یاداشت وارده/
سند 2030 بر سنجه قرآن
گروه فعالیت‌های قرآنی: عبارتهای فراوانی در سند 2030 به کار رفته که ممکن است در نگاه اول حساسیت‌برانگیز نباشند ولی اندکی تعمق در فلسفه و ضرورت عنوان شدن آنها در این سند، پرده از واقعیت نفوذ فرهنگی غرب بر جوامع کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه برمی‌دارد.
یکی از کارشناسان شورای توسعه فرهنگ قرآنی یادداشتی را در اختیار خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) قرار داده است و در آن به بیان برخی مصادیق مغایرت سند 2030 با اسلام و احکام بیان شده در قرآن پرداخته شده است. سندی که اخیراً حواشی زیادی متوجه آن شد.
سند توسعه پایدار 2030، در سپتامبر 2015 با حضور رؤسای دولت‌ها، نمایندگان نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید. این سند شامل 17 هدف اصلی و 169 هدف ویژه است که نقشه راه جامعه بین المللی را در زمینه توسعه پایدار برای پانزده سال آینده ترسیم می کند.
اردیبهشت ماه سال جاری رهبر انقلاب اسلامی، با انتقاد شدید از پذیرش این سند فرمودند: «این سند ۲۰۳۰ سازمان ملل و یونسکو، اینها چیزهایی نیست که جمهوری اسلامی بتواند شانه‌اش را زیر بار اینها بدهد و تسلیم اینها بشود... بنده از شورای عالی انقلاب فرهنگی هم گله‌مند هستم؛ آنها باید مراقبت می کردند، نباید اجازه می دادند این کار تا اینجا پیش بیاید که ناچار بشویم ما جلوی آن را بگیریم و ما وارد قضیّه بشویم. اینجا جمهوری اسلامی است؛ اینجا، مبنا اسلام است، مبنا قرآن است؛ اینجا جایی نیست که سبک زندگی معیوبِ ویرانگرِ فاسدِ غربی بتواند در اینجا این‌جور اِعمال نفوذ کند.»
البته ناگفته نماند که در ظاهر بسیاری از بندهای این سند، تضادی با مبانی فرهنگی، مذهبی و ملی ما ندارد ولی دو مسئله در این خصوص قابل تأمل است.
نکته اول اینکه چگونه یک سازمان بین المللی ـ که همگان دیدند چگونه با دلارهای نفتی، حکومت حامی تروریسم و کودک کش را از لیست سیاه کشورهای کودک کش خارج می کند و تصمیمات فراوانی که همسو با سیاست های غربی و در راستای اسلام هراسی و ایران ستیزی انجام داده ـ می تواند برای کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه، سیاست گذاری آموزشی، فرهنگی و اجتماعی پانزده ساله انجام دهد؟
نکته دیگر اینکه به جز بندهایی که مستقیماً در تعارض آشکار و صریح با مبانی اسلام است روح حاکم بر این سند، روح سکولاری و استثماری است و از پس بسیاری از عبارت های زیبای عامه پسند آن، بوی نفوذ و حاکمیت فرهنگی بر عمق ارزش‌ها، باورها و فرهنگ اسلامی ملت ها استشمام می شود.
نگارنده پس از مطالعه این سند و عرضه آن بر مبانی قرآن و عترت(ع)، مواردی از مغایرت های این سند با مبانی اسلام را استخراج و ارائه می نماید.
1. برابری جنسیتی در آموزش، تولید و مدیریت
در موارد متعددی در این سند صحبت از برابری جنسیتی و دفاع از آن و لزوم تقویت آن شده است که برخی از این موارد عبارتند از؛
بند 5 هدف 4: ریشه کنی نابرابری های جنسیتی در آموزش
بند 7 هدف 4: تضمین اینکه همه فراگیران به دانش و مهارت های لازم برای ترویج توسعه پایدار دست یابند؛ به ویژه از طریق ...حقوق بشر، تساوی جنسیتی، ترویج فرهنگ صلح و نبود خشونت، شهروندی جهانی و ... تا سال 2030
بند 5 هدف 5: تضمین مشارکت کامل و مؤثر زنان و در اختیار قرار دادن فرصت‌های برابر با مردان برای انتصاب به مسئولیت های بسیار بالا در همه سطوح تصمیم‌گیری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و همچنین در زندگی عمومی
حقوق زن و مرد از دیدگاه قرآن کریم؛
1.طبق مبانی قرآنی، نوع انسان، شایسته تکریم و احترام دانسته شده فارغ از جنسیت آنها. «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ».
