آیت‌الله معرفت روش‌های غیراجتهادی را تفسیر نمی‌دانست
گروه حوزه‌های علمیه: آیت‌الله معرفت بر این باور بوده‌اند که قوام تفسیر در هر روشی از روش‌های تفسیر به اجتهاد است لذا از دید ایشان برخی تفاسیر اصولا تفسیر نیستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دیشب سوم اسفندماه در کرسی ترویجی بررسی آیه «لا إِكراهَ فِي الدّين» در مرکز تفسیر حوزه گفت: آیت‌الله معرفت بر این باور بوده‌اند که قوام تفسیر در هر روشی از روش‌های تفسیر به اجتهاد است، یعنی از دید ایشان تفسیر نورالثقلین تفسیر نیست بلکه مجموعه‌ای روایی است که ذیل آیات قرار گرفته است.
وی افزود: از دید ایشان تفسیر آن است که مفسر مجبور باشد مشکله‌ای را در معناشناسی آیات حل کند که متفاوت از معنای معمول آیه است، لذا انواع تفاسیر قوامش در گرو اجتهاد عقلی است لذا علامه جوادی آملی هم تعبیر عقل ابزاری را به کار می‌برد که همان اجتهاد است.
بهجت‌پور اظهار کرد: آیت‌الله معرفت تفسیر روایی در مدل مجمع‌البیان را می‌پسندند زیرا نویسنده این تفسیر در مورد روایاتی که در ذیل آیات آورده داوری کرده و در تفسیر به چینش آن براساس نظر خود پرداخته که این نوع باید مورد تفتن قرار گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه لای نفی جنس استثناءبردار نیست عنوان کرد: اگر کسی لا را در این آیه «لا إِكراهَ فِي الدّين» نفی جنس بگیرد قاعدتا در احکام نیز استثنا وجود ندارد و نمی‌توان در احکام، اکراهی عمل کنیم.
این محقق و استاد حوزه در مورد رابطه اکراه و اجبار تصریح کرد: اینکه آقایان وارد مقوله اجبار نمی‌شوند زیرا اجبار در حوزه اعتقادات راه ندارد لذا افراد بیشتر وارد اجبار در احکام می‌شوند.
وی با اشاره به واژه دین با بیان اینکه محقق این کرسی نیز روی مقوله دین تمرکز خوبی داشته است و دو شق آن و برخی نظریات در مورد آن را بیان فرموده است تصریح کرد: یک اتفاقی در باب تعریف دین در استعمال قرآنی رخ داده است؛ آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی با دقت تمام، دین را به معنای مجموعه یک برنامه گرفته‌اند چون دین یک بسته است زیرا اگر یک حکم را منکر شویم کافر و مرتد می‌شویم و از خود امر ارتداد معلوم می‌شود که دین همان دستگاهی ترکیب از توصیف و توصیه است.
نویسنده تفسیر همگام با وحی عنوان کرد: وقتی سخن از لااکراه است یعنی در مجموعه این دستگاه که مشتمل بر توصیف و انشاء است اکراهی وجود ندارد، ولی برخی دین را به معنای تدین به این بسته یعنی ایمان و عقیده در نظر گرفته‌اند مانند آنچه علامه طباطبایی و آیت‌الله معرفت مدنظر قرار داده است.
بهجت‌پور عنوان کرد: ما اگر به آن مجموعه(دین) ایمان و اعتقاد داشتیم، متدین خواهیم شد که در سوره کافرون نیز به تصریح بیان شده است؛ لذا در قرآن کریم همین سیر دیده می‌شود ولی گاهی مراد از دین به لوازم دین تعبیر شده و اگر کسانی مانند علامه طباطبایی دین را تعریف به ایمان کرده از این منظر است.
نویسنده تفسیر همگام با وحی گفت: در نگاه کلی، ما در پذیرش این مجموعه و بسته، اجباری نداریم و اکراهی در کار نیست ولی وقتی وارد این مجموعه شدیم برنامه‌ای وجود دارد که باید به آن ملتزم باشیم، ممکن است کسی حتی از روی تنبلی و یا ناتوانی به بخشی از برنامه‌های این مجموعه عمل نکند و فاسق شود اگرچه به مجموعه کلی معتقد است.
بهجت‌پور ادامه داد: دین مجموعه عقیده، احکام و اخلاق است؛ لذا در اعتقاد به این مجموعه کُرهی وجود ندارد و لا، لای نفی جنس است ولی وقتی وارد این مجموعه شدیم در برخی احکام مانند جهاد اکراه هم وجود دارد.
نبود اکراه در مطلق احکام مشکلاتی ایجاد می‌کند
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی سبزواری نیز به عنوان دبیر علمی این کرسی گفت: دین مجموعه اخلاق، عقاید و احکام است و تدین یک امر قلبی و اعتقادی است لذا نظر ناقد را می‌توان در این بعد مورد مناقشه قرار داد.
وی اظهار کرد: در بعد عملی نیز در سیره پیامبر و ائمه، اکراه به برخی احکام بوده است مانند اینکه مسیحیان به عنوان شهروند نظام اسلامی زمان پیامبر(ص)حق نداشتند بر خلاف احکام اسلامی مربوط به برهنگی در جامعه ظاهر شوند اگرچه در بعد اعتقادی در سیره ایشان کسی را اکراه نمی‌کردند.
دبیر علمی این کرسی عنوان کرد: دین در آیات قرآن به معنای مجموعه است و اگر در تمامی احکام هم اکراه نباشد مشکلاتی ایجاد می‌شود که محقق باید به نوعی به این مسئله نیز پاسخ دهد.
رحمانی‌سبزواری همچنین با انتقاد به برخی مواضع محقق کرسی عنوان کرد: اینکه بگوییم لا در آیه لا اکراه، نفی جنس است در این صورت نیز مشکلی حل نخواهد شد بنابراین باید معلوم شود که این تعبیر انشاء است و یا به صورت خبر بیان شده است زیرا اگر انشاء باشد در این صورت به معنای حرام است.
یادآور می‌شود این کرسی ترویجی با همکاری انجمن قرآن‌پژوهی حوزه و مرکز تخصصی تفسیر و با حضور حجج اسلام والمسلمین فاکر میبدی، عبدالکریم بهجت‌پور و رحمانی سبزواری در مرکز تخصصی تفسیر حوزه برگزار شد و حجت‌الاسلام والمسلمین حمید ملکی، معاون تهذیب حوزه و رئیس مرکز تخصصی تفسیر نیز حضور داشت.
