اقتصاد در قرآن/ محمدکاظم رجایی عنوان کرد:
«مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ»؛ نویدبخش آینده اقتصادی روشن در قرآن کریم
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: افزون بر اين كه مفهوم «مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» فراگير و شامل توان اقتصادى است، قرآن كريم در این آیه درباره آينده زندگى، وعده‌های اميدبخش داده است؛ بر خلاف ديدگاه اقتصاددانان بدبين كه آينده اقتصادى جامعه را تيره می‌بینند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم رجایی‌رامشه، عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره جایگاه و اهمیت کار و تولید در قرآن پرداخت و اظهار کرد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ و از رحمتش برايتان شب و روز را قرار داد تا در اين [يك] بياراميد و [در آن يك] از فزونبخشى او [روزى خود] بجوييد، باشد كه سپاس بداريد» (القصص/73) يعنى خداوند، شب را براى استراحت و روز را براى طلب روزى قرار داد.
وی ادامه داد: همچنین خداوند متعال می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ؛ اوست كسى كه زمين را براى شما رام گردانيد پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست».(الملک/15)
تأکید قرآن بر تولید و زنده کردن زمین از جانب انسان‌ها
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: حيواناتى را كه براى سوار شدن رام هستند و به راحتى و بدون اضطراب مىتوان بر پشت آنها سوار شد «ذلول» مىگويند. «مناكب» جمع «منكب»، مجموعه مابين بار و شانه را مىگويند كه براى سطح زمين استفاده شده است.
رجایی افزود: منظور از این آيه شريفه، اين است كه خداى تعالى، زمين را مطيع و رام شما ساخت تا بتوانيد بر پشت آن قرار گرفته از اين قسمت به آن قسمت برويد و در نعمتهايش تصرف كنيد و منظور از حركت در روى زمين و تصرف در نعمتهاى آن، زنده كردن زمين با توليد، به ويژه توليدهاى كشاورزى و استخراج معادن است.
مفهوم عمران و آبادانی در قرآن
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی یادآور شد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِينَ. وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِي ذلِكَ لَاَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ؛ و در دامها قطعا براى شما عبرتى است از آنچه در [لابلاى] شكم آنهاست از ميان سرگين و خون شيرى ناب به شما مىنوشانيم كه براى نوشندگان گواراست و از ميوه درختان خرما و انگور باده مستى بخش و خوراكى نيكو براى خود مى گيريد قطعا در اين[ها] براى مردمى كه تعقل مى‌كنند نشانهاى است» (النحل/66 و 67)
رجایی با بیان اینکه بديهى است كه طلب عمران، طلب تكوينى است و نه حكم تشريعى، اظهار کرد: بعضى از مفسران، قول سوم و چهارمى نيز ذكر كردهاند، ولى با توجه به نشانههايى كه در آيه 9، سوره مبارکه روم آمده و فرموده است «وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها»، زير و رو كردن زمين و ايجاد تغييرات به صورت مقدمه آبادانى، براى اين معنا جاى ترديدى باقى نمىماند؛ ضمن اين كه بيشتر مفسران نيز، معناى عمران و آبادانى را برگزيدهاند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: گفته شده است اصل در استعمال، حقيقت است؛ پس لازم است صيغه «كُلُوا»، مفيد رفع وضع قرار گيرد و مقتضاى رفع، اباحه است؛ بنابراين به علت صيغه امر و قراين موجود در آيات، نوعى تشويق به تصرف در نعمتهاى الهى از آنها فهميده مىشود.
