تحلیلی بر یک رفتار/
سلفی در بحران ارثیه‌ای از مسئولان
گروه سیاسی: انتقادات از عکس سلفی‌گرفتن مردم در حادثه دلخراش پلاسکو در حالی است که بررسی عالمانه این موضوع با رویکرد دینی، ما را به این نکته رهنمون می‌کند که براساس تعبیر «الناس علی دین ملوکهم»، از مسئولانی که به دنبال حضور نمایشی و تبلیغاتی هستند انتظار شهروندان «سلفی‌نگیر» انتظاری بیهوده است.
از آغاز وقوع حادثه آتش‌سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو و شهادت جمعی از فرزندان شجاع و غیور ملت در آتش‌نشانی، در فضای رسانه‌ای کشور از جمله صداوسیما انتقادت تندی به سلفی‌گرفتن مردم صورت گرفت و این رفتار مردم تخطئه گردید. هر چند در رفتار متناقض دیگر، مردم تشویق به ارسال اخبار و عکس‌های خود از این واقعه تلخ شدند تا در قالب شهروند ـ خبرنگار به صورت میدانی وارد عمل شوند.
رفتار عده‌ای از مردم در عکس سلفی گرفتن در این حادثه و حوادث مشابه کاری ناپسند است و انتظار این است که مردم در این گونه حوادث یا برای کمک وارد عمل شوند یا اینکه راه و فضا را برای نیروهای امدادی باز کرده و از تجمعاتی که جز اختلال در فرآیند کمک‌رسانی نتیجه‌ای ندارد پرهیز نمایند. مسئله‌ای که در فضای مجازی با مقایسه تصاویر وفیلم‌های نوع رفتار مردم سایر کشورها در این گونه حوادث با مردم کشورمان به نقد کشیده شد.
علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس و مدرس دانشگاه، معتقد است مسئولان هم بخشی از مردم هستند و در جامعه نیز معمولا برخی افراد هستند که سوار بر امواج سیاسی و اجتماعی می‌شوند تا بهره‌برداری‌های لازم و مدنظر خودشان را انجام دهند.
شریفی یزدی ریشه معضل سلفی گرفتن مردم در مواقع بحرانی را در کم‌کاری مسئولان در افزایش سواد رسانه‌ای مردم می‌داند و اظهار می‌دارد: با افزایش سواد رسانه‌ای، مردم در حوادث مختلف از جمله حادثه اخیر به جای سلفی گرفتن به کمک کردن روی می‌آورند.
در حادثه پلاسکو نیز با وجود ضرورت حضور مسئولان ذی‌ربط در دل حادثه و به قولی حضور میدانی آنها، اما از سوی دیگر حضور برخی دیگر از مسئولان نیز شائبه اقدام تبلیغاتی و نمایشی را در اذهان افکار عمومی متبادر می‌کند؛ حضوری که نه به اقدام خاصی منجر می‌شود، نه حتی از منظر همدردی و دلگرمی مفید فایده است و جز ایجاد ازدحام و اخلال اثری ندارد، چیزی جز یک حرکت تبلیغاتی و با نیات و انگیزه‌های خاص در ذهن ایجاد نمی‌کند حتی اگر نیت آن مسئول چنین نباشد.
ابهری، جامعه‌شناس، درباره رفتار مسئولان در موضوع فروریختن پلاسکو می‌گوید: عده‌ای از مسئولان بدون ادعا و تبلیغات از لحظه وقوع حادثه تا این ساعت، بدون خواب و استراحت در صحنه حاضر بوده و به تلاش مشغولند و هیچ‌گونه عکس و تصویری برابر دیگران از خود منتشر نکردند، اما گویی برخی دیگر فقط برای چند لحظه و در حد عکس گرفتن به محل حادثه آمده‌اند و ضمن ابراز همدردی و طرح سؤالات مختلف و قرار گرفتن در مقابل دوریین عکاسان و خبرنگاران، به محل کار یا زندگی خود برگشتند و شب همان تصاویر را در صفحات اختصاصی خود قرار دادند.
وی تصریح می‌کند: وقتی یک مسئول یا بزرگتر این حرکت را می‌کند، از یک نوجوان و جوان چه توقعی می‌توان داشت بنابراین لازم است اصلاحات رفتاری را از خودمان شروع کرده و رسانه‌ها نیز به کمک رفتارسازان آمده و نسبت به اصلاح این رفتار غیر منطقی اقدام نمایند.
