اعطای آزادی بیشتر؛ خواسته انجمن‌های علمی از مدیران حوزه
گروه حوزه‌های علمیه: انجمن‌های علمی حوزه از دهه 80 و با تاخیر نسبتا طولانی پا به عرصه وجود نهادند؛ این نهادهای علمی که مولود فرمایشات رهبری در زمینه تحول در حوزه های علمیه، هستند با گذشت یک و نیم دهه از تاسیس آن‌ها، به نظر می‌رسد هنوز در ریل اصلی خود قرار نگرفته و با موانعی برای فعالیت مواجه‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) انجمن‌ها در دنیا با اهداف تقریبا مشترک و البته اهداف اختصاصی خود تعریف می شوند و سابقه تاسیس آن‌ها در کشورهای دیگر به سابقه طولانی چندصدساله باز می‌گردد و مهمترین هدف از تاسیس این انجمن‌ها، رصد دانش و علم در هر رشته علمی است که انجمن برای آن تشکیل شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن مهاجرنیا، مسئول سابق دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه در گفتوگو با ایکنا گفت: انجمن‌های علمی همان‌طور که از نام آن پیداست لجنه‌ها و به تعبیری نهادهای خودجوش و مردم‌نهاد و داوطلبانه برای پیشبرد امور علمی هستند و عمدتا هم در نقد سیاست‌های دولت‌ها کار می‌کنند.
اما به نظر می‌رسد انجمن‌های علمی در حوزه که روزی با شش انجمن کار خود را آغاز کرد و امروز به 19 عدد رسیده است بیش از آن که در این ریل تعریف شده قرار بگیرد در همان ریلی راه می‌رود که مراکز آموزشی و پژوهشی می‌روند.
مهاجرنیا با بیان اینکه در کشور ما بیش از ۴۰۰ انجمن علمی در مجموعه دانشگاهی وجود دارد بیان کرد: متاسفانه از ظرفیت انجمن‌ها آن طور که انتظار وجود دارد و لازم است بهره‌برداری نشده و نمی‌شود و نتیجه آن نیز این است که با افت فعالیت این انجمن‌ها و حضور کمتر نیروهای دلسوز و فعال همچنین مشکلات مالی مواجه می‌شوند.
محمدجواد صاحبی، رئیس انجمن ادیان و مذاهب حوزه علمیه نیز در گفتوگو با ایکنا با اشاره به نقش انجمن‌های علمی حوزه گفت: انجمن‌های علمی در همه نقاط دنیا برای شناسایی، هم‌افزایی و هم‌گرایی استعداد افراد در شاخه‌های مختلف علوم اعم از علوم انسانی و تجربی و ... به وجود آمده است همچنین رصد دانش و علم و سیر تحول و پیشرفت آن همچنین شناسایی ظرفیت‌ها و آسیب‌های دانش‌های مختلف از دیگر اهداف شکل‌گیری انجمن‌هاست که انجمن‌های حوزه علمیه نیز از این مسئله مستثنی نیست.
وی معتقد است یکی از خلاهای موجود این است که انجمن‌ها باید هماهنگ‌تر، هم‌افزا و تضارب و تعاطی آراء داشته باشند و کارهای ستادی را انجام دهند نه اینکه خود را با برخی کارهای صفی که دیگران نیز می‌توانند انجام دهند مشغول کنند.
وی با بیان اینکه ایراد این مسئله در دستورالعمل‌ها و آیتم‌های حمایتی از انجمن‌هاست، تصریح کرد: این دستورات حمایتی بیشتر به حمایت و تشویق انجمن‌هایی می‌پردازد که وارد مسایل صفی می‌شوند، در حالی که ماموریت انجمن‌ها بیشتر پرداختن به کارهای ستادی است و کارهای پژوهشی را باید دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی انجام دهند.
حجت‌الاسلام و المسلمین ناصر سقای بی‌ریا، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفتوگو با ایکنا در پاسخ رئیس سابق انجمن روان‌شناسی حوزه علمیه با تاکید بر اینکه انجمن‌ها هم اکنون کارهایی مانند برپایی کارگاه های آموزشی و پژوهشی و کارهای پژوهشی دارند که جزء وظایف آنان نیست ولی به علت اقتضائاتی به این امور نیز می‌پردازند، گفت: در واقع انجمن‌ها واسطه میان نظریات و صاحبان نظریات با مراکز پژوهشی است که در زمینه کرسی‌های نقد و نظر و نظریه‌پردازی فعالیت دارند و از این رو انجمن‌ها جایی برای تعامل افکار و آراء و اهالی رشته علمی است که انجمن به خاطر آن تاسیس شده است.
