌رود. لذا کلمه طیبه زیباترین مصداق وقف است.
محمدی افزود: با پیچیده شدن رفتارهای فردی و اجتماعی در جوامع امروزی بحث‌های جدیدی در وقف به وجود آمده است که نمودی از آنها در سرفصل‌های مربوط به وقف به چشم نمی‌خورد. اقتصاد وقف، جامعه‌شناسی وقف، روانشناسی وقف و ... از جمله مواردی است که باید مشخص شود چه جایگاهی دارند و آیا به آنها توجه شده است یا خیر. یکی از وظایف سازمان اوقاف که می‌تواند تأثیرگذاری فراوانی نیز به‌دنبال داشته باشد، تولید دانش‌های مرتبط با وقف است.
وی وقف را نوعی صدقه جاریه عنوان کرد و گفت: صدقه از صدق و راست بودن می‌آید، بنابر این وقف یکی از ۲۲ نوع صدقه است که وجود دارد. برای تحقق اصل وقف نیاز به شکوفایی و روزآمد بودن داریم، بنابر این در وقف هم تحبیس یا حبس کردن شرط است و هم تسبیل یا در راه عموم قرار دادن، این دو مورد باعث می‌شد تا وقف در زمان ماندگار شود.
راهبردهای توسعه وقف قرآنی
علی فرجی، نماینده معاونت مطالعات و برنامه ریزی راهبردی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سخنان کوتاهی به بیان برخی راهبردهای توسعه فرهنگ قرآنی اشاره کرد و گفت: از جمله راهبردهای توسعه فرهنگ قرآنی می‌توان به توسعه نظریه‌پردازی در این حوزه اشاره کرد. همچنین تدوین نقشه راه فرهنگ وقف در توسعه وقف قرآنی از دیگر راهبردهایی است که برای توسعه وقف قرآنی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
فرجی در ادامه تصریح کرد: شفاف سازی مسیر تخصیص منابع موقوفه، بسترسازی‌های حقوقی، توسعه، تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف و هماهنگ سازی نهادهای فعال در عرصه وقف از جمله دیگر راهبردهایی است که استفاده از آنها می‌تواند ارتقای وقف قرآنی را به دنبال داشته باشد.
وقف جایگاه خود را در جامعه نیافته است
قاسمی، نماینده وزارت ورزش و جوانان یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود که به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه وقف قرآنی پرداخت، وی با تأکید بر اینکه هنوز وقف در جامعه جایگاه خود را پیدا نکرده است، گفت: در مورد سهم موقوفات قرآنی و ارتقای آن در بین سایر موقوفات باید قبل از هرچیز خیرین را شناسایی کنند. شناسایی خیرین و تشکیل انجمن‌هایی با حضور آنها و برگزاری جلساتی جهت شناسایی راهکارهای توسعه وقف قرآنی می‌تواند اثرگذار باشد. همین حرکت را وزارت ورزش انجام داد و اقدام به راه اندازی چنین انجمنی کرده و با عنوان خیرین ورزش یار فعالیت‌های مناسب و اثرگذاری را انجام داده‌ایم.
ابراهیمی، نماینده دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دیگر مهمان این نشست بود، وی نیز در صحبتهای کوتاهی با تأکید بر اینکه وقف برای قرآن نیاز به معرفی مصادیق خاص دارد، گفت: پیوستگی و استمرار جلساتی از این دست و تعمیم ان به فضای آکادمیک می‌تواند به موضوع توسعه وقف قرآنی کمک کند.
وی افزود: باید روشنگری کنیم که آیا می‌توان از وقف‌های دیگر برای وقف قرآنی نیز استفاده کنیم، ضمن اینکه در بحث وقف نهادهای حاکمیتی باید تنها کارهای حاکمیتی خود را انجام دهند و بقیه فعالیت‌ها را به بخش‌های مردمی واگذار کنند. همچنین فعالیت‌های رسانه‌ای در این زمینه نباید در یک هفته یا 10 روز خلاصه شود بلکه باید به صورت پیوسته و لاینقطع این فعالیت‌ها ادامه داشته باشد.
مطالعات در مورد نیات واقفان/ روانشناسی واقفان
حمیدرضا یونسی، نماینده سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور نیز در این نشست طی سخنانی با اشاره به اینکه در این نشست به دنبال پیدا کردن نیات وقف و اینکه واقف، نیت قرآنی پیدا کند، هستیم، گفت: بنابراین باید این انتظار را داشت که بحث‌های مطرح شده در حوزه وقف قرآنی باشد.