پس رسانه‌ها و آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی بهتر است زمانی که رفتار نادرست مردم از جمله همین سلفی‌گرفتن را مورد نقد قرار می‌دهند بهتر است ابتدا گوشه‌چشمی به رفتار مسئولان، که الگوی عملی مردم هستند، و حضورهای نمایشی آنها در صحنه‌ها و اتفاقات مختلف بیندازند. به عبارتی حضور میدانی مسئولان به شرط اثرگذاری و افزایش خدمت‌رسانی مطلوب است و جز این با هر نیتی که باشد امری مذموم و ناپسندیده است.
شریفی یزدی، مدرس دانشگاه، وجود سازوکار نظارتی مناسب از جمله وجود رسانه‌های آزاد و مستقل را عامل اصلی کاهش کارهای نمایشی و تبلیغاتی مسئولان می‌داند و معتقد است طالعات تاریخی نشان داده است کسانی که سعی می‌کنند سوار بر موج شوند شاید در کوتاه‌مدت به منافعی برسند اما در درازمدت قطعا لطمه خواهند خورد.
البته این حضور تبلیغاتی مسئولان علاوه بر تأثیرات نامطلوب بر افزایش تمایل مردم عادی به سلفی‌گرفتن و خودنمایی و سایر موارد اشاره شده، گاها باعث دامن زدن به مسائل سیاسی می‌شود و نوعی رقابت منفی میان مسئولان، نه برای خدمت که برای کسب محبوبیت، ایجاد می‌کند که لازم است در جای دیگر به آن پرداخته شود.
در پایان محض یادآوری باید گفت رهبر معظم انقلاب در پیام خود به مناسبت وقوع این حادثه دلخراش، بر ادامه «کار مجاهدانه» از سوی مسئولان و تقدم آن بر هر «حرف و حدیثی» تأکید کردند که اهل تفکر به خوبی به کنه این سخن واقفند.
رفتار عده‌ای از مردم در عکس سلفی گرفتن در این حادثه و حوادث مشابه کاری ناپسند است و انتظار این است که مردم در این گونه حوادث یا برای کمک وارد عمل شوند یا اینکه راه و فضا را برای نیروهای امدادی باز کرده و از تجمعاتی که جز اختلال در فرآیند کمک‌رسانی نتیجه‌ای ندارد پرهیز نمایند. مسئله‌ای که در فضای مجازی با مقایسه تصاویر وفیلم‌های نوع رفتار مردم سایر کشورها در این گونه حوادث با مردم کشورمان به نقد کشیده شد.
مجید ابهری، جامعه‌شناس، معتقد است سبک زندگی در هر جامعه رفتارهای فردی و اجتماعی مردم آن جامعه را تنظیم و جهت‌دهی می‌نماید. متاسفانه در دهه اخیر سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی تحت تأثیر فناوری‌های جدید دستخوش تغییراتی آزاردهند گردیده است. یکی از این انحرافات اجتماعی بی‌توجهی به حوادث تلخ و نیاز بعضی از شهروندان به کمک و یاری می‌باشد. بارها مشاهده شده که پس از یک تصادف و یا حادثه تلخ، عده‌ای به جای کمک و یاری برگرفته از ارزش‌های دینی و فرهنگی ما، علاوه بر مسدود نمودن راه‌های کمک‌رسانی و ایجاد دشواری در این مسیر، به عکاسی و فیلمبرداری از این صحنههای گزنده و تلخ می‌پردازند، اما چه بسا در فاصله این حرکات غیر منطقی، جان و مال فرد یا افرادی به چالش کشیده شده و به خطر می‌افتد.
وی می‌افزاید: چشم هم چشمی و رقابت‌های نادرست در فضای مجازی و گروه‌های اجتماعی توسط برخی از افراد باعث اوج‌گیری و سبقت در این رفتار ناخوشایند گردیده و در چند روز پیش در حادثه جانسوز فروریختن پلاسکو که موجب شهادت گروهی از بهترین، شجاع‌ترین و ایثارگرترین فرزندان این ممکلت گردید، سرمایه گروهی دیگر به خاکستر تبدیل شد و بیش از 4 هزار نفر بیکار شدند اما تعدادی دیگر بدون احساس مسئولیت دینی و اجتماعی و بدون درک حساسیت شرایط با خنده مشغول عکسی و فیلمبرداری بودند و از صحنه حادثه سلفی می‌گرفتند.
