بازی و نمایش؛ کاربردی‌ترین شیوه انتقال مفاهیم دینی به کودکان
گروه هنر: یک پژوهشگر علوم و شیوه‌های هنر تئاتر ویژه کودکان و نوجوانان با اشاره به اینکه بسیاری از شیوه‌های غربی ارائه شده در قالب بازی و تئاتر مناسب سبک تربیتی ایرانی و اسلامی نیست گفت: باید با استفاده از بازی و نمایش مفاهیم دینی را به شکلی صحیح به کودکان و نوجوانان منتقل کرد.
با توجه به اینکه یکی از نیازهای ضروری محیط‌های آموزشی ارائه محتوایی منطبق با آموزه‌های دینی و اسلامی است؛ لذا با استفاده از ابزار مؤثر داستان‌گویی و اجرای نمایش، باید این مراکز از حداکثر توان خود برای ارائه الگوی درست تربیتی و مواردی که مورد تأکید در شیوه تربیتی اسلامی است، استفاده نمایند تا ضمن مفرح بودن برای قشر کودک و نوجوان به شکل ناخودآگاه و مفیدی آنها را مشتاق به فراگیری آموزه‌های دینی کند.
حسن دولت‌آبادی، مدیر دفتر تئاتر کودک و نوجوان حوزه هنری از جمله چهره‌های مطرح در زمینه هنر نمایش است که تاکنون علاوه بر نگارش و کارگردانی نمایش‌های متعدد کودک و نوجوان، آثار مکتوب بی‌شماری در زمینه تحقیق و پژوهش علوم نمایشی کاربردی که یکی از انشعابات آن تئاتر آموزشی و تربیتی است، را تألیف کرده است.
با او پیرامون موضوع تئاتر آموزشی و تربیتی گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ گویا در راستای دغدغه‌های حرفه‌ای و فعالیت‌هایی که در زمینه پژوهش تئاتر ویژه کودک و نوجوان دارید، اخیراً دو کتاب تألیف کرده‌اید که به چاپ رسیده است، در این مورد توضیح بفرمایید؟
یکی از این دو کتاب «تربیت به کمک نمایش و تئاتر در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی» نام دارد و دیگری «تربیت به کمک داستان در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی» که هر دو از سوی انتشارات «سوره مهر» با قیمت مناسبی چاپ و به انتشار رسیده است.
آنچه در این دو کتاب به آن پرداخته‌ام، متفاوت از آن مسئله‌ای است که تحت عنوان «پسیکودرام» یا تئاتر روان‌درمانی مطرح است، چراکه در این نوع تئاتر ما با مخاطبی مواجه هستیم که دچار نارسایی در روح، روان و اختلالات روحی و روانی دارد، در حالی‌که در این دو کتاب مواجهه با مخاطبی در سنین کودک و نوجوان داریم که ابتدا از صحت و سلامت در جسم و روان برخوردار هستند و تنها با استفاده از شیوه‌های درست تربیتی با استفاده از زبان نمایش و داستان‌گویی سعی در جهت‌دهی مناسب به ذهن و مسیر زندگی و تعالی آنها داریم.
در کتاب نخست یعنی «تربیت به کمک نمایش و تئاتر در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی» در دو بخش به موضوع پرداخته‌ام، در بخش نخست صحبت از برخی رفتارهای نمایشی است که در جریان آموزش و تربیت کودکان نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، مثل رفتاری که برخی والدین در مواجهه با فرزندان خود اعمال می‌کنند و به عنوان نمونه زانوزدن در جلوی پای آنها و نگاه کردن در چشمان آنهاست که این ارتباط چشمی و بعد گفتن برخی موارد نصیحت‌گونه تأثیر بسیاری در پذیرش آن نکته از سوی فرزند دارد و در بخش دیگر ارائه برخی الگوهای رفتاری متناسب با شیوه تربیتی ایرانی و اسلامی از رهگذر اجرای نمایش است و در آن تأکید شده است که حتماً برای اجرای نمایش نیاز به فضای نمایشی نیست و والدین می‌توانند در کُنج کوچکی از خانه با استفاده از زبان نمایش، نکاتی را که هم جنبه سرگرمی و هم جنبه آموزشی دارد، به کودکان خود ارائه نمایند.
این اتفاق در مورد کتاب دوم نیز صادق است و شیوه تربیتی و آموزشی مورد تأکید برای کودکان و نوجوان با استفاده از کارکردهای ویژه داستان‌گویی در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است؛ در کتاب «تربیت به کمک داستان در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی» بدون آنکه به داستان خاصی اشاره کرده باشم تنها به بیش از 50 شیوه کاربردی در زمینه انتقال مفاهیم آموزشی و تربیتی از طریق داستان‌گویی اشاره کرده‌ام که البته در این روند نام هیچ داستان خاصی نیز ذکر نشده است.
ـ در بحث مباحث آموزشی و تربیتی مسئله‌ای در عالم نمایش تحت عنوان «پداگوژی» رایج است، آیا پداگوژی در نگارش این دو کتاب نیز مصداق دارد؟
پداگوژی یا تعلیمی و تربیتی ابتدا در سینما آغاز و بعد به عنوان یک شیوه ارائه در تئاتر تسری یافت. من در نگارش این کتاب به تئاتر از نگرش تعلیمی و تربیتی که موجب شود مطالب آن به تئاتر پداگوژی اشاره داشته باشد، نپرداخته‌ام بلکه تئاتر با تأکید بر جنبه‌های روانشناختی و جایگاه آن در زمینه تعلیم و تربیت مورد توجه بوده است و به شکل میان‌رشته‌ای پلی میان علوم روانشناسی و تئاتر زده‌ام. اصولاً در زمینه علوم رفتاری و تربیتی دو روش کلان موردنظر است، یکی کارکردی و دیگری انسان‌گرایانه و این دو کتاب بر جنبه دوم بیشتر تأکید دارند.
ـ چقدر مباحث آموزشی و تربیتی اسلامی در مطالب این کتاب را مورد توجه قرار دادید؟
به عنوان یک فرد مسلمان قائل به اخلاقیات و شیوه‌های رفتاری اسلامی هستم، ممکن است نمونه‌های مشابهی در شیوه‌های آموزشی غربی وجود داشته باشد که نه عرفاً و نه شرعاً سنخیتی با شیوه‌های تربیتی ما منطبق بر الگوی ایرانی و اسلامی نداشته باشد لذا در نگارش مطالب این کتاب علاوه بر قالبی که در ساختار آموزشی و تربیتی منبعث از ساختار نمایش و داستان در همه دنیا مورد توجه است، فارغ از محتوایی متداولی که در جهان جاری است و البته در بسیاری از جنبه‌ها و موارد مورد اشاره چندان اخلاقی و به‌صلاح نیست، به دنبال مابه‌ازاهایی بودم و با مشورت با کارشناسان و متخصصان علوم روانشناسی مطالبی را به شکل مصداقی در این دو کتاب ذکر کرده‌ام.
از جمله نکاتی که مورد توجه در نگارش این دو کتاب قرار گرفته است، شیوه پرسش و پاسخی به محتوای درج شده در آنهاست به این شکل که نکاتی مورد پرسش والدین است طرح شده و در جواب به آنها، وارد مباحث آموزشی و تربیتی براساس داشته‌های علمی خودم طی سالیان سال تحقیق و مطالعه شده‌ام و مطالبی را به شکل موضوعات تکمیلی ناظر بر معلومات روانشناختی به آن اضافه کرده‌ام.
امیر سجاد دبیریان