وی در ادامه با استناد به یکی از سخنان شهید آوینی در مورد مخاطب و رسانه، افزود: رسانه‌ها از بزاق دهان مخاطب ارتزاق می‌کنند، یعنی مذاق دهان مخاطب خود را باید بشناسد. ما باید نمونه‌های وقف در حوزه‌های مختلف را بررسی کنیم و یک روانشناسی وقف داشته باشیم، در واقع ما باید واقفان را روانشناسی کنیم که به چه دلایلی وقف در حوزه‌ای خاص را به وقف در حوزه قرآن ترجیح می‌دهند.
نماینده سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان همچنین اظهار کرد: تا واقفی وجود نداشته باشد، وقفی نیز صورت نمی‌گیرد پس تا واقف را نشناسیم نمی توانیم وقف را توسعه دهیم و وقف را بشناسیم.
یونسی در پایان با بیان اینکه سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان و خبرگزاری ایکنا این آمادگی را دارد تا تحقیقات و مطالعاتی را در مورد روانشناسی نیات واقفان انجام دهد، گفت: با استفاده از این مطالعات خواهیم توانست دلایل توسعه وقف در برخی حوزه‌ها نسبت به حوزه قرآن را شناسایی کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصور برزگری، مدیر مؤسسه قرآنی مکتب القرآن ثارالله که تنها موسسه قرآنی موقوفه در کشور است، نیز طی سخنانی گفت: درآمد ماهیانه مؤسسه ما بیش از 300 میلیون تومان است و در سال بالغ بر چند میلیارد درامد دارد. همه اموال این موسسه نیز بالغ بر 200 میلیارد ارزش دارد که همه آن وقف شده است.
وی با تأکید بر اینکه این موسسه 360 شعبه در نقاط مختلف کشور دارد، افزود: در سامانه‌ای که سازمان اوقاف برای ثبت نام واقفان قرآن معرفی کرده است، بالغ بر 18 هزار نفر از استان فارس و به اهتمام موسسه مکتب القرآن ثارالله ثبت نام کرده است.
وقف به مثابه یک حکم الهی
در پایان این جلسه نیز حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه طی سخنانی وقف را یک حکم الهی معرفی کرد و در ادامه با تأکید بر اینکه باید زمینه‌سازی کنیم تا همه مردم در این حکم الهی شرکت کنند، گفت: همه مردم می‌توانند واقف باشند و این واقف بودن باید فرهنگ‌سازی شود. هر شخصی می‌تواند حتی با اهدای یک کتاب در وقف سهیم شود و خود را به‌عنوان یک واقف معرفی کند.
وی در ادامه با اشاره به جمعی که در این نشست هم‌اندیشی حضور یافتند، افزود: همین جمع که برای یک کار قرآنی گردهم جمع شده‌اند، می‌توانند واقف قرآن باشند و چه خوب خواهد شد که در این زمینه تنها به حرف اکتفا نکرده و در عمل نیز صحبتهای خود را اثبات کنند، بهتر است در این حکم الهی پیش قدم شویم و چه خوب خواهد بود که یکی از خروجی‌های همین جلسه واقف شدن حاضران در جلسه باشد.
در پایان این جلسه نیز مقرر شد تا هر کدام از حاضران یک وقف قرآنی را انجام دهند و گزارش آن نیز اطلاع‌رسانی شود که در همین جلسه رئیس سازمان اوقاف مبلغ 10 میلیون ریال را وقف کرد.
گزارش تصویری مربوط به نشست را اینجا ببینید.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی متقی، مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه به ارائه گزارش در مورد وضعیت موقوفات قرآنی کشور پرداخت و گفت: از سال 1393 که اولین نشست وقف قرآنی برگزار شد تا کنون فعالیت‌های خوبی پیرامون وقف قرآنی صورت گرفته است.تهیه سند وقف قرآنی
وی با اشاره به اینکه درصد موقوفات مرتبط با تبلیغ قرآن کریم درصد بسیار پائینی است، افزود: اگر نیات موقوفات را در نظر بگیریم یکی از آنها توسعه و ترویج قرآن کریم است. همین موضوع وقف قرآنی خود 25 نیت دارد که حدود 64/2 درصد از کل موقوفات کشور را تشکیل می‌دهد.
