نظام سیاست‌گذاری و تولید دانش قرآنی در کشور نیازمند بازخوانی جدی است
گروه حوزه‌های علمیه: رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه تصریح کرد: نظام سیاست‌گذاری و تولید دانش قرآنی همچنین تخصیص بودجه و واسپاری حقیقی امور به بخش خصوصی در تولید علم قرآنی در کشور نیازمند بازخوانی و بازسازی جدی به‌ویژه در آئین‌نامه‌هاست و مهم‌ترین انتظار ما از دولت تدبیرکردن برای این مسئله است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه(رشد) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به منظومه انتظارات فعالان قرآنی به‌ویژه در بخش تولید علم قرآنی از دولت جدید گفت: این انتظارات را می‌توان در چند عرصه مطرح کرد که دولت می‌تواند نقش موثری در این زمینه‌ها ایفا کند.
ایده‌پردازی درباره آینده فعالیت‌های قرآنی
وی اظهار کرد: اولین عرصه، مسئله ایده‌پردازی است؛ یعنی با چه ایده‌ای می‌توان تصویر روشنی نسبت به حوزه آموزش و پژوهش‌های قرآنی داشته باشیم و ما به عنوان فعالان قرآنی چه در عرصه‌های علمی و معرفتی و چه در عرصه‌های ترویجی و ... چه توقعی باید از دولت جدید و رئیس جمهور داشته باشیم.
وی با تاکید بر اینکه تا این توقعات در قالب ایده‌پردازی به صورت روشن و مشخص تبیین نشود نمی‌توان آینده روشنی را فراروی این فعالیت‌ها تصویر کرد ادامه داد: ما نیازمند سطحی از اندیشه دغدغه‌داران در زمینه قرآنی هستیم که طیف گسترده‌ای را هم می‌تواند شامل شود.
بازخوانی وسیع حوزه آموزش عالی
آکوچکیان با بیان اینکه گاهی دیده می‌شود هزینه‌های زیادی در راه برخی مسایل و موضوعات قرآنی صرف می‌شود ولی در زمینه مباحث معرفتی، این وضعیت وجود ندارد، تصریح کرد: این وضعیت در مقابل تفکری است که هنوز گرایشات تخصصی قرآن و حدیث را نپذیرفته است؛ لذا از آموزش عالی این توقع وجود دارد که به صف نخبگان نواندیش توجه بیشتری داشته باشد و رویکردهای جدید در کارهای قرآنی مورد توجه و اهتمام بیشتر قرار گیرد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه باید با تدوین نظام مسایل جدید حاجتمندی، بازخوانی معارف و رویکرد به معارف قرآنی صورت گیرد تاکید کرد: اعتنای جدی به نظام تولید دانش نیاز به بازخوانی وسیع این عرصه در حوزه آموزش عالی دارد.
جنبش نواندیش دینی در روش‌شناسی
رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه با بیان اینکه بخش عقب‌افتاده در تولید علم، بخش قرآنی است تصریح کرد: باید جنبش نواندیش دینی در روش‌شناسی، حل مسایل جدید و پردازش تولید علم در نقشه علمی کشور مورد حمایت قرار گیرند.
این نویسنده ده‌ها اثر قرآنی و محقق حوزه و دانشگاه عنوان کرد: باید موضوعات روز قرآنی و متناسب با نیاز زمان و جامعه، محور تحقیقات قرآنی قرار بگیرد و عقب‌ماندگی که بیشتر هم در این بخش وجود دارد جبران شود؛ زیرا در بخش تحقیقات معطوف به موضوعات گذشته نه‌تنها با کمبود تحقیق و پژوهش در زمینه قرآنی مواجه نیستیم بلکه در این عرصه با فربهی تحقیقات نیز مواجهیم؛ بنابراین باید زمینه بیشتر برای پرداختن به موضوعات جدید و بیشتر مورد نیاز فراهم شود.
سیاست‌گذاری اصولی در مورد آموزش قرآن
آکوچکیان با اشاره به دومین حوزه تعیین‌کننده منظومه انتظارات جامعه قرآنی به‌خصوص در مباحث معرفتی از دولت جدید بیان کرد: مسئله دیگر مورد انتظار در بحث سیاست‌گذاری و تنظیم برنامه‌ها است؛ ما همچنان به برخی مولفه‌های جدی توجه لازم را نداریم و نیازمند بازسازی جدی در نظام تولید علم هستیم.