ابهری با بیان اینکه متأسفانه الگوهای رفتاری جامعه ما در برخی موارد، خود موجب تقویت این رفتار می‌گردد،بیان می‌دارد: گرفتن عکس بامناظر طبیعی یا صحنههای خوشایند و شیرین بلااشکال است اما صحنه سوختن و جان دادن عده‌ای از انسان‌ها چه جای درنگ دارد.
وی البته بر این اعتقاد است که در این گونه فضاها تعدادی از افراد به نوکران بی‌جیره و مواجب برخی شبکه‌های ماهواره‌ای معاند تبدیل شده و به دعوت مجریان معلوم‌الحال آنها، پاسخ گفته و عکس‌های این‌گونه حوادث و مناظر تلخ دیگر را برای آنها می‌فرستند. ظاهرا مجریان ناآگاه این شبکه‌ها حتی از محل سکونت خود بی‌خبر هستند که چه تعداد انبوهی بی‌خانمان معتاد، متکدی و کارگران جنسی چندین برابر آنچه در کشور ما وجود دارد، در کوچه‌ها و خیابان‌های شان پرسه می زنند. آنها برای ناامید کردن مردم این گونه دعوت‌ها را می‌نمایند و تعدادی از هموطنان بی‌خبر پل ارتباطی‌شان می‌شوند.
اما ریشه این گونه رفتارهای نادرست از سوی مردم چیست؟ آیا این فقط مردم، آن هم بخشی از آنها، هستند که باید مورد انتقادات تند قرار بگیرند؟ این در حالی است که بخش زیادی از مردم نیز در طی این روزها با اقدامات ابتکاری و نمادین همدردی و همدلی خود را با آتش‌نشانان کشور اعلام کردند و به صورت عملی نیز با اهدای خون، حضور در ایستگاه‌های آتش‌نشانی و ... شعور و بلوغ خود را به نمایش گذاشتند. در واقع این ناجوانمردی است که مردم را به واسطه سلفی گرفتن یک عده زیر رگبار انتقاد گرفت و تخطئه کرد.
بهتر است اگر به دنبال اصلاح در رفتار و رویکردهای یک جامعه هستیم به جای تخریب و انتقادات تند، ریشههای یک نادرستی و انحراف رفتاری را واکاوی کنیم. در تحلیل و بررسی ریشههای تمایل مردم به سلفی گرفتن در حوادث، بلایا، مراسم ختم، عزاداری و ... نمی‌توان رفتار و رویکرد مسئولان را از نظر دور داشت.
در آموزه‌های اسلامی چنین تعابیر و روایاتی داریم که «النّاس على دين ملوكهم» یا «الناس بأمرائهم اشبه منهم بآبائهم» که نشان‌دهنده تأثیر رفتار مسئولان و کارگزاران حکومتی بر رفتار مردم است که این تأثیرگذاری می‌تواند مثبت یا منفی باشد. رهبر معظم انقلاب درباره این تأثیرگذاری به اهمیت ساده‌زیستی مسئولان اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «یك وقت هست كه ما در زندگى شخصى خود مثلا حركت اشرافگونهاى داريم بين خودمان و خدا؛ كه اگر حرام باشد، حرام است؛ اگر مكروه باشد، مكروه است؛ اگر مباح باشد، مباح است؛ اما يك وقت هست كه ما جلوى چشم مردم يك مانور اشرافی‌گرى می‌دهيم؛ اين ديگر مباح و مكروه ندارد؛ همهاش حرام است؛ بهخاطر اينكه تعليمدهنده اشرافی‌گرى است به: اولا زيردستهاى خودمان، ثانيا آحاد مردم به اين كار تشويق می‌شوند. ما نبايد مردم را به اين كار تشويق كنيم. ممكن است در داخل جامعه كسانى پولدار باشند و ريخت و پاش كنند - البته اين كار بدى است، ولى به خودشان مربوط است - اما ريخت و پاش ما اولا از جيب‌مان نيست، از بيتالمال است؛ ثانيا ريخت و پاش ما مشوق ريخت و پاش ديگران است. واقعاً «النّاس على دين ملوكهم». ملوك در اينجا به معنى پادشاهان نيست كه بگوييم ما پادشاه نداريم؛ نه، ملوك شماها هستيد؛ النّاس على دين ماها». (6/8/1384)
بر همین اساس می‌توان بخش زیادی از تمایل مردم به نشان دادن، نمایش و حضور خود در حوادث و اتفاقات مختلف را ناشی از حضورهای تبلیغاتی و نمایشی مسئولان در صحنههای مختلف مانند افتتاح‌ها، همایش‌ها، حوادث جاده‌ای و مورد آخر در حادثه فررویختن ساختمان پلاسکو دارد. وی البته بر این اعتقاد است که در این گونه فضاها تعدادی از افراد به نوکران بی‌جیره و مواجب برخی شبکه‌های ماهواره‌ای معاند تبدیل شده و به دعوت مجریان معلوم‌الحال آنها، پاسخ گفته و عکس‌های این‌گونه حوادث و مناظر تلخ دیگر را برای آنها می‌فرستند. ظاهرا مجریان ناآگاه این شبکه‌ها حتی از محل سکونت خود بی‌خبر هستند که چه تعداد انبوهی بی‌خانمان معتاد، متکدی و کارگران جنسی چندین برابر آنچه در کشور ما وجود دارد، در کوچه‌ها و خیابان‌های شان پرسه می زنند. آنها برای ناامید کردن مردم این گونه دعوت‌ها را می‌نمایند و تعدادی از هموطنان بی‌خبر پل ارتباطی‌شان می‌شوند.