موسوی‌متقی خاطرنشان کرد: در حال حاضر 4700 موقوفه در کشور وجود دارد که نیت قرآنی دارند و استان‌های کرمانشاه، تهران و خراسان رضوی نیز به ترتیب دارای بیشترین سهم در این زمینه هستند. حدود 40 درصد موقوفات قرآنی کل کشور مربوط به استان کرمانشاه است که به برکت همین موقوفات فعالیت‌های قرآنی در این استان رشد چشمگیری داشته است.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به اینکه دو نوع موقوفه با عناوین منفعتی و انتفاعی وجود دارد، گفت: موقوفعات منفعتی که درآمدزا هستند، سهم بسیار کمتری از موقوفات انتفاعی دارند، حدود 4200 موقوفه قرآنی انتفاعی و حدود 500 موقوفه منفعتی هستند. اگر قرار است کاری در زمینه وقف صورت بگیرد بهتر است که این وقف در زمینه منفعتی باشد و در این مسیر حرکت کنیم.
وی با اشاره به آمار موقوفه‌های دارای درآمد که 3380 موقوفه است، خاطرنشان کرد: سازمان اوقاف در سال‌های اخیر و بعد از نشست هم اندیشی سال 93 برنامه‌ریزی‌هایی در راستای راه‌اندازی انجمن‌های یاوران وقف انجام داد و در هر استان و شهرستان این انجمن‌ها راه‌اندازی شد تا در موضوعات مختلف فعالیت داشته باشند.
موسوی متقی در ادامه عنوان کرد: چاپ 60 هزار جلد قرآن وقفی یکی دیگر از فعالیت‌هایی بود که صورت گرفت،در واقع یکی از نیت‌های واقفان این بوده است که قرآن چاپ کنند، با استفاده از این نیت تعداد قرآنی که به آن اشاره شد چاپ گردید. یکی دیگر از موضوعاتی که مطرح است تشویق موسسات به وقف است، در بین مؤسساتی که در کشور هستند هیچ مؤسسه ای وقف نشده است که البته یکی دو مورد استثناء در این زمینه وجود دارد.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه در بخش پایانی صحبتهای خود بیان کرد: یکی از فعالیت‌هایی که پیگیر آن هستیم موضوع سند وقف قرآنی است که پیش نویس آن تهیه شده و برای تصویب به شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارائه خواهد شد. اگر این سند به تصویب برسد می‌توان شاهد افق جدید در عرصه وقف قرآنی باشیم.
از سال 88 تا کنون هیچ حرکت خاصی در زمینه وقف قرآنی صورت نگرفته است
در ادامه این نشست بیش از سه ساعته، محمد انجم‌شعاع، معاون ارزیابی و نظارت شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نقطه نظرات و اندیشه‌های خود در مورد وقف قرآنی و راهکارهای توسعه و ترویج آن پرداخت.
وی در ابتدا به ارزیابی بودجه فعالیت‌های قرآنی در کشور پرداخت و گفت: حدود 273 میلیارد ریال بودجه دستگاه‌های قرآنی در سال جاری بوده است که این موضوع علاوه بر بودجه شفاف و سالیانه خود دستگاه‌ها بوده است. 301 میلیارد هم بودجه دستگاه‌ها از محل بودجه فرهنگی برای برنامه‌های قرآنی بوده است. بخشی هم برای مؤسسات مردمی بوده است که گردش مالی این بخش نیز حدود 250 میلیارد ریال است که عمدتاً برای بحث‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انجم‌شعاع افزود: واقعیت امر این است که هیچ یک از این ارقام به صورت قطعی در سال بعد قابل پیش بینی نیست، بنابراین باید به سمتی حرکت کنیم که بودجه‌ها مردمی باشد و برنامه‌های ماندگارتری را با استفاده از آن انجام دهیم. چرا که بودجه‌های متکی به نفت به هیچ وجه قابل سرمایه گذاری نیست.
وی به وقف‌های صورت گرفته در حوزه عترت اشاره کرد و افزود: با وجود اینکه وقف‌ها در این نیز باید افزایش یابد اما اگر قرار بر مقایسه وقف قرآنی با وقف‌های دیگر است باید آن را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم. در کشورهایی نظیر الجزایر، اردن و مصر بیش از 75600 مورد وجود دارد که فعالیت قرآنی دارند و از بودجه‌های مردمی ارتزاق می‌کنند. در سودان 72 هزار مورد دیده شده است که فعالیت قرآنی داشته و تماماً از بودجه مردمی استفاده می‌کنند. متاسفانه چنین فرهنگی در کشور ما هنوز ایجاد نشده است.
