کارهای ابتکاری و پرداختن به نیازهای علمی روز؛ مهمترین ویژگی‌های آیت‌الله مشکینی
گروه حوزه‌های علمیه: خوش‌قلب؛ محقق و پژوهشگر حوزه گفت: از جمله ویژگی‌های آیت‌الله مشکینی این بود که تلاش می‌کرد تا به موضوعات مورد نیاز روز و رفع آن بپردازد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدمهدی خوش‌قلب، مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد مؤسسه دارالحدیث در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گفت: آیت‌الله مشکینی در سال 1300 متولد و بعد از مدتی همراه خانواده به نجف مشرف شدند و چند سال نیز به مکتبخانه رفتند اما بعد از مدتی به اردبیل بازگشتند و در دوره کودکی پدرشان را از دست دادند.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد مؤسسه دارالحدیث با بیان اینکه ایشان با تاکید پدرشان وارد حوزه علمیه اردبیل شدند، اظهار کرد: ایشان مدتی در اردیبل دروس حوزه را خواندند ولی در مورد ورود ایشان به حوزه علمیه قم، اطلاع درستی در دست نیست اما بنا بر گفته‌های آیت‌الله العظمی نوری همدانی، که گفته‌اند من وقتی در سال 1322 به قم آمدم دو نفر به غیر از مراجع یعنی آیات مشکینی و شهید مطهری نیز در عداد استادان برجسته حوزه علمیه قم بودند همچنین آیت‌الله کریمی گفته است که من در سال های 25 و 36 که وارد قم شدم آیت‌الله مشکینی در مسجد عشق‌علی رسائل تدریس می کرد که نشان می‌دهد ایشان در همان دوره از علمیت بالایی برخوردار بوده است.
خوش‌قلب بیان کرد: از آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی شنیدم که بخش‌هایی از رسائل را محضر ایشان خوانده‌اند و بهره علمی و اخلاقی بردند و مدتی بعد هم هم درس و بحث با استاد خود شدند که نشان از تواضع آن مرحوم داشت.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه آیت‌الله مشکینی در زمینه علوم قرآن، حدیث، اخلاق و فقه و اصول تالیفات خوب و ارزنده و موثر و دارای ابتکار بودند عنوان کرد: ایبشان از اولین شاگردان ایت‌الله العظمی بروجردی بودند که بعدها نیز مامور اصلاح متون درسی در حوزه علمیه شدند ولی بنده احتمال می‌دهم که ایشان امیدی به فعالیت گروهی که برای این کار تعیین شدند نداشت لذا خودشان دست به کار شده و رسائل شیخ و مکاسب را تلخیص کردند و خودشان تدریس هم میکردند و اگر کاری را مصلحت می‌دیدند خودشان ابتدا اقدام میکردند.
مسئول پژوهش‌های خاص مرکز با اشاره به تلاش‌های علمی ایشان در زمینه علوم قرآن، تفسیر و ترجمه اظهار کرد: ترجمه کامل قرآن از آثار ماندگار آن مرحوم است که ترجمه‌ای روان و قابل استفاده است و متناسب با نیازی که در آن دوره حس کرده‌اند نوشته شده است اگر چه آن مرحوم موفق نشدند در طول عمر شریفشان به تفسیر کل قرآن بپردازند.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث افزود: همچنین آیت‌الله مشکینی تا جزء 18 قرآن کریم را تفسیر کردند که تفسیری ساده و روان هم از قرآن ارایه شده است؛ ایشان وصیت کرده بود که بعد از ایشان، تفسیر تا انتهای قرآن به صورت ترجمه کار شود ولی وقتی بحث کنگره بزرگداشت و تجلیل از وی پیش آمد تصمیم گرفته شد تا خاتمه کار بر عهده آیت‌الله استادی قرار گیرد و ایشان نیز قبول کردند و از جزء 18 به بعد را با سبکی که آیت‌الله مشکینی داشتند تفسیر کردند و هم اکنون این تفسیر در 8 جلد چاپ شده که 5 جلد اول آن تا 18 جزء و مابقی نیز اجزای باقیمانده را تفسیر کرده است.