لزوم فعالیت تولیدی در راستای ایجاد کالای نهایی
وی ادامه داد: كالاهاى اقتصادى، كمتر به صورت كالاهاى نهايى و آماده براى مصرف خلق مىشوند؛ بلكه بيشتر به صورت عوامل توليد مانند آب، زمين، معادن و... در اختيار بشر قرار مىگيرند و براى نهايى شدن به فعاليت توليدى نياز دارند، بنابراين وقتى به تصرف در «ما فِى الاَرض» يا «طيّبات» سفارش مىشود، فقط تصرف مستقيم نيست؛ بلكه تصرف در عوامل توليد و تبديل آنها به كالاهاى نهايى نيز از مصاديق بارز آن است.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی اظهار کرد: خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ پس از آنچه به غنيمت برده ايد حلال و پاكيزه بخوريد و از خدا پروا داريد كه خدا آمرزنده مهربان است». (الانفال/ 69) همچنین فرموده است: «يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ؛ اى پيامبران، از غذاهاى پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد كه من به آن چه انجام مىدهيد، آگاهم».(المؤمنون/ 51)
امر مطلق به تصرف در زمین توسط خداوند
وی تأکید کرد: خطاب «كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ» به عموم پيامبران، و منظور از «اكل من الطيبات»، ارتزاق كردن به آنها یا تصرف در آنها به انواع تصرفات است. به كارگيرى «اكل» در مطلق تصرفات، استعمال شايع و متداول است.
رجایی یادآور شد: خداوند در آیات57 سوره ، 60 اعراف، 81 و 82 طه، و 60 سوره بقره، پس از بيان قصهاى از بنىاسرائيل و در آيه پانزده سوره سبأ، ضمن نقل قصه قوم سبأ، به مطلق تصرف امر کرده است.
اهمیت فراهم سازى زمينه توليد از منظر قرآن کریم
وی در ادامه به بیان اهمیت فراهم‌سازى زمينه توليد از منظر قرآن کریم پرداخت و گفت: آماده كردن زمينه براى فعاليتى، بيانگر اهميت آن است. آياتى از قرآن، حاكى از تهيه نعمتهايى است كه زمينهساز توليد هستند. در بعضى از آنها تصريح شده كه اين نعمتها براى جستوجوى روزى در اختيار شما قرار گرفته است اما برخى ديگر، فقط به فراهم‌سازى زمينه توليد و بالملازمه بر اهميت و تشويق به توليد دلالت دارند.
رجایی ادامه داد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ قَلِيلاً ما تَشْكُرُونَ؛ و قطعا شما را در زمين قدرت عمل داديم و براى شما در آن وسايل معيشت نهاديم [اما] چه كم سپاسگزارى مى كنيد ». (الاعراف/ 10)درباره آماده كردن زمينه توليد و جمله «قَلِيلاً ما تَشْكُرُونَ» بنابر معناى عمل تشكر، يعنى استفاده مناسب از نعمتها، مؤيدى بر اهميت و تشويق به توليد است.
امر خداوند به تهیه قوه
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) عنوان کرد: خداوند در قرآن در این‌باره فرموده است: «اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتفكّرونَ؛ خدا همان كسى است كه دريا را به سود شما رام گردانيد تا كشتي‌ها در آن به فرمانش روان شوند و تا از فزون بخشى او [روزى خويش را] طلب نماييد و باشد كه سپاس داريد و آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمين است به سود شما رام كرد همه از اوست قطعا در اين [امر] براى مردمى كه مىانديشند نشانههايى است». (الجاثیه/ 12 و13). علاوه بر این آیه، آيات 32 و 33 سورهها، 14 و12 سوره نحل، 10 و 13 زحرف، 72 و 73 يس، 37 و 65 حج، 20 لقمان و آیه 86 سوره مبارکه نمل، همگی بر آمادهسازى زمينه توليد دلالت دارند.
وی با اشاره به امر خداوند به تهيه قوه، افزود: خداوند متعال در قرآن کریم در این‌باره فرموده است: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ؛ و هر چه در توان داريد از نيرو و اسب‌هاى آماده بسيج كنيد تا با اين [تداركات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] ديگرى را جز ايشان كه شما نمى‌شناسيدشان و خدا آنان را مى شناسد بترسانيد و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به خود شما بازگردانيده مى شود و بر شما ستم نخواهد رفت ». (الانفال/ 60).