معاون نظارت و ارزیابی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با اشاره به اینکه از سال 1388 که سال تدوین منشور بوده است تا کنون در زمینه وقف قرآنی که یکی از 13 وظیفه اصلی منشور بوده کاری صورت نگرفته است، گفت: البته پیش نویس سند وقف قرآنی آماده شده است که امیدواریم بتوانیم امسال آن را در مجمع مشورتی و صحن اصلی شورا مورد بررسی قرار دهیم. در این سند پیش بینی شده است فرهنگ سازی برای وقف قرآنی از طریق ابزارهای مختلف صورت بگیرد.
انجم شعاع با اشاره به اینکه رویکرد این سند این است که همه اقدامات به سمت مردم کشیده شود، اذعان کرد: اخیراً نوعی از وقف قرآنی دیده شده است که افراد زمان خود را وقف قرآن می‌کنند، یعنی اینکه معلم قرآن زمان خود را برای آموزش قرآن کریم اختصاص می‌دهد.
وی در پایان به ارائه برخی راهکارها برای ارتقاء و توسعه فرهنگ وقف قرآنی پرداخت و گفت: از جمله مهم‌ترین راهکارهایی که می‌توان ارائه داد این است که، تقویت و ارتقاء منابع مردمی در جهت کاهش اتکا به منابع دولتی باشد، جهت موقوفات به سمت توسعه فعالیت‌های قرآنی باشد، در بحث اعتمادسازی با فعالیت‌هایی صورت بگیرد و از فعالیت‌های تصدی گرایانه توسط سازمان اقواف پرهیز شود.
فرهنگ وقف قرآن وارد بدنه مردم شود
در ادامه این نشست محمدمهدی عزیززاده، سرپرست دبیرخانه کمیسیون تبلیغ و ترویج شورای توسعه فرهنگ قرآنی طی سخنان کوتاهی گفت: مفهوم وقف مفهوم جدیدی نیست و موضوعی 100 درصد قرآنی است، بنده اعتقاد دارم که به جای کلمه وقف قرآنی باید از وقف برای قرآن استفاده کنیم.
وی با اشاره به اینکه تغییر نگاهی به فعالیت‌های قرآنی در کشور اتفاق افتاده است، افزود: قرآن وارد عرصه‌های جدیدی شده است و این نکاه باید به بدنه منتقل شود، در حال حاضر دیده می‌شود که زمانی که در مورد وقف صحبت می‌شود، کسی نمی‌داند باید چه کاری را انجام دهد. از سرفصل‌هایی که در زمینه وقف قرآنی در این نشست ارائه شده است نگاه جدیدی که گفته شد دیده نمی‌شود.
عزیززاده در پایان عنوان کرد: وقف در حال حاضر وارد فرهنگ دینی مردم شده است و باید تلاش کنیم تا بیش از این وارد فرهنگ مردم کنیم تا عقب ماندگی در این حوزه را جبران کنیم.
مصادیق و ثمرات وقف را برای مردم تبیین کنیم
مهدی قره‌شیخ‌لو، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم یکی دیگر از سخنرانان هم‌اندیشی راهکارهای توسعه و ترویج وقف قرآنی بود، وی در ابتدای صحبتهای خود به سابقه خوب سازمان اوقاف و امور خیریه در زمینه وقف اشاره کرد و گفت: به هر میزانی که مردم اطمینان کنند که در وقف سرمایه گذاری داشته باشند به همان میزان به توسعه فرهنگ وقف کمک کرده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه اگر مردم متولی اصلی کار شوند این اعتماد بیشتر خواهد شد، بیان کرد: استفاده از خود مردم در مدیریت وقف‌ها اثرگذار است، البته مردم در زمینه وقف نیاز به آموزش‌هایی دارند که باید بیشتر به آن توجه شود.
رئیس سازمان دارالقرآن الکریم همچنین اظهار کرد: برای بحث وقف حتماً نباید سرمایه‌های بزرگ در کار باشد، عامه مردم با سرمایه‌های بسیار خرد نیز می‌توانند در این اقدام مشارکت داشته باشند، این موضوع باید به اطلاع عموم مردم برسد که با سرمایه‌های خرد هم می‌توان واقف شد.
