حجت‌الاسلام حمید محمدی:
ترجمه‌های کهن قرآن کریم گنجینه واژگان اصیل فارسی است
گروه ادب: حجت‌الاسلام حمید محمدی در مراسم رونمایی از چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن تصریح کرد: همانگونه که قرآن کریم موجب حفظ زبان عربی شد، زبان فارسی نیز به برکت ترجمه‌های فارسی از قرآن به گنجینه‌ای از واژگان کهن دسترسی دارد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) مراسم رونمایی از چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن امروز، پنجشنبه ۲۵ آذرماه با حضور اصحاب اندیشه و قرآن‌پژوهان و نیز اهالی فرهنگ از جمله حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، قائم مقام رئیس و دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، حجت‌الاسلام والمسلمین نقدی، رئیس مرکز ترجمان وحی و حجت‌الاسلام والمسلمین دعائی در محل موزه هنرهای دینی امام علی(ع) برگزار شد.
ترجمه های فارسی عامل حفظ واژگان کهن
شروع این مراسم که با ساعتی تأخیر همراه شد با تلاوت آیات قرآن توسط رحیم خاکی به شکل رسمی آغاز شد. حجت‌الاسلام حمید محمدی در سخنانی با بیان اینکه ترجمه را باید از منظر تمدنی و فرارشته‌ای بررسی کرد، عنوان کرد: مقوله ترجمه با بسیاری از علوم همچون ادبیات، کلام، علوم عربی که چهارده علم است مرتبط است. دانش ترجمه و نظریه‌پردازی در حوزه ترجمه از مغفولات عصر حاضر است. اکنون ما در تفسیر قرآن نیز به بیان مدالیل و روشنگری ظاهر قرآن بسنده کرده‌ایم در حالی که تفسیر استنطاق و پرسش از قرآن در مسائل مستحدثه و موضوعات مختلف است.
وی افزود: در واقع مترجم علاوه بر اشراف بر متن و مفهوم باید بر مقاصد قرآن نیز اشراف داشته باشد. در واقع مفسر خوب مترجم خوب هم است. نگته دیگر اینکه همانطور که قرآن کریم موجب زنده ماندن زبان عربی شده است، ترجمه قرآن نیز موجب زنده ماندن زبان فارسی شده است. شاید در یکصد سال اخیر ترجمه مستقل شد و سرّش این بود که اصالت متن قرآن همواره تأکید شده است.
دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با بیان ایتکه ترجمه فارسی قرآن کریم فرهنگنامه فارسی است گفت: در ترجمه‌های مختلف حفظ لهجه‌های زبان فارسی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و به شکل ویژه در این اثر چند لهچه از زبان فارسی گنجانده شده است. بنابراین ترجمه‌های قرآن فراگیرترین منبع لهجه‌های کهن فارسی هستند.
به ترجمه های عصری نیاز داریم
وی با بیان اینکه در ترجمه قرآن و انتقال معانی باید به معنا و هماهنگی زبان مبدأ و مقصد دقت کرد بیان کرد: زبان امری پیچیده و در حال تکامل است، این چنین نیست که بگویم ما یک ترجمه معیار داریم و همین بس است. با توجه به تطور زمان، ما به ترجمه عصری نیازمند هستیم که مطابق با معیارهای زبان معاصر و رو به جلو باشد.
حجت‌الاسلام حمید محمدی با اشاره به رسالت‌های کنونی ترجمه قرآن کریم بیان کرد: رسالت نخست توجه به ترجمه برای مخاطبان مختلف است؛ به عنوان مثال ترجمه برای کودکان. در این ترجمه نیاز به ترجمه تمام قرآن نیست بلکه باید گروهی بنشینند و مشخص کنند که چه بخشی از قرآن باید به چه زبان و ادبیاتی ترجمه شود. این مسئله نیاز به سیاست‌گذاری فرهنگی دارد تا مشخص شود که به چه ترجمه‌هایی برای چه مخاطبین و چه قالب‌هایی نیاز است.
حجت‌الاسلام حمید محمدی تصریح کرد: ترجمه راهبردی‌ترین اقدام فرهنگی در حوزه قرآن کریم است؛ زیرا قرآن کریم کلیدی‌ترین متن مسلمانان است. البته طبیعی است که باید اصالت متن قرآن حفظ شود تا مردم با متن قرآن نیز ارتباط برقرار کنند. همچنین برای ترجمه‌ها باید حواشی برای گروهای خاص مثلا دانشجویان و اقشار دیگر همراه باشد. تاکنون بیش از صد ترجمه منتشر شده است و این مسئله نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی زمینه اشتیاق مردم به ترجمه را چند برابر کرده است.
ترجمان کهن پیش از امتزاج فارسی و عربی بوده است
غلامعلی حداد عادل در ادامه با گرامیداشت هفته وحدت بیان کرد: هنگامی که چند ماه پیش از انتشار این ترجمه آگاه شدم خیلی خوشحل شدم زیرا با این کار اهل ادب و علاقه مندان به قرآن کریم می‌توانند در یک صفحه چهار ترجمه را یکجا بررسی و مقایسه کنند.
