پرسش‌های بی‌پاسخ سوگواره «خمسه»/مرثیه برای سوگواره‌ای که فردمحور بود و نه برنامه‌محور
گروه هنر: مهمترین پرسش مطرح شده در مورد سوگواره نمایشی «خمسه» این است که اگر این سوگواره در برهه‌ای براساس احساس نیاز طراحی و اجرا شد، پس چرا اکنون در حال تعطیل شدن است؟ یعنی دیگر به تداوم یافتن آن نیازی نداریم؟
به این بهانه با مجید امرایی؛ کارشناس، مدرس و منتقد تئاتر که دوره گذشته این سوگواره و در بخش ویژه با نمایش «گوهر نیل» شرکت کرده بود، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ وضعیت نامعلوم پیش آمده در مورد سوگواره نمایشی «خمسه» را چگونه ارزیابی می‌کنید و چنین تعلیقی را در برگزاری و یا عدم برگزاری آن در چه می‌دانید؟
منشأ اصلی این اتفاق به دلیل عدم برنامه‌ریزی است که ما معمولاً در حوزه فرهنگ و مسائل فرهنگی با آن مواجه هستیم؛ اینکه هیچگاه فرهنگ برای مدیران ما به عنوان یک دغدغه اصلی مطرح نبوده است و مسائل دیگری همچون دادن آمار کار و بیلان دوره مدیریتی را به بهانه چنین فعالیت‌های فرهنگی مورد نظر قرار می‌دهند؛ اساساً دغدغه آنها محدود به همان چند سال دوره مدیریتی خودشان است و اینکه پس از دوران مأموریتشان عنوان نمایند که مثلاً ما در دوره‌ای که این مسئولیت را به عهده داشتیم، دوره پرباری بود با فلان برنامه و بهمان رویداد.
در چنین وضعیتی اوضاع فرهنگی و حوزه‌های مربوط به آن همچون قایقی رها شده در پهنه‌ای مواج و پرتلاطم است که وقوع اتفاقاتی همچون تغییر در ساختار مدیریتی آن را به هر سمت و سویی برده و این رویدادها تابع سلایق افراد و مدیران جدید هستند و شرایطی پدید می‌آورد که حتی روند اجرایی چنین برنامه‌هایی تابع جوسازی‌ها و یا جو حاکم و غالب فرهنگی بر جامعه خواهد بود.
مدیران فرهنگی در چنین شرایطی حتی صرف نظر از وضعیت حاکم بر حوزه مدیریتی خود که ممکن است بنا به صلاحدیدی از تداوم یک برنامه و رویداد جلوگیری شود به مسئله کلان دیگری همچون پیوست فرهنگی توجه نمی‌کنند؛ توجه به این نکته که تنها ساختار مدیریتی تغییر کرده است و افراد قدیمی رفته‌اند و افراد جدید آمده‌اند اما نوع مطالبات مردم و جامعه هنری که دچار تغییر و دستخوش نشده است که اینچنین به راحتی هر چه تمامتر موجب توقف روند اجرایی رویدادی همچون سوگواره «خمسه» می‌شوند.
ـ برخی از منتقدان از همان ابتدا معتقد بودند که سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران صلاحیت برگزاری رویدادی سراسری همچون سوگواره نمایشی «خمسه» را نداشته است، نظر شما چیست؟
اگر نداشته پس چرا از همان ابتدا جلوی آن را نگرفته‌اند؟ در عرصه‌ای که خلأ آن احساس می‌شده است، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران برحسب احساس نیاز ورود کرده است و سوگواره‌ای را طراحی کرده تا محلی برای بروز برخی از خلاقیت و ابتکارات فرهنگی با موضوع عاشورا به زبان نمایشی و آئینی باشد، پس نیاز بوده که چنین بستری فراهم شود و البته پرسش دیگر که اگر برحسب این احساس نیاز چنین رویدادی اساساً از همان ابتدا به وجود آمده است اکنون که زمزمه‌ها حاکی از تعطیلی آن است چرا کسی نیست علت و دلیل اصلی آن را تبیین نماید؟