2.طبق آیه «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ» زن و مرد حق کسب درآمد دارند.
3.در چند مورد در سند 2030، از تساوی زن و مرد در ارثیه بحث شده موضوعی که طبق نص صریح قرآن کریم، علی رغم بهره مندی دختر از ارث، میزان آن نسبت به پسر، نصف تعیین شده: «یُوصِیکمُ اللَّهُ فىِ أَوْلَادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَینْ»
4.براساس آموزهای قرآنی زن و مرد در نیل به درجات کمال و معرفت، برتری نسبت به یکدیگر ندارند. همچنانکه در جای جای قرآن مشاهده می کنیم خطاب های به دانش اندوزی و تقوا، ایمان، کمال و معرفت به عموم انسان هاست و انفکاک جنسیتی یا قومی و قبیله ای در این موضوع جایگاهی ندارد. عبارتی مانند: «یا ایها الذین آمنوا»، «ان اکرمکم عندالله اتقاکم» و .... که در قرآن مکرراً ذکر شده است.
2.شرب خمر از منظر قرآن
در عبارت پایانی بند 5 هدف 3 سند 2030 آمده: «پیشگیری از استفاده زیانبار مشروبات الکلی». دو نکته قابل توجه در این عبارت این است که اولاً مشروبات الکلی اگر زیانبار نبود نوشیدن آن اشکالی ندارد. نکته دیگر اینکه اگر مشروبات الکلی هم زیانبار بود پیشگیری شود، لزومی در منع یا نفی قید نشده است.
در حالی که طبق متن صریح عبارت قرآن کریم، اولاً شراب و قمار هر چند منفعتی هم برای انسان داشته باشند ولی گناهشان بزرگتر از سودشان ذکر شده است: «یسئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَ یسئَلُونَک مَا ذَا ینفِقُونَ»
نکته دیگر نیز، حرام بودن شرب مشروبات مست‌کننده در شریعت اسلام در حالی که طبق این سند باید از مشروبات مست‌کننده‌ای که زیانبارند پیشگیری شود.
اجمالاً اینکه به جز موارد پیش گفته، در این سند تعارضات دیگری نیز با مبانی قرآن و عترت مشاهده می شود که بررسی همه آنها مجال دیگری را می طلبد. خلاصه مطلب اینکه؛
1.پذیرش چنین اسناد بین المللی مهمی که فرهنگ و ارزش های جوامع را نشانه گرفته، بدون گذر از مراجع و مبادی قانونی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی، محل تأمل جدی و پیگیری بیش از پیش است.
2.علی رغم وجود بندها و عبارتهای علمی و منطقی در بسیاری از صفحات این سند، مغایرت برخی بندهای آن با مبانی قرآنی و دینی غیر قابل انکار است.
3.عبارتهای فراوانی در این سند به کار رفته که ممکن است در نگاه اول حساسیت برانگیز نباشند ولی اندکی تعمق در فلسفه و ضرورت عنوان شدن آنها در این سند، پرده از واقعیت نفوذ فرهنگی غرب بر جوامع کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه بر می دارد. ذکر عبارت حقوق بشر، گویای آن معنایی است که غرب از این اصطلاح ادراک می کند. همان حقوق بشری که کشتار دسته جمعی کودکان را نادیده می انگارد ولی برای حقوق حیوانات قانون تصویب می کند. یا عبارت «پرهیز از خشونت» که هرچند در نظر ابتدایی بسیار زیبا جلوه گر نماید ولی واقعیت پشت این عبارت، حکایت از آن نگاهی دارد که کتاب قرآن را کتاب خشونت معرفی می کند.