وی با بیان اینکه این ترجمه‌های قرآن گنجینه‌های ارزشمندی برای زبان فارسی است، گفت: فایده این ترجمه‌ها در وهله اول از حیث اهتمام به به واژگان کهن است. اهمیت آنها از حیث واژگان مهمتر از حیث نحوی است. زیرا مترجمان نحو را رها کرده و از ساختار واژگان عربی تبعیت کردند. علاقه آنان به آوردن معادل‌های فارسی بیش از مترجمان کنونی است. آنان زمانی ترجمه را آغاز کردند که آمیزش زبان فارسی و عربی هنوز اتفاق نیفتاده بود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با مقایسه آمار پژوهشهای ناظر به ترجمه‌های قرآن در قبل و بعد از انقلاب گفت: پیش از انقلاب در دانشگاه تهران تا حدود کمی درباره ترجمه‌ها کار می‌شد. همچنین در مشهد مقدس به خاطر وجود بزرگترین گنجینه ترجمه‌های کهن فارسی در کتابخانه آستان مقدس رضوی کارهایی صورت می‌گرفت. اما در چهار دهه از انقلاب اسلامی بر اساس تحقیقی که داشتم بیش از هزار رساله دکتری و پایان‌نامه کارشناسی ارشد درباره ترجمه قرآن تدوین یافته است.
رشد توجه به ترجمه به برکت انقلاب
وی با بیان اینکه روی‌آوری به ترجمه قرآن رشدی روزافزون داشته است تصریح کرد: مؤسسه ترجمان وحی که از دستاوردهای انقلاب است مؤسسه‌ای است که با ظرفیت‌های طلاب خارج از کشور که مسلط به دو زبان هستند اقدامات ارزشمندی را انجام داده است. اکنون بیشترین ترجمه به زبان اردو با 210 ترجمه و سپس به زبان فارسی با 175 ترجمه به شکل کامل و ناقص است. البته زبان فارسی این افتخار را دارد که نخستین ترجمه از قرآن کریم به این زبان بوده است. از تعداد 175 ترجمه، یکصد ترجمه کامل هستند که پنجاه ترجمه متعلق به دوره معاصر است. از این تعداد 40 ترجمه در دوره انقلاب اسلامی روی داده است.
محمدرضا جعفری، سردبیر انتشارات نشر نو نیز بیان کرد: معتقدیم که فرهنگ‌سازی مهمتر از یک اقدام فرهنگی است و ترجمه قرآن خود به عنوان فرهنگ‌سازی مهم و راهبردی مطرح است. ترجمه قرآن کریم که از دیرباز مورد توجه اهل معنا بوده و آثار گوناگونی در این زمینه منتشر شده، همچون چشمه جوشانی بوده که همواره جریان داشته است.
بررسی سبک های کهن در یک اثر
وی در ادامه در بیان ویژگی‌های این اثر تصریح کرد: ترجمه‌های کهن هر یک دارای ویژگی‌های ادبی آن دوره است و این مسئله مهم‌ترین دلیل برای تدوین قرآن حاضر و کنار هم قرار دادن چهار ترجمه متفاوت از چهار عصر است. مجاورت این ترجمه‌ها این امکان را به خواننده و پژوهشگر می‌دهد تا سبک و سیاق متفاوت هر ترجمه را با دیگری بسنجد. از این رو چهار ترجمه مهم انتخاب شده است.
سردبیر انتشارات نشر نو افزود: ترجمه طبری برگرفته از ترجمه تفسیر طبری است که اجتمالا در اوایل نیمه دوم سده چهارم توسط گروهی که برما شناخته شده نیستند صورت گرفته است. این ترچمه شاید به دلیل آنکه نخستین ترجمه کامل قرآن کریم بوده است، ترجمه‌ای است که تقریبا لفظ به لفظ است. این شیوه به گونه‌ای رعایت شده که که گاه حتی مخل معنا است ولی فوائد ارزنده‌ای از جیث معادل‌ها و واژگان کهن فارسی دارد.
وی با اشاره به ترجمه بعدی گفت: ترجمه بعدی سورآبادی برگرفته است تفسیر وی در حدود 470 هجری قمری است. این ترجمه از حیث فصاحت و زیبایی و دقت در میان چهار ترجمه که در این قرآن آمده است رتبه نخست را دارد.
جعفری به ترجمه میبدی اشاره کرد و گفت: این ترجمه برگرفته از کتاب «کشف الاسرار و عدة الابرار» از ابوالفضل میبدی است که مطابق با مشرف عارفان است. این گرایش در ترجمه آیات نیز به چشم می‌خورد و از این حیث متفاوت با سایر ترجمه‌هاست. ترجمه بعدی نیز برگرفته از تفسیر «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن» است که از ابوالفتوح رازی است.
وی با اشاره به ویژگی‌های ترجمه‌ها در این اثر گفت: در تمامی این ترجمه‌ها واژگان دشوار و یا کلماتی که ممکن است برای همگان شناخته نباشد داخل پرانتز معنی شده‌اند. ثانیا بخش‌هایی که جنبه توضیحی داشته در میان تیره معترضه قرار گرفته است. فهرست‌هایی در انتهای این قرآن آمده است که تماما حاصل زحمات زنده یاد محمود رامیار است. فهرست نخستین که به اصطلاح «کشف آیات» است که در بسیاری از قرآن‌ها وجود داشته اما فهرست دوم که منقسم به بخش‌های گوناگون است، به صورت موضوعی و با اشرافی تحسین‌برانگیز تدوین شده است.
در ادامه این مراسم با حضور مدعوین از این قرآن نفیس رونمایی شد. یادآور می‌شود، این قرآن با چاپ نفیس با کاغذگرمی و چاپ دورنگ در صفحه در قطع رحلی با قاب منتشر شده است.