قره‌شیخ‌لو تأکید کرد: در بحث وقف باید مصادیق وقف برای واقفان و حتی عامه مردم روشن شود چرا که اگر مردم بدانند در چه زمینه‌هایی می‌توانند وقف کنند، راحت‌تر به این امر اقدام می‌کنند. اطلاع‌رسانی در مورد ثمرات وقف مورد دیگری است که می‌تواند در توسعه وقف قرانی اثرگذار باشد. برخی مواقع شاهد هستیم که در مورد وقف و اثرات آن کلی‌گویی می‌شود. در این موراد خلاءهای بسیار زیادی وجود دارد که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
کارکردهای رسانه در حوزه وقف
محمدحسین محمدزاده، مدیر شبکه قرآن سیما به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این همایش با اشاره به اینکه آگاهی‌بخشی یکی از کارکردهای رسانه در حوزه ترویج وقف است، گفت: رسانه می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد و ضمن مطلع کردن مخاطب نهادها و فعالیت‌های مؤثر را به مردم معرفی کند.
وی در ادامه آموزش را یکی از موضوعات مهمی که رسانه‌ها می توانند در آن حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند، عنوان کرد و افزود: حوزه آموزش یکی از مهمر‌ترین حوزه‌هایی است که رسانه‌ها در آن می‌توانند بسیار مثمر ثمر واقع شوند. در واقع رسانه با برنامه‌های آموزشی به مخاطبان نحوه ورود به حوزه وقف و گام برداشتن در این عرصه را آموزش می‌دهد.
محمدزاده در ادامه بیان کارکردهای رسانه در بحث وقف، به کارکرد تفریحی و سرگرمی اشاره و بیان کرد: رسانه می‌تواند با تولید برنامه‌های متنوع سرگرمی در قالب سریال، مسابقه و ... در راستای توسعه وقف گام‌های اساسی بردارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه رسانه کارکرد سرگرمی و تفریحی یکی از جذابترین کارکردهای رسانه است که در این زمینه حوزه وقف می‌تواند استفاده‌های بسیار زیادی از آن ببرد.
مدیر شبکه قرآن سیما در بخش دیگری از صحبتهای خود در این نشست، تولید برنامه‌های تلفیقی را از دیگر کارکردهای رسانه عنوان کرد و گفت: تلفیق برنامه‌های آموزشی با فیلم و سریال از جمله فعالیت‌های مؤثر در حوزه تلویزیون برای ترویج وقف است.
وی در ادامه به دیگر رسانه‌ها و از جمله رسانه‌های فعال در بخش مکتوب اشاره کرد و گفت: رسانه‌های مکتوب و خبرگزاری‌ها می‌توانند در حوزه اطلاع‌رسانی، اخبار و آموزش تأثیرگذار باشند و خدمات شایانی را به حوزه وقف داشته باشند، هم افزایی رسانه‌ها در این موضوع می‌تواند اثرگذار باشد و شبکه قرآن فعالیت‌هایی را در زمینه همین هم‌افزایی انجام داده است.
محمدزاده استفاده از ظرفیت معصومین(ع) برای توسعه موقوفات قرآنی را یکی از موارد مغفول مانده عنوان کرد و گفت: بهتر است نقاط تلاقی بین قرآن و اهل بیت(ع) برای توسعه موقوفات قرآنی در نظر گرفته شود، به این ترتیب که نقاط تلاقی بین عترت که بیشترین وقف را دارد با قرآن که کمترین وقف را دارد شناسایی شود و با استفاده از این نقاط تلاقی، واقفان را ترغیب به وقف در حوزه قرآن کنند.
مدیر شبکه قرآن سیما در ادامه با تأکید بر کارکرد حسینه مانند رسانه، گفت: رسانه‌ها می‌توانند فضایی بدون دیوار در حوزه وقف ایجاد کنند، در واقع رسانه یک حسینیه بدون دیوار در این زمینه است و می‌تواند اطلاعات و داده‌های با موضوع وقف را به میلیون‌ها مخاطب خود برساند.
وی در ادامه، تولید برنامه‌های گفت‌‌وگو محور را یکی دیگر از مواردی که رسانه می‌تواند با استفاده از آن در راستای توسعه فرهنگ وقف گام بردارد، عنوان کرد و افزود: در حوزه اطلاع‌رسانی می‌توان با تولید گزارش، مستند و برنامه‌های چالشی به این موضوع کمک کرد.
