به گزارش
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی که به جایگاه عقل در قرآن کریم پرداخته آمده است: گزارش حاضر با استناد به آيات قرآن کريم روشن ميکند که يکي از قابلیتها و تواناييهاي نفس انسان، توانايي بر ادراک است. اين توانايي در يک سطح به جهت درک خوب و بد و بازدارندگي از بديها، عقل نامیده شده است.
قرآن در آيات متعدد بر لزوم رشد و به کارگیري عقل تأکید بسیار کرده است. ازاينرو که تصديق خدا و آخرت در مباحث نظري و فهم و اجراي درست نقل در مباحث عملي و کسب سعادت و بهروزي انسان در دنیا و نیل به قرب الهي در آخرت منوط به عقل است.
در اين گزارش جايگاه و مفاهیم عقل و مرتبط با عقل در قرآن کريم مورد بحث قرار گرفتهاند. عقل بهمعناي چراغ راهي است که بدون آن انسان در تاريکي و ظلمت راه ميپیمايد و به سرمنزل مقصود نميرسد. اگر بشر در سیر تاريخي خود نقاط روشني داشته و جلوههايي از انسانیت از خود بروز داده باشد بیش از هر چیز مرهون عقل است. بشر تاکنون تلاشهاي بسیاري کرده تا دامن خود را از ناداني و ظلم برچیند، ولي بهرغم همه پیشرفتها، همچنان گرفتار ظلمتِ خودخواهي است؛ چون نتوانسته است بر نفس خود پاي نهد و به نداي پیامبران خدا گوش دهد که از او خواستهاند بر بال عقل به پرواز درآيد تا به اوج معرفت و کمال برسد. با وجود اين آيا زمان آن نرسیده که به وحي و قرآن بازگرديم؟ قرآن کتابي است که تنها منبع نقلي و میراث پیامبر الهي است که از دستبرد روزگار مصون مانده و به دست ما رسیده است. قرآن در بسیاري از آيات بر تعقل، تفکر و تدبر تأکید کرده و ظاهراً اين تأکیدات وجهي ندارند، جز اينکه خداوند از انسان خواسته است در کنار رهنمودهاي خويش، از گوهر عقل که اصل و سرمايه اوست بهرهگیري کند. در اين صورت انسان قادر خواهد بود که مشکلات و عقبماندگيهاي خود را در زمینههاي مختلف برطرف و اهداف و فضايل اخلاقي خود را دنبال کند و جامعهاي انساني الهي بسازد.
به نظر ميرسد مسلماناني که دچار تفرقه، درگیريها و مفاسد گوناگوني در عرصههاي مختلف اقتصاد، سیاست و فرهنگ شدهاند، دلیلي جز دوري از موازين عقلي ندارد. اين دوري از عقل است که سبب فروگذاري و هجران قرآن شده و التزام به عقل است که تمسک به قرآن را حیات ميبخشد. مسئله مهم آن است که يقین کنیم از نظر کتاب خدا، عقل ناب نیز در بهبود اوضاع فردي و اجتماعي نقش دارد. از اين ظرفیت ميتوان در ارتقاي فهم و فرهنگ جامعه بهره گرفت و تمسک به هر يک منهاي ديگري، پرواز با يک بال است که نتیجهاي جز شکست و عقبماندگي و ذلت ندارد.
لازم است به اين نکته تاريخي توجه شود که سابقه بحث در مورد لزوم بهرهگیري از عقل در کنار نقل به صدر اسلام و آغاز نزاع میان اشاعره و معتزله باز ميگردد. از اينرو بحثهاي بسیاري در ضمن کتابهاي کلامي، تفسیري، عرفاني، اصولي، فقهي و نیز بهصورت مستقل در اين زمینه انجام گرفته است.
بحث درباره جايگاه عقل در قرآن کريم نخستین گزارش از سلسلهگزارشهايي است که در ارتباط با عقل انجام شده و گزارشهاي ديگر که عبارتند از: درآمدي بر عقل در سنت، روش استفاده از عقل در کتاب و سنت، عقلانیت در کتاب و سنت و عقل در انديشه متفکران مسلمان بهتدريج منتشر خواهند شد.
اين گزارش در دو فصل تهیه شده است. فصل اول به پیشفرضها و بررسي واژه عقل و واژگان مترادف اختصاص يافته و در فصل دوم پس از دستهبندي آيات مرتبط با عقل و با استفاده از آنها، مطلق ادراک و سپس ادراک عقلاني و ابعاد آن به اختصار مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
متن کامل گزارش درآمدی بر جایگاه عقل در قرآن کریم را از
اینجا دریافت کنید.