خوش قلب با بیان اینکه ایشان مدتی نیز در تبریز تفسیر سوره مبارکه «صاد» را داشتند، عنوان کرد: تفسیر ایشان از قرآن تفسیر برای مخاطبان عمومی است البته نه برای هر صنفی بلکه برای افراد دانشجو، معلم و حتی طلاب نیز قابل استفاده است.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث با بیان اینکه تفسیر ایشان، ترجمه مبسوط است اظهار کرد: با در دست داشتن تفسیر ایشان از رجوع به چند تفسیر می‌توان بی‌نیاز شد چون ایشان آن تفاسیر را ملاحظه کرده و نکات قابل توجه آن را آورده است.
خوش‌قلب با بیان اینکه آیت‌الله مشکینی تفسیر مبسوط سوره‌های آل عمران، نساء، مائده، فاتحه، بقره و لقمان و صاد را انجام داده است، بیان کرد: یکی دیگر از آثار قرآنی وی، رسائل متفرقه قرآنی شامل؛ تک‌نگاری‌های قرآنی و رساله های علمی کوتاه قرآن است که در دو جلد تحقیق و چاپ شده است همچنین در زمینه حدیث نیز کتابی از یکی از عالمان قرن 11 با عنوان «الاثنی عشریه» بوده که زوائد آن را حذف و مطالبی بر آن افزوده است.
این محقق و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه «قصار الجمل» از دیگر آثار وی و شبیه به میزان الحکمه آیت‌الله ری شهری است و در آن روایات نغز و کوتاهی از ائمه(ع) در دو جلد بیان شده است عنوان کرد: آیت‌الله مشکینی همچنین براساس مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی که احتمالا انتقاداتی به آن داشته، «مفتاح الجنان» را منتشر کرده است.
خوش‌قلب در پاسخ به این سؤال که هدف وی از انتشار این کتاب چه بوده است، بیان کرد: ایشان هم در فهرست مطالب و هم در دعاها تغییراتی نسبت به مفاتیح الجنان ارائه کرده است.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث ادامه داد: وی همچنین برای نهج‌البلاغه نیز کلیدواژه هایی احصاء کرده و آن را به صورت موضوعی درآورده بود که با عنوان «الهادی الی موضوعات نهج البلاغه» منتشر شده است و می‌تواند سطح دسترسی عموم محققان و علاقه‌مندان به این کتاب نورانی را تسهیل کند.
وی با بیان اینکه آیت‌الله مشکینی در عرصه‌هایی بیشتر ورود کرد که نیاز جامعه بود، تاکید کرد: ایشان دنبال کارهایی بوده است که گرهی از مشکلات طلاب و عموم مردم بگشاید و کاربردی باشد بنابراین دنبال تعدد کتاب و نوشتن نبوده و تلاش کرده تا به رفع نیازهای روز بپردازد.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث در پاسخ به این سؤال که محققان و پژوهشگرانی که علاقه دارند به تبعیت از ایشان و الگوگیری به نیازهای روز بپردازند، امروز چه موضوعاتی بیشتر مورد نیاز است تصریح کرد: امروز وحدت یکی از ضروری‌ترین مسائل و موضوعات است که می‌توان براساس آیات و روایات بیشتر به آن پرداخت اگرچه کارهایی هم در این زمینه انجام شده است زیرا با بروز گروه‌های افراطی مانند داعش و ... وحدت مسلمین دچار خدشه بسیار زیادی شده است.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث اظهار کرد: همچنین موضوع وحدت در داخل کشور نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و به ویژه اخلاق و اخلاق‌مداری در کارها که یکی از ضروری ترین نیازهای امروز جامعه است.