مدیر شبکه قرآن همچنین به ارائه برخی پیشنهادات پرداخت و گفت: نامگذاری یک روز از دهه وقف به نام وقف قرآنی می‌تواند در معرفی هر چه بیشتر وقف کمک کند، راه‌اندازی انجمن واقفان قرآن یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که می‌توان انجام داد.
جای خالی مطالعات میان رشته‌ای در حوزه وقف
در بخشی از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی طی سخنانی گفت: به اعتقاد من مهم‌ترین مصداق برای کلمه طیبه وقف است به این خاطر که در وقف سرمایه یک اصل ثابت است و منافع آن که تعمیم داده می‌شود، نیز فرعی است که تا آسمان‌ها می‌رود. لذا کلمه طیبه زیباترین مصداق وقف است.
محمدی افزود: با پیچیده شدن رفتارهای فردی و اجتماعی در جوامع امروزی بحث‌های جدیدی در وقف به وجود آمده است که نمودی از آنها در سرفصل‌های مربوط به وقف به چشم نمی‌خورد. اقتصاد وقف، جامعه‌شناسی وقف، روانشناسی وقف و ... از جمله مواردی است که باید مشخص شود چه جایگاهی دارند و آیا به آنها توجه شده است یا خیر. یکی از وظایف سازمان اوقاف که می‌تواند تأثیرگذاری فراوانی نیز به‌دنبال داشته باشد، تولید دانش‌های مرتبط با وقف است.
وی وقف را نوعی صدقه جاریه عنوان کرد و گفت: صدقه از صدق و راست بودن می‌آید، بنابر این وقف یکی از ۲۲ نوع صدقه است که وجود دارد. برای تحقق اصل وقف نیاز به شکوفایی و روزآمد بودن داریم، بنابر این در وقف هم تحبیس یا حبس کردن شرط است و هم تسبیل یا در راه عموم قرار دادن، این دو مورد باعث می‌شد تا وقف در زمان ماندگار شود.
راهبردهای توسعه وقف قرآنی
علی فرجی، نماینده معاونت مطالعات و برنامه ریزی راهبردی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سخنان کوتاهی به بیان برخی راهبردهای توسعه فرهنگ قرآنی اشاره کرد و گفت: از جمله راهبردهای توسعه فرهنگ قرآنی می‌توان به توسعه نظریه‌پردازی در این حوزه اشاره کرد. همچنین تدوین نقشه راه فرهنگ وقف در توسعه وقف قرآنی از دیگر راهبردهایی است که برای توسعه وقف قرآنی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
فرجی در ادامه تصریح کرد: شفاف سازی مسیر تخصیص منابع موقوفه، بسترسازی‌های حقوقی، توسعه، تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف و هماهنگ سازی نهادهای فعال در عرصه وقف از جمله دیگر راهبردهایی است که استفاده از آنها می‌تواند ارتقای وقف قرآنی را به دنبال داشته باشد.
وقف جایگاه خود را در جامعه نیافته است
قاسمی، نماینده وزارت ورزش و جوانان یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود که به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه وقف قرآنی پرداخت، وی با تأکید بر اینکه هنوز وقف در جامعه جایگاه خود را پیدا نکرده است، گفت: در مورد سهم موقوفات قرآنی و ارتقای آن در بین سایر موقوفات باید قبل از هرچیز خیرین را شناسایی کنند. شناسایی خیرین و تشکیل انجمن‌هایی با حضور آنها و برگزاری جلساتی جهت شناسایی راهکارهای توسعه وقف قرآنی می‌تواند اثرگذار باشد. همین حرکت را وزارت ورزش انجام داد و اقدام به راه اندازی چنین انجمنی کرده و با عنوان خیرین ورزش یار فعالیت‌های مناسب و اثرگذاری را انجام داده‌ایم.
ابراهیمی، نماینده دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دیگر مهمان این نشست بود، وی نیز در صحبتهای کوتاهی با تأکید بر اینکه وقف برای قرآن نیاز به معرفی مصادیق خاص دارد، گفت: پیوستگی و استمرار جلساتی از این دست و تعمیم ان به فضای آکادمیک می‌تواند به موضوع توسعه وقف قرآنی کمک کند.