البته همان‌طور که رئیس انجمن تاریخ و ادیان به آن اشاره کرده است انجمن‌ها تابع نظام ارزیابی خود حرکت می‌کنند و چون اولویت در نظام ارزشیابی به مقولاتی است که بعضا با اهداف انجمن‌ها همخوانی ندارد، این عامل سبب خروج آنان از ریل تعریف شده است اگرچه این خروج از ریل هم به معنای بیهوده کار کردن نیست بلکه نشان از ضعف نهادهای دیگر پژوهشی دارد که انجمن‌ها با احساس خلا وارد آن عرصه شده‌اند، از این رو در درجه نخست باید نظام ارزشیابی کارکرد انجمن‌ها از سوی مدیریت جدید دبیرخانه انجمن‌های حوزه تغییر کند.
یکی از کارکردهای انجمن‌ها تحقق فرمایشات رهبری در برخی زمینه‌ها از جمله ایجاد نهضت نرم افزاری و بحث تحول در حوزه است که البته تنها مخاطب آن، این انجمن‌ها نیستند ولی انجمن‌ها گام‌هایی هرچند نه در حد انتظار برداشته‌اند.
حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری، رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به بحث کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی اشاره و بیان کرد: اگر نظریات و دستاوردهای علمی اعضای انجمن‌ها در جلساتی که به آن اشاره شد مطرح و در معرض آراء دیگران قرار داده شود زمینه شکل‌گیری کرسی‌ها نیز فراهم خواهد شد البته این کار توسط انجمن‌ها شروع شده و تعدادی نیز برپا و منجر به تولید نظریه شده است.
مطهری با بیان اینکه یک نظریه ماحصل یک عمر مطالعه و تحصیل و تحقیق است عنوان کرد: ایجاد ارتباط میان محقق و نظریه‌پرداز با مراکزی که می توانند از ین نظریات بهره برده و حمایت کنند مهمترین رسالت انجمن‌های علمی محسوب می‌شود.
به نظر می‌رسد در شرایط فعلی، انجمن‌ها اگرچه کرسی‌های نقد و نظر و آزاداندیشی و نظریه‌پردازی برگزار می‌کنند ولی به حلقه واسط میان نظریه‌پرداز و مراکز نیازمند به نظریه‌پردازی تبدیل نشده‌اند که البته برخی احتیاط های نا‌بجا و سختگیری‌های بی‌مورد می تواند از دلایل آن باشد.
مهاجرنیا معتقد است که انجمن‌ها در بستر آزاداندیشی، نظریه‌پردازی و مناظره و تولید علم می‌توانند هویت اصلی خود را پیدا کرده و آن را تعمیق و توسعه ببخشند ولی اگر برخی تنگ نظری‌ها و احتیاط‌های بیش از اندازه وجود داشته باشد که دارد باعث می‌شود تا فضای لازم برای بالندگی در این مسایل باز نشود.
این استاد حوزه با بیان اینکه رویکرد مدیریت جدید حوزه در این زمینه مثبت است و امیدواریم از ظرفیت‌های انجمن‌ها بیشتر استفاده شود تاکید کرد: انجمن‌ها مجموعه‌هایی سبک‌بال، سبک بار و ظرفیت مفت و مجانی در خدمت هر مجموعه هستند که باید از آن به درستی بهره‌برداری شود زیرا انجمن‌ها، مبتنی بر آزاداندیشی هستند و زمانی که فضا برای آنان فراهم باشد می‌توانند فعالیت کنند وگرنه اگر فضا را ببندیم و یا تاکید می‌کنم احتیاط‌های نا بجا و بیش از اندازه داشته باشیم مانع کار آنان خواهد بود.
همچنین حجت الاسلام و المسلمین ناصر سقای بی‌ریا، در پاسخ به این سؤال که آیا انجمن‌ها در عرصه کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه مقام معظم رهبری و مورد تاکید ایشان بوده است وظیفه‌ای دارند بیان کرد: همان‌طور که معتقدم انجمن‌ها نباید به موازات مراکز آموزشی و پژوهشی وارد کارهای مشابه آنان و موازی‌کاری شوند برپایی کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی نیز جزء رسالت آنان نیست بلکه وظیفه دارند تا نظریه‌پردازان را شناسایی و از آنان حمایت کنند و نظریات آنان را به نهادهای مربوطه ارجاع بدهند تا در نهایت بتواند به مرحله کاربردی‌سازی برسد.