4.ممکن است عده ای به تصور اینکه این سند توسط سازمانی بین الملی و با نانفوذ مثل سازمان ملل تدوین شده، گمان کنند این سند از نظر ضوابط سند نگاری دقیق و کم نقص است و بهتر است این سند را بر سایر سندهای ملی و بومی ترجیح دهیم. مع الوصف گفتنی است که این سند از این لحاظ نیز عاری از اشکال و نقص نیست. همچنانکه وجود عبارتهای کلی، مبهم و گنگ در سرتاسر این سند گویای این مدعاست.
5.نکته دیگر اینکه، علاوه بر وجود اشکالات شکلی و محتوایی فراوان در این سند، مسئله مهمتر فرایند سنجش و پایش این سند است که اگر قرار باشد این مرحله نیز توسط همان سازمان¬های بین المللی سنجیده شود، معلوم نیست بسیاری از بندها و عبارات این سند با چه ادراکی تفسیر و ارزیابی شوند. عباراتی مانند حقوق بشر، پرهیز از خشونت، برابری جنسیتی، و ... . لذا ضروری است مسئولین مربوطه اگر تا این مرحله، اقدام فعالانه ای در تدوین، تأیید و اجرایی شدن سند برنداشته اند لااقل راهکاری برای چگونگی ارزیابی این سند اندیشیده شود. شاید اگر فرایند نظارت و ارزیابی اجرای سند توسط خود کشورها و مطابق مبانی و فرهنگ پذیرفته شده هر کشور انجام شود، تا حدودی بتوان از سایر تبعات منفی این سند کاست.
6.نکته آخر اینکه، ای کاش همان اندازه ای که به اسناد بین المللی که بسیاری از آنها با اصول مذهبی ما نیز در تغایر است، مقداری هم اهتمام و عزم برای اجرای اسناد ملی چون نقشه جامع علمی کشور، نقشه مهندسی کشور، منشور توسعه فرهنگ قرآنی و ... از خود به نمایش می گذاشتیم.
احمد جمالی گندمانی
کارشناس شورای توسعه فرهنگ قرآنی شورای عالی انقلاب فرهنگی
سند توسعه پایدار 2030، در سپتامبر 2015 با حضور رؤسای دولت‌ها، نمایندگان نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید. این سند شامل 17 هدف اصلی و 169 هدف ویژه است که نقشه راه جامعه بین المللی را در زمینه توسعه پایدار برای پانزده سال آینده ترسیم می کند.
اردیبهشت ماه سال جاری رهبر انقلاب اسلامی، با انتقاد شدید از پذیرش این سند فرمودند: «این سند ۲۰۳۰ سازمان ملل و یونسکو، اینها چیزهایی نیست که جمهوری اسلامی بتواند شانه‌اش را زیر بار اینها بدهد و تسلیم اینها بشود... بنده از شورای عالی انقلاب فرهنگی هم گله‌مند هستم؛ آنها باید مراقبت می کردند، نباید اجازه می دادند این کار تا اینجا پیش بیاید که ناچار بشویم ما جلوی آن را بگیریم و ما وارد قضیّه بشویم. اینجا جمهوری اسلامی است؛ اینجا، مبنا اسلام است، مبنا قرآن است؛ اینجا جایی نیست که سبک زندگی معیوبِ ویرانگرِ فاسدِ غربی بتواند در اینجا این‌جور اِعمال نفوذ کند.»
البته ناگفته نماند که در ظاهر بسیاری از بندهای این سند، تضادی با مبانی فرهنگی، مذهبی و ملی ما ندارد ولی دو مسئله در این خصوص قابل تأمل است.
نکته اول اینکه چگونه یک سازمان بین المللی ـ که همگان دیدند چگونه با دلارهای نفتی، حکومت حامی تروریسم و کودک کش را از لیست سیاه کشورهای کودک کش خارج می کند و تصمیمات فراوانی که همسو با سیاست های غربی و در راستای اسلام هراسی و ایران ستیزی انجام داده ـ می تواند برای کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه، سیاست گذاری آموزشی، فرهنگی و اجتماعی پانزده ساله انجام دهد؟
نکته دیگر اینکه به جز بندهایی که مستقیماً در تعارض آشکار و صریح با مبانی اسلام است روح حاکم بر این سند، روح سکولاری و استثماری است و از پس بسیاری از عبارت های زیبای عامه پسند آن، بوی نفوذ و حاکمیت فرهنگی بر عمق ارزش‌ها، باورها و فرهنگ اسلامی ملت ها استشمام می شود.