مفهوم «قوه» در قرآن
رجایی در تفسیر این آیه و مفهوم کلمه «اعداد» اظهار کرد: اعداد، عبارت است از فراهم‌سازى لوازم براى پيروزى بر چيز ديگر و ايجاد كردن آنچه‌که مورد نياز در تحقق يك امر مطلوب است؛ مثل فراهم‌سازى هيزم براى آتش و فراهم كردن آتش براى آشپزى، و هر آنچه، فعاليتى را ممكن سازد را «قوّه» مىنامند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: به دست آوردن قدرت و تهيه نيرو، به ويژه در حدى كه دشمنان خدا به ترس و وحشت بيفتند، آيا جز با كار و تلاش و توليد كالاها و خدمات، اعم از نظامى و غير نظامى صورت مىپذيرد؟ امروزه «توان» بيشتر بر توانِ اقتصادى و دانش فنى استوار است نه بر جمعيت، و رشد اقتصادى، و دانش فنى، جز با توجه به توليد ممكن نيست.
دیدگاه قرآن درباره آینده زندگی اقتصادی انسان
وی افزود: از طرفى دیگر، جنگ نيز منحصر به جنگ نظامى نبوده؛ بلكه به جنگ اقتصادى، فرهنگى و رسانهاى هم تبديل شده است. افزون بر اين كه جمله «مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» فراگير و شامل توان اقتصادى است، قرآن كريم در این آیه درباره آينده زندگى، وعدههاى اميدبخش داده است؛ بر خلاف ديدگاه اقتصاددانان بدبين كه آينده اقتصادى جامعه را تيره مىبينند و معتقدند با افزايش جمعيت زمين و كمبود امكانات موجود در آن، جامعه به سوى فقر و نابودى پيش مىرود.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پایان گفت: قرآن از كافى بودن منابع براى بشر و نزول بركتها از خزانه بىپايان الهى سخن به ميان آورده است و نعمتهاى خداوندى، منابع و امكانات آفريده شده براى بشر را نامحدود معرفى مىكند؛ نه تنها روزى بشر بلكه همه جنبندگان را تضمين و به اين وسيله اميد به رزاقيت خداوند را جايگزين ترس از فقر كرده است.
بخش نخست این مصاحبه را اینجا بخوانید.
وی ادامه داد: همچنین خداوند متعال می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ؛ اوست كسى كه زمين را براى شما رام گردانيد پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست».(الملک/15)
تأکید قرآن بر تولید و زنده کردن زمین از جانب انسان‌ها
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: حيواناتى را كه براى سوار شدن رام هستند و به راحتى و بدون اضطراب مىتوان بر پشت آنها سوار شد «ذلول» مىگويند. «مناكب» جمع «منكب»، مجموعه مابين بار و شانه را مىگويند كه براى سطح زمين استفاده شده است.
رجایی افزود: منظور از این آيه شريفه، اين است كه خداى تعالى، زمين را مطيع و رام شما ساخت تا بتوانيد بر پشت آن قرار گرفته از اين قسمت به آن قسمت برويد و در نعمتهايش تصرف كنيد و منظور از حركت در روى زمين و تصرف در نعمتهاى آن، زنده كردن زمين با توليد، به ويژه توليدهاى كشاورزى و استخراج معادن است.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی یادآور شد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِينَ. وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِي ذلِكَ لَاَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ؛ و در دامها قطعا براى شما عبرتى است از آنچه در [لابلاى] شكم آنهاست از ميان سرگين و خون شيرى ناب به شما مىنوشانيم كه براى نوشندگان گواراست و از ميوه درختان خرما و انگور باده مستى بخش و خوراكى نيكو براى خود مى گيريد قطعا در اين[ها] براى مردمى كه تعقل مى‌كنند نشانهاى است» (النحل/66 و 67)
رجایی با بیان اینکه بديهى است كه طلب عمران، طلب تكوينى است و نه حكم تشريعى، اظهار کرد: بعضى از مفسران، قول سوم و چهارمى نيز ذكر كردهاند، ولى با توجه به نشانههايى كه در آيه 9، سوره مبارکه روم آمده و فرموده است «وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها»، زير و رو كردن زمين و ايجاد تغييرات به صورت مقدمه آبادانى، براى اين معنا جاى ترديدى باقى نمىماند؛ ضمن اين كه بيشتر مفسران نيز، معناى عمران و آبادانى را برگزيدهاند.