وی افزود: باید روشنگری کنیم که آیا می‌توان از وقف‌های دیگر برای وقف قرآنی نیز استفاده کنیم، ضمن اینکه در بحث وقف نهادهای حاکمیتی باید تنها کارهای حاکمیتی خود را انجام دهند و بقیه فعالیت‌ها را به بخش‌های مردمی واگذار کنند. همچنین فعالیت‌های رسانه‌ای در این زمینه نباید در یک هفته یا 10 روز خلاصه شود بلکه باید به صورت پیوسته و لاینقطع این فعالیت‌ها ادامه داشته باشد.
مطالعات در مورد نیات واقفان/ روانشناسی واقفان
حمیدرضا یونسی، نماینده سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور نیز در این نشست طی سخنانی با اشاره به اینکه در این نشست به دنبال پیدا کردن نیات وقف و اینکه واقف، نیت قرآنی پیدا کند، هستیم، گفت: بنابراین باید این انتظار را داشت که بحث‌های مطرح شده در حوزه وقف قرآنی باشد.
وی در ادامه با استناد به یکی از سخنان شهید آوینی در مورد مخاطب و رسانه، افزود: رسانه‌ها از بزاق دهان مخاطب ارتزاق می‌کنند، یعنی مذاق دهان مخاطب خود را باید بشناسد. ما باید نمونه‌های وقف در حوزه‌های مختلف را بررسی کنیم و یک روانشناسی وقف داشته باشیم، در واقع ما باید واقفان را روانشناسی کنیم که به چه دلایلی وقف در حوزه‌ای خاص را به وقف در حوزه قرآن ترجیح می‌دهند.
نماینده سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان همچنین اظهار کرد: تا واقفی وجود نداشته باشد، وقفی نیز صورت نمی‌گیرد پس تا واقف را نشناسیم نمی توانیم وقف را توسعه دهیم و وقف را بشناسیم.
یونسی در پایان با بیان اینکه سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان و خبرگزاری ایکنا این آمادگی را دارد تا تحقیقات و مطالعاتی را در مورد روانشناسی نیات واقفان انجام دهد، گفت: با استفاده از این مطالعات خواهیم توانست دلایل توسعه وقف در برخی حوزه‌ها نسبت به حوزه قرآن را شناسایی کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصور برزگری، مدیر مؤسسه قرآنی مکتب القرآن ثارالله که تنها موسسه قرآنی موقوفه در کشور است، نیز طی سخنانی گفت: درآمد ماهیانه مؤسسه ما بیش از 300 میلیون تومان است و در سال بالغ بر چند میلیارد درامد دارد. همه اموال این موسسه نیز بالغ بر 200 میلیارد ارزش دارد که همه آن وقف شده است.
وی با تأکید بر اینکه این موسسه 360 شعبه در نقاط مختلف کشور دارد، افزود: در سامانه‌ای که سازمان اوقاف برای ثبت نام واقفان قرآن معرفی کرده است، بالغ بر 18 هزار نفر از استان فارس و به اهتمام موسسه مکتب القرآن ثارالله ثبت نام کرده است.
وقف به مثابه یک حکم الهی
در پایان این جلسه نیز حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه طی سخنانی وقف را یک حکم الهی معرفی کرد و در ادامه با تأکید بر اینکه باید زمینه‌سازی کنیم تا همه مردم در این حکم الهی شرکت کنند، گفت: همه مردم می‌توانند واقف باشند و این واقف بودن باید فرهنگ‌سازی شود. هر شخصی می‌تواند حتی با اهدای یک کتاب در وقف سهیم شود و خود را به‌عنوان یک واقف معرفی کند.
وی در ادامه با اشاره به جمعی که در این نشست هم‌اندیشی حضور یافتند، افزود: همین جمع که برای یک کار قرآنی گردهم جمع شده‌اند، می‌توانند واقف قرآن باشند و چه خوب خواهد شد که در این زمینه تنها به حرف اکتفا نکرده و در عمل نیز صحبتهای خود را اثبات کنند، بهتر است در این حکم الهی پیش قدم شویم و چه خوب خواهد بود که یکی از خروجی‌های همین جلسه واقف شدن حاضران در جلسه باشد.
در پایان این جلسه نیز مقرر شد تا هر کدام از حاضران یک وقف قرآنی را انجام دهند و گزارش آن نیز اطلاع‌رسانی شود که در همین جلسه رئیس سازمان اوقاف مبلغ 10 میلیون ریال را وقف کرد.
گزارش تصویری مربوط به نشست را اینجا ببینید.
مطالب مرتبط