نگارنده پس از مطالعه این سند و عرضه آن بر مبانی قرآن و عترت(ع)، مواردی از مغایرت های این سند با مبانی اسلام را استخراج و ارائه می نماید.
1. برابری جنسیتی در آموزش، تولید و مدیریت
در موارد متعددی در این سند صحبت از برابری جنسیتی و دفاع از آن و لزوم تقویت آن شده است که برخی از این موارد عبارتند از؛
بند 5 هدف 4: ریشه کنی نابرابری های جنسیتی در آموزش
بند 7 هدف 4: تضمین اینکه همه فراگیران به دانش و مهارت های لازم برای ترویج توسعه پایدار دست یابند؛ به ویژه از طریق ...حقوق بشر، تساوی جنسیتی، ترویج فرهنگ صلح و نبود خشونت، شهروندی جهانی و ... تا سال 2030
بند 5 هدف 5: تضمین مشارکت کامل و مؤثر زنان و در اختیار قرار دادن فرصت‌های برابر با مردان برای انتصاب به مسئولیت های بسیار بالا در همه سطوح تصمیم‌گیری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و همچنین در زندگی عمومی
حقوق زن و مرد از دیدگاه قرآن کریم؛
1.طبق مبانی قرآنی، نوع انسان، شایسته تکریم و احترام دانسته شده فارغ از جنسیت آنها. «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ».
2.طبق آیه «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ» زن و مرد حق کسب درآمد دارند.
3.در چند مورد در سند 2030، از تساوی زن و مرد در ارثیه بحث شده موضوعی که طبق نص صریح قرآن کریم، علی رغم بهره مندی دختر از ارث، میزان آن نسبت به پسر، نصف تعیین شده: «یُوصِیکمُ اللَّهُ فىِ أَوْلَادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَینْ»
4.براساس آموزهای قرآنی زن و مرد در نیل به درجات کمال و معرفت، برتری نسبت به یکدیگر ندارند. همچنانکه در جای جای قرآن مشاهده می کنیم خطاب های به دانش اندوزی و تقوا، ایمان، کمال و معرفت به عموم انسان هاست و انفکاک جنسیتی یا قومی و قبیله ای در این موضوع جایگاهی ندارد. عبارتی مانند: «یا ایها الذین آمنوا»، «ان اکرمکم عندالله اتقاکم» و .... که در قرآن مکرراً ذکر شده است.
2.شرب خمر از منظر قرآن
در عبارت پایانی بند 5 هدف 3 سند 2030 آمده: «پیشگیری از استفاده زیانبار مشروبات الکلی». دو نکته قابل توجه در این عبارت این است که اولاً مشروبات الکلی اگر زیانبار نبود نوشیدن آن اشکالی ندارد. نکته دیگر اینکه اگر مشروبات الکلی هم زیانبار بود پیشگیری شود، لزومی در منع یا نفی قید نشده است.
در حالی که طبق متن صریح عبارت قرآن کریم، اولاً شراب و قمار هر چند منفعتی هم برای انسان داشته باشند ولی گناهشان بزرگتر از سودشان ذکر شده است: «یسئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَ یسئَلُونَک مَا ذَا ینفِقُونَ»
نکته دیگر نیز، حرام بودن شرب مشروبات مست‌کننده در شریعت اسلام در حالی که طبق این سند باید از مشروبات مست‌کننده‌ای که زیانبارند پیشگیری شود.
اجمالاً اینکه به جز موارد پیش گفته، در این سند تعارضات دیگری نیز با مبانی قرآن و عترت مشاهده می شود که بررسی همه آنها مجال دیگری را می طلبد. خلاصه مطلب اینکه؛
1.پذیرش چنین اسناد بین المللی مهمی که فرهنگ و ارزش های جوامع را نشانه گرفته، بدون گذر از مراجع و مبادی قانونی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی، محل تأمل جدی و پیگیری بیش از پیش است.