محمدجواد صاحبی نیز در گفتوگو با ایکنا بر لزوم بازنگری در اساس‌نامه فعالیت انجمن‌ها، برنامه‌ریزی مناسبت‌تر و حمایت مادی و معنوی از آن‌ها تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: این روند باید در راستای تقویت نظریه‌پردازی و کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه صورت بگیرد.
چندمدتی است که دبیرخانه انجمن های علمی حوزه با ساختار اداری کوچکتر شده ای در حال فعالیت است؛ قبلا دبیرخانه با مسئولیت، مسئول دبیرخانه انجمن ها فعالیت داشت و تعداد قابل توجهی نیروی انسانی در دبیرخانه مشغول فعالیت بودند اما مسئولیت دبیرخانه در دوره جدید مستقیما بر دوش معاون پژوهش حوزه علمیه قرار گرفته است و نیروهای انسانی این مجموعه نیز تقلیل یافته اند اما برخی از مسئولان پیشین و فعلی انجمن های علمی معتقدند ساختار جدید، می تواند به نفع انجمن ها تمام شود.
رئیس پیشین انجمن روان شناسی حوزه در پاسخ به سؤالی در مورد ارزیابی شما از ساختار فعلی دبیرخانه انجمن در مقایسه با گذشته که تعداد کارمندان آن تقلیل یافته و به صورت مستقیم زیرنظر معاونت پژوهش حوزه اداره می‌شود اظهار کرد: ساختار قبلی به نظر بنده دست و پاگیر بود از طرفی کاهش نیرو در این مجموعه کاری عقلانی است.
سقای بی‌ریا با بیان اینکه در گذشته مسئولیت دبیرخانه، جایگاه تعریف شده و مشخصی نداشت اظهار کرد: من در شورای دبیرخانه عضو بودم و همیشه این بحث را داشتیم که ما چه وظیفه‌ای در قبال معاونت پژوهش و بالعکس داریم زیرا قاعده‌مند نشده بود از این رو در سازوکار کنونی معاونت پژوهش به صورت مستقیم می‌تواند حمایت و نظارت کند و ارزیابی‌ها نیز ساده تر و روان‌تر انجام می‌شود.
وی همچنین حمایت معنوی و مادی و اعطای آزادی بیشتر به انجمن‌ها را خواستار شده و می‌گوید: انجمن‌ها برای تحقق رسالتشان نیازمند حمایت هستند اگرچه در برخی کشورهای دنیا انجمن‌هایی هستند که توانسته‌اند خودشان از طرق مختلف و از جمله حق عضویت بودجه‌های خودشان را تامین کنند ولی به هر حال مشکلات مالی نیز برای این انجمن‌ها وجود دارد که نیازمند عنایت بیشتری از سوی معاونت پژوهش حوزه است.
همچنین مهاجرنیا در پاسخ به این سؤال که وضعیت جدید انجمن‌ها برای رشد و توسعه نیازمند چه کارهایی است عنوان کرد: رویکردهای خوبی در مدیریت جدید حوزه وجود دارد که این رویکردها مهم است اما در کنار رویکردها، باید احتیاط‌های بی جهت را کنار بگذاریم و فضای باز ایجاد کنیم البته این فعالیت‌ها، یکدفعه و ناگهانی انجام نمی‌شود و نیاز به طی مراحلی دارد و گام به گام است.
در مجموع انجمن های علمی حوزه از بدو تاسیس تاکنون رشد کمی خوبی را تجربه کرده و هم اکنون 20 انجمن فعال وجود دارد و چندین انجمن نیز درخواست مجوز داده‌اند ولی به علت نبود مکان، با درخواست آنان موافقت نشده است؛ این انجمن‌ها در حیطه وظایف خود و گاهی فراتر از آن کارهایی انجام داده‌اند که ایجاد و مشروعیت بخشی به برخی دروس که قبلا در حوزه به دلایل نادرستی مشروعیت نداشت یکی از آن‌هاست؛ این انجمن‌ها همچنین در تالیف کتاب، برپایی همایش، انعقاد قرارداد همکاری با نهادها، همایشات و ... و برپایی کرسی های نقد و آزاداندیشی فعالیت داشته‌اند اما همان طور که مدیران آنان تاکید کردند این انجمن‌ها در درجه اول باید به ریل و مسیر واقعی حرکت خود با اصلاح آئین نامه و ضوابط نظارتی باز گردند و در درجه بعد نیز مورد حمایت مادی و به خصوص معنوی قرار گیرند و آزادی بیشتری در پیگیری اهداف به آنان اعطا شود؛ خواسته ای که می تواند ظرفیت انجمن‌ها را شکوفاتر و در خدمت بیشتر به حوزه و نظام اسلامی قرار دهد.