امر به تصرف در نعمت‌های الهی
وی با بیان اینکه مجموعهاى از آيات با لفظ «كُلُوا» امر به تصرف در «ما فِى الاَرض»، «رزق» و غيره شده است، عنوان کرد: منظور از «كلوا» مطلقِ تصرف است و منظور از اَكْل، بهرهبردارى و تصرف از جميع وجوه مىباشد. از اين مجموعه آيات، بيشتر، جواز تصرف استفاده مىشود، زيرا يا شارع در صدد حليت عموم تصرفات بوده يا امر در موارد توهم حَظر صادر شده يا اين كه امضاى حكم عقل به اباحه بوده است.عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: گفته شده است اصل در استعمال، حقيقت است؛ پس لازم است صيغه «كُلُوا»، مفيد رفع وضع قرار گيرد و مقتضاى رفع، اباحه است؛ بنابراين به علت صيغه امر و قراين موجود در آيات، نوعى تشويق به تصرف در نعمتهاى الهى از آنها فهميده مىشود.
لزوم فعالیت تولیدی در راستای ایجاد کالای نهایی
وی ادامه داد: كالاهاى اقتصادى، كمتر به صورت كالاهاى نهايى و آماده براى مصرف خلق مىشوند؛ بلكه بيشتر به صورت عوامل توليد مانند آب، زمين، معادن و... در اختيار بشر قرار مىگيرند و براى نهايى شدن به فعاليت توليدى نياز دارند، بنابراين وقتى به تصرف در «ما فِى الاَرض» يا «طيّبات» سفارش مىشود، فقط تصرف مستقيم نيست؛ بلكه تصرف در عوامل توليد و تبديل آنها به كالاهاى نهايى نيز از مصاديق بارز آن است.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی اظهار کرد: خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ پس از آنچه به غنيمت برده ايد حلال و پاكيزه بخوريد و از خدا پروا داريد كه خدا آمرزنده مهربان است». (الانفال/ 69) همچنین فرموده است: «يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ؛ اى پيامبران، از غذاهاى پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد كه من به آن چه انجام مىدهيد، آگاهم».(المؤمنون/ 51)
امر مطلق به تصرف در زمین توسط خداوند
وی تأکید کرد: خطاب «كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ» به عموم پيامبران، و منظور از «اكل من الطيبات»، ارتزاق كردن به آنها یا تصرف در آنها به انواع تصرفات است. به كارگيرى «اكل» در مطلق تصرفات، استعمال شايع و متداول است.
رجایی یادآور شد: خداوند در آیات57 سوره ، 60 اعراف، 81 و 82 طه، و 60 سوره بقره، پس از بيان قصهاى از بنىاسرائيل و در آيه پانزده سوره سبأ، ضمن نقل قصه قوم سبأ، به مطلق تصرف امر کرده است.
اهمیت فراهم سازى زمينه توليد از منظر قرآن کریم
وی در ادامه به بیان اهمیت فراهم‌سازى زمينه توليد از منظر قرآن کریم پرداخت و گفت: آماده كردن زمينه براى فعاليتى، بيانگر اهميت آن است. آياتى از قرآن، حاكى از تهيه نعمتهايى است كه زمينهساز توليد هستند. در بعضى از آنها تصريح شده كه اين نعمتها براى جستوجوى روزى در اختيار شما قرار گرفته است اما برخى ديگر، فقط به فراهم‌سازى زمينه توليد و بالملازمه بر اهميت و تشويق به توليد دلالت دارند.