2.علی رغم وجود بندها و عبارتهای علمی و منطقی در بسیاری از صفحات این سند، مغایرت برخی بندهای آن با مبانی قرآنی و دینی غیر قابل انکار است.
3.عبارتهای فراوانی در این سند به کار رفته که ممکن است در نگاه اول حساسیت برانگیز نباشند ولی اندکی تعمق در فلسفه و ضرورت عنوان شدن آنها در این سند، پرده از واقعیت نفوذ فرهنگی غرب بر جوامع کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه بر می دارد. ذکر عبارت حقوق بشر، گویای آن معنایی است که غرب از این اصطلاح ادراک می کند. همان حقوق بشری که کشتار دسته جمعی کودکان را نادیده می انگارد ولی برای حقوق حیوانات قانون تصویب می کند. یا عبارت «پرهیز از خشونت» که هرچند در نظر ابتدایی بسیار زیبا جلوه گر نماید ولی واقعیت پشت این عبارت، حکایت از آن نگاهی دارد که کتاب قرآن را کتاب خشونت معرفی می کند.
4.ممکن است عده ای به تصور اینکه این سند توسط سازمانی بین الملی و با نانفوذ مثل سازمان ملل تدوین شده، گمان کنند این سند از نظر ضوابط سند نگاری دقیق و کم نقص است و بهتر است این سند را بر سایر سندهای ملی و بومی ترجیح دهیم. مع الوصف گفتنی است که این سند از این لحاظ نیز عاری از اشکال و نقص نیست. همچنانکه وجود عبارتهای کلی، مبهم و گنگ در سرتاسر این سند گویای این مدعاست.
5.نکته دیگر اینکه، علاوه بر وجود اشکالات شکلی و محتوایی فراوان در این سند، مسئله مهمتر فرایند سنجش و پایش این سند است که اگر قرار باشد این مرحله نیز توسط همان سازمان¬های بین المللی سنجیده شود، معلوم نیست بسیاری از بندها و عبارات این سند با چه ادراکی تفسیر و ارزیابی شوند. عباراتی مانند حقوق بشر، پرهیز از خشونت، برابری جنسیتی، و ... . لذا ضروری است مسئولین مربوطه اگر تا این مرحله، اقدام فعالانه ای در تدوین، تأیید و اجرایی شدن سند برنداشته اند لااقل راهکاری برای چگونگی ارزیابی این سند اندیشیده شود. شاید اگر فرایند نظارت و ارزیابی اجرای سند توسط خود کشورها و مطابق مبانی و فرهنگ پذیرفته شده هر کشور انجام شود، تا حدودی بتوان از سایر تبعات منفی این سند کاست.
6.نکته آخر اینکه، ای کاش همان اندازه ای که به اسناد بین المللی که بسیاری از آنها با اصول مذهبی ما نیز در تغایر است، مقداری هم اهتمام و عزم برای اجرای اسناد ملی چون نقشه جامع علمی کشور، نقشه مهندسی کشور، منشور توسعه فرهنگ قرآنی و ... از خود به نمایش می گذاشتیم.
احمد جمالی گندمانی
کارشناس شورای توسعه فرهنگ قرآنی شورای عالی انقلاب فرهنگی
خلاصه و سلاله ۱۲۸هزار پیامبر و کتب آسمانی در خاتم انبیا و معجزه جاوید ایشان قرآن کریم متجلی است، در عمل به قرآن توسعه پایدار جهانی شکل میگیرد زیرا جمیع مکاتب سامی و غیر سامی و ایسم های معاصر به شکل بسیار عالی، متقن و مترقی در اسلام ناب که همان شیعه ی جعفری است متبلور می باشد؛ اگر اندیشمندان و دلسوزان توجه ویژه ای به تفسیر قران کریم با عنایت به عصر حاضر داشته باشند برای هدایت و سعادت دنیوی و اخروی جامعه بشریت کاملا کفایت می کند.