اما ریشه این گونه رفتارهای نادرست از سوی مردم چیست؟ آیا این فقط مردم، آن هم بخشی از آنها، هستند که باید مورد انتقادات تند قرار بگیرند؟ این در حالی است که بخش زیادی از مردم نیز در طی این روزها با اقدامات ابتکاری و نمادین همدردی و همدلی خود را با آتش‌نشانان کشور اعلام کردند و به صورت عملی نیز با اهدای خون، حضور در ایستگاه‌های آتش‌نشانی و ... شعور و بلوغ خود را به نمایش گذاشتند. در واقع این ناجوانمردی است که مردم را به واسطه سلفی گرفتن یک عده زیر رگبار انتقاد گرفت و تخطئه کرد.
بهتر است اگر به دنبال اصلاح در رفتار و رویکردهای یک جامعه هستیم به جای تخریب و انتقادات تند، ریشههای یک نادرستی و انحراف رفتاری را واکاوی کنیم. در تحلیل و بررسی ریشههای تمایل مردم به سلفی گرفتن در حوادث، بلایا، مراسم ختم، عزاداری و ... نمی‌توان رفتار و رویکرد مسئولان را از نظر دور داشت.
در آموزه‌های اسلامی چنین تعابیر و روایاتی داریم که «النّاس على دين ملوكهم» یا «الناس بأمرائهم اشبه منهم بآبائهم» که نشان‌دهنده تأثیر رفتار مسئولان و کارگزاران حکومتی بر رفتار مردم است که این تأثیرگذاری می‌تواند مثبت یا منفی باشد. رهبر معظم انقلاب درباره این تأثیرگذاری به اهمیت ساده‌زیستی مسئولان اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «یك وقت هست كه ما در زندگى شخصى خود مثلا حركت اشرافگونهاى داريم بين خودمان و خدا؛ كه اگر حرام باشد، حرام است؛ اگر مكروه باشد، مكروه است؛ اگر مباح باشد، مباح است؛ اما يك وقت هست كه ما جلوى چشم مردم يك مانور اشرافی‌گرى می‌دهيم؛ اين ديگر مباح و مكروه ندارد؛ همهاش حرام است؛ بهخاطر اينكه تعليمدهنده اشرافی‌گرى است به: اولا زيردستهاى خودمان، ثانيا آحاد مردم به اين كار تشويق می‌شوند. ما نبايد مردم را به اين كار تشويق كنيم. ممكن است در داخل جامعه كسانى پولدار باشند و ريخت و پاش كنند - البته اين كار بدى است، ولى به خودشان مربوط است - اما ريخت و پاش ما اولا از جيب‌مان نيست، از بيتالمال است؛ ثانيا ريخت و پاش ما مشوق ريخت و پاش ديگران است. واقعاً «النّاس على دين ملوكهم». ملوك در اينجا به معنى پادشاهان نيست كه بگوييم ما پادشاه نداريم؛ نه، ملوك شماها هستيد؛ النّاس على دين ماها». (6/8/1384)
علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس و مدرس دانشگاه، معتقد است مسئولان هم بخشی از مردم هستند و در جامعه نیز معمولا برخی افراد هستند که سوار بر امواج سیاسی و اجتماعی می‌شوند تا بهره‌برداری‌های لازم و مدنظر خودشان را انجام دهند.