این استاد و پژوهشگر حوزه علمیه ادامه داد: باید قبول کنیم که آموزش و پرورش به‌شدت دچار کاهلی و عقب‌افتادگی در زمینه قرآنی است و هنوز نتوانسته‌ایم برنامه و سیاست‌گذاری اصولی در مورد آموزش قرآن در مقطع دانش‌آموزی داشته باشیم که موفقیت چشمگیری هم داشته باشد.
رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه بیان کرد: منابع مالی باید به سمت شخصیت‌ها و نهادهای علمی دغدغه‌دار حل چالش‌ها و مسایل جدید بروند ولی الان معطوف به مسایل گذشته است و کمتر مسایل متاخر مورد توجه قرار گرفته است؛ البته این به معنای آن نیست که به مسایل جدید اصولا توجهی نمی‌شود زیرا مراکزی هستند که با تحمل دشواری‌ها، به سمت رفع نیازهای روز رفته‌اند.
آکوچکیان اظهار کرد: در سطح پژوهش‌ها، تربیت پژوهشگران و اعتباراتی که در این زمینه صرف می شود باید بازنگری با رویکرد مثبت‌تری شکل بگیرد و سیاستگذاری‌ها اصلاح شود.
ایجاد رشته‌های قرآنی متناسب با نیاز دوره معاصر
رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه(رشد) به انتظار دیگر در بخش سیاست‌گذاری اشاره کرد و ادامه داد: یکی دیگر از مقولات مورد نیاز که برخی بخش‌ها و نهادهای آموزشی و پژوهشی دغدغه‌مند وارد آن شده‌اند اما به صورت سیستمی و نظام‌مند شاهد آن نیستیم مسئله ایجاد رشته‌های قرآنی متناسب با نیاز دوره معاصر است لذا جای این سؤال وجود دارد که در سال‌های اخیر متناسب با نیاز کشور چه میزان رشته‌های قرآنی ایجاد شده است و در برنامه‌ریزی‌ها در این مقوله بازخوانی لازم صورت گرفته است.
آکوچکیان عنوان کرد: این مسئله در سیاستگذاریهای وزارت علوم که بخش عمده تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را بر عهده دارد مورد توجه نیست ضمن اینکه با گذشت چندین دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنان عمده‌ترین حمایت‌ها از بخش دولتی تولید علم صورت می‌گیرد در حالی که در سیاستگذاریهای کلان کشور بر لزوم واسپاری امور به بخش خصوصی تاکید فراوانی صورت گرفته و اگر بخواهیم به اصل 44 در تولید علم هم پایبند باشیم دولت باید ضمن مدیریت کلان تولید دانش در کشور، به حمایت از بخش خصوصی بپردازد تا این بخش تقویت شود.
آکوچکیان با بیان اینکه موسسات و مراکز آموزش عالی و مراکز پژوهشی خصوصی در نظم مالی کشور جای چندانی ندارند تصریح کرد: دولت باید نوعی انسجام و تعامل جدی‌تر با نهادهای فعال در عرصه علوم قرآنی داشته باشد و انجمنی با هدف ساماندهی رابطه میان دین و نهادها با رویکرد حل مسایل جدید ایجاد کند ولی هم اکنون این نهاد کلان مدیریت کننده و رابط وجود ندارد و بخش‌های مختلف آموزشی و پژوهشی به صورت جزیره‌ای و موازی‌کاری عمل می‌کنند و در برخی موارد سبب صرف هزینه‌های زیاد از یکسو و صرف هزینه در یک مسیر می‌شود.
اهتمام به یشرفت‌پژوهی قرآنی
وی حمایت از نخبگان اجتهادی در مقوله‌های قرآنی را از دیگر انتظارات قرآنیان از دولت برشمرد و عنوان کرد: پیشرفت‌پژوهی قرآنی به عنوان یک کار مبنایی و زیربنایی باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد، به‌ویژه این مسئله در حوزه نخبگانی نیازمند اهتمام بیشتر و حمایت‌های مادی و معنوی است؛ چراکه ساختار مدیریتی نهادهای قرآنی یکی از عقب‌مانده‌ترین نظامات برنامه‌ریزی در کشور است و از رویکرد روشمند و تخصصی برخوردار نیستیم و نهادهای حاکمیتی نیز به این بخش توجه لازم را ندارند.