خوش‌قلب افزود: مجموعه دروس اخلاق ایشان که در واقع درسنامه اخلاقی است و می‌توان آن را در حوزه تدریس کرد از دیگر آثار وی است همچنین ازدواج در اسلام، از دیگر آثار آن مرحوم محسوب می‌شود؛ ایشان همچنین مجموعه احادیث ناظر به اعتقادات و اخلاق و ... را در کتابی با عنوان «مسلکنا فی العقائد و الاخلاق و الاعمال» در یک جلد منتشر کردند که در واقع مسائلی که یک فرد به عنوان شیعه باید به آن باور و اعتقاد داشته باشد.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: آیت‌الله مشکینی همان طور که در زمینه قرآنی قلم توانمندی داشتند در زمینه اصولی و فقهی هم معجم اصولی با عنوان «مصطلحات الاصول» را نوشته است و هر کدام از واژه‌های اصولی را به فراخور حال خود تفسیر و تفصیل کرده است.
خوش قلب با اشاره به معجم ایشان در زمینه فقه نیز تصریح کرد: یکی از کارهای بدیع و ابتکاری وی، مجموعه فقهی و روایی «الفقه الماثور» است که نوعی رساله عملیه روایی است و وی روایات مرتبط با احکام شرعی را گردآوری کرده است که کتاب واقعا قابل استفاده‌ای حتی برای امروز است و بنده چون تحقیقات این کتاب را بر عهده داشتم به بسیاری از افراد توصیه کردم که بخوانند و به محققان نیز توصیه می‌کنم.
مسئول بخش پژوهش‌های خاص مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد موسسه دارالحدیث بیان کرد: در مورد این کتاب باید گفت که حداقل امروز، مشابه آن را نداریم و محقق می‌تواند آنچه از حضرات معصومین(ع) در مورد احکام شرعی بیان شده است را یکجا ملاحظه کند.
وی ادامه داد: از دیگر آثار ایشان، تحقیقاتی است که برای شرایع‌الاسلام در سه جلد انجام داده‌اند، همچنین «التعلیقة الاستدلالیه علی شرایع الاحکام» را در سه جلد نوشته و برای عروة الوثقی نیز تعلیقه‌ای در سه جلد دارند و بر تحریرالوسیله امام خمینی نیز تعلیقه‌ای با عنوان«التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیله» نوشته همچنین بازنگاشت و دوباره‌نویسی بر آن نوشته و با عنوان «تحریر تحریرالوسیله» منتشر شده است.
خوش‌قلب ادامه داد: ایشان همان طور که نوشتارهای قرآنی متفرقه‌ای داشتند، نوشتارهای فقهی متفرقه‌ای هم داشتند که برخی از آن بعد از عمرشان در مجموعه دو جلدی چاپ شد و به مسائلی مانند تقلید چیست؟، امر به معروف و نهی از منکر، خمس، قضا، شهادت، زمین و آنچه در آن هست و ... پرداخته است.
این محقق و پژوهشگر با اشاره به یادداشت‌های متفرقه ایشان و نامه‌ها اظهار کرد: این مجموعه با عنوان «کشکول حکمت» با تحقیق جدید در یک جلد منتشر شد همچنین در نشریات پاسدار و مکتب اسلام نیز مقلات خوب و علمی داشتند.
وی ادامه داد: مقدمه ایشان بر برخی حکتب نیز به همراه نامه‌ها جمع آوری و در دو جلد منتشر شده و جلد سوم آن نیز برای سال آینده چاپ خواهد شد و مطالبی مانند حکومت اسلامی، سخنرانی و ... در آن است.
وی با تاکید بر اینکه در مجموع 50 جلد اثر از ایشان چاپ و در سال 93 رونمایی شد، گفت: مراسم بزرگداشت ایشان که همراه با رونمایی از این 50 اثر بود به صورت نمادین انجام شد.