در حادثه پلاسکو نیز با وجود ضرورت حضور مسئولان ذی‌ربط در دل حادثه و به قولی حضور میدانی آنها، اما از سوی دیگر حضور برخی دیگر از مسئولان نیز شائبه اقدام تبلیغاتی و نمایشی را در اذهان افکار عمومی متبادر می‌کند؛ حضوری که نه به اقدام خاصی منجر می‌شود، نه حتی از منظر همدردی و دلگرمی مفید فایده است و جز ایجاد ازدحام و اخلال اثری ندارد، چیزی جز یک حرکت تبلیغاتی و با نیات و انگیزه‌های خاص در ذهن ایجاد نمی‌کند حتی اگر نیت آن مسئول چنین نباشد.
ابهری، جامعه‌شناس، درباره رفتار مسئولان در موضوع فروریختن پلاسکو می‌گوید: عده‌ای از مسئولان بدون ادعا و تبلیغات از لحظه وقوع حادثه تا این ساعت، بدون خواب و استراحت در صحنه حاضر بوده و به تلاش مشغولند و هیچ‌گونه عکس و تصویری برابر دیگران از خود منتشر نکردند، اما گویی برخی دیگر فقط برای چند لحظه و در حد عکس گرفتن به محل حادثه آمده‌اند و ضمن ابراز همدردی و طرح سؤالات مختلف و قرار گرفتن در مقابل دوریین عکاسان و خبرنگاران، به محل کار یا زندگی خود برگشتند و شب همان تصاویر را در صفحات اختصاصی خود قرار دادند.
وی تصریح می‌کند: وقتی یک مسئول یا بزرگتر این حرکت را می‌کند، از یک نوجوان و جوان چه توقعی می‌توان داشت بنابراین لازم است اصلاحات رفتاری را از خودمان شروع کرده و رسانه‌ها نیز به کمک رفتارسازان آمده و نسبت به اصلاح این رفتار غیر منطقی اقدام نمایند.
پس رسانه‌ها و آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی بهتر است زمانی که رفتار نادرست مردم از جمله همین سلفی‌گرفتن را مورد نقد قرار می‌دهند بهتر است ابتدا گوشه‌چشمی به رفتار مسئولان، که الگوی عملی مردم هستند، و حضورهای نمایشی آنها در صحنه‌ها و اتفاقات مختلف بیندازند. به عبارتی حضور میدانی مسئولان به شرط اثرگذاری و افزایش خدمت‌رسانی مطلوب است و جز این با هر نیتی که باشد امری مذموم و ناپسندیده است.
شریفی یزدی، مدرس دانشگاه، وجود سازوکار نظارتی مناسب از جمله وجود رسانه‌های آزاد و مستقل را عامل اصلی کاهش کارهای نمایشی و تبلیغاتی مسئولان می‌داند و معتقد است طالعات تاریخی نشان داده است کسانی که سعی می‌کنند سوار بر موج شوند شاید در کوتاه‌مدت به منافعی برسند اما در درازمدت قطعا لطمه خواهند خورد.
البته این حضور تبلیغاتی مسئولان علاوه بر تأثیرات نامطلوب بر افزایش تمایل مردم عادی به سلفی‌گرفتن و خودنمایی و سایر موارد اشاره شده، گاها باعث دامن زدن به مسائل سیاسی می‌شود و نوعی رقابت منفی میان مسئولان، نه برای خدمت که برای کسب محبوبیت، ایجاد می‌کند که لازم است در جای دیگر به آن پرداخته شود.
در پایان محض یادآوری باید گفت رهبر معظم انقلاب در پیام خود به مناسبت وقوع این حادثه دلخراش، بر ادامه «کار مجاهدانه» از سوی مسئولان و تقدم آن بر هر «حرف و حدیثی» تأکید کردند که اهل تفکر به خوبی به کنه این سخن واقفند.
ناشناس
| 
۱۳۹۵/۱۱/۰۲ - ۱۹:۴۷
پاسخ
بله مردم به مسئولان نگاه می کنند اما به مد سلفی گرفتن ربطی نداره...همه چیز را نباید به همه چیز ربط داد...سلفی گرفتن مد جهانی 