آکوچکیان با اشاره به بحث مالی در عرصه قرآنی عنوان کرد: همچنان سند جامع راهبرد پژوهش و آموزش عالی قرآنی یعنی سند شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور که مرجع برنامه‌ریزی توسعه‌ای در امور قرآنی است نیازمند بازسازی لازم است.
وی تاکید کرد: در این اسناد که دو دهه از آن می‌گذرد رویکرد غیرنخبگی مشاهده می‌شود و بیش از آن که تابع نظام نیازهای ملی باشد تابع مسایل دیگر است.
وی با بیان اینکه گاهی در کشور مشاهده می‌شود که پروژه‌هایی نه‌چندان تخصصی با هزینه‌های زیاد مورد حمایت قرار می‌گیرند اما کنفرانس‌های تخصصی و مورد نیاز برای تدوین زیربنایی و مبانی پیشرفت کشور از منظر نصوص از حمایت لازم برخوردار نیست و نظارت کافی در برنامه‌ریزی بودجه‌ای وجود ندارد.
آکوچکیان با تاکید بر لزوم نزدیکی حقیقی حوزه و دانشگاه بیان کرد: حوزه و دانشگاه در دو اقلیم مختلف فعالیت دارند و نظام مشترک پایش و برنامه‌ریزی در این دو نهاد عالی تولید علم مورد عنایت نیست لذا در دو مسیر مختلف مشی و طریق می‌کنند و با وجود اینکه تلاش شده در این مسئله در سطوح مدیریتی بالا، تعامل شود ولی همچنان با عدم انسجام در برنامه‌ریزی اجرایی مواجه هستیم.
نظام ارزشیابی از یک الگوی کمی صرف
وی افزود: ایجاد نهادهای تخصصی و حمایت از بخش خصوصی تولید علم به صورت خلاق وجود ندارد و نظام ارزشیابی از یک الگوی کمی صرف تبلیغ می‌کند و به خصوص این وضعیت در امور قرآنی بیشتر دیده می‌شود، بنابراین نظام ارزشیابی باید اصلاح شود.
وی با طرح این سؤال که تا چه میزان در نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ای در مورد نهادهای قرآنی داوری عادلانه وجود داشته است، تصریح کرد: اگر نظام ارزشیابی درستی ایجاد و اجرا شود بسیاری از مسایل قابل حل است ضمن اینکه نظام آموزشی کشور از ورود به مسایل جدید ابا دارد و این نقیصه نیز می‌تواند با حمایت بیشتر از متولیان قرآنی در بخش خصوصی مرتفع شود.
آینده‌نگری در برنامه‌ریزی‌های قرآنی
آکوچکیان با اشاره به وضعیت پایان‌نامه‌ها به عنوان یکی از عرصه‌های تحقیقی و پژوهشی عنوان کرد: پایان‌نامه‌ها، عمدتا گذشته‌نگر است و کمتر رویکرد به آینده‌نگاری دارد در صورتی که باید بخش آینده‌نگری در برنامه‌ریزی‌های قرآنی بیش از پیش جدی‌تر گرفته شود.
رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه(رشد) بیان کرد: اگر خواهان موفقیت بیشتری هستیم باید ارزیابی مجدد و انتقادی در بخش پژوهش و آموزش کشور داشته باشیم و بودجه‌ها در مسیر درستی پیش برود و نظام پایش مناسب و جامع کارکردگرا ایجاد شود.
آکوچکیان با تاکید مجدد بر بازسازی لازم در سیاستگذاریهای شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور اظهار کرد: آموزش عالی و آموزش و پرورش در اختیار دولت است و بودجه و امکانات نیز عمدتا توسط دولت توزیع می‌شود، بنابراین انتظارات زیادی در بخش‌های چندگانه گفته شده وجود دارد که با تعامل میان نهادهای خصوصی و دولتی و تصمیم‌سازی‌های گروهی و داشتن داوری‌های عادلانه تا حدود زیادی قابل تحقق است اما متاسفانه دولت‌های گذشته اعم از اصولگرا و اصلاح‌طلب از کارایی و روایی لازم در این عرصه‌ها در سیاست‌گذاری قرآنی موفقیت چشمگیری نداشته‌اند.