امر خداوند به تهیه قوه
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) عنوان کرد: خداوند در قرآن در این‌باره فرموده است: «اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتفكّرونَ؛ خدا همان كسى است كه دريا را به سود شما رام گردانيد تا كشتي‌ها در آن به فرمانش روان شوند و تا از فزون بخشى او [روزى خويش را] طلب نماييد و باشد كه سپاس داريد و آنچه را در آسمان‌ها و آنچه را در زمين است به سود شما رام كرد همه از اوست قطعا در اين [امر] براى مردمى كه مىانديشند نشانههايى است». (الجاثیه/ 12 و13). علاوه بر این آیه، آيات 32 و 33 سورهها، 14 و12 سوره نحل، 10 و 13 زحرف، 72 و 73 يس، 37 و 65 حج، 20 لقمان و آیه 86 سوره مبارکه نمل، همگی بر آمادهسازى زمينه توليد دلالت دارند.
وی با اشاره به امر خداوند به تهيه قوه، افزود: خداوند متعال در قرآن کریم در این‌باره فرموده است: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ؛ و هر چه در توان داريد از نيرو و اسب‌هاى آماده بسيج كنيد تا با اين [تداركات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] ديگرى را جز ايشان كه شما نمى‌شناسيدشان و خدا آنان را مى شناسد بترسانيد و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به خود شما بازگردانيده مى شود و بر شما ستم نخواهد رفت ». (الانفال/ 60).
مفهوم «قوه» در قرآن
رجایی در تفسیر این آیه و مفهوم کلمه «اعداد» اظهار کرد: اعداد، عبارت است از فراهم‌سازى لوازم براى پيروزى بر چيز ديگر و ايجاد كردن آنچه‌که مورد نياز در تحقق يك امر مطلوب است؛ مثل فراهم‌سازى هيزم براى آتش و فراهم كردن آتش براى آشپزى، و هر آنچه، فعاليتى را ممكن سازد را «قوّه» مىنامند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: به دست آوردن قدرت و تهيه نيرو، به ويژه در حدى كه دشمنان خدا به ترس و وحشت بيفتند، آيا جز با كار و تلاش و توليد كالاها و خدمات، اعم از نظامى و غير نظامى صورت مىپذيرد؟ امروزه «توان» بيشتر بر توانِ اقتصادى و دانش فنى استوار است نه بر جمعيت، و رشد اقتصادى، و دانش فنى، جز با توجه به توليد ممكن نيست.
دیدگاه قرآن درباره آینده زندگی اقتصادی انسان
وی افزود: از طرفى دیگر، جنگ نيز منحصر به جنگ نظامى نبوده؛ بلكه به جنگ اقتصادى، فرهنگى و رسانهاى هم تبديل شده است. افزون بر اين كه جمله «مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» فراگير و شامل توان اقتصادى است، قرآن كريم در این آیه درباره آينده زندگى، وعدههاى اميدبخش داده است؛ بر خلاف ديدگاه اقتصاددانان بدبين كه آينده اقتصادى جامعه را تيره مىبينند و معتقدند با افزايش جمعيت زمين و كمبود امكانات موجود در آن، جامعه به سوى فقر و نابودى پيش مىرود.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پایان گفت: قرآن از كافى بودن منابع براى بشر و نزول بركتها از خزانه بىپايان الهى سخن به ميان آورده است و نعمتهاى خداوندى، منابع و امكانات آفريده شده براى بشر را نامحدود معرفى مىكند؛ نه تنها روزى بشر بلكه همه جنبندگان را تضمين و به اين وسيله اميد به رزاقيت خداوند را جايگزين ترس از فقر كرده است.
بخش نخست این مصاحبه را اینجا بخوانید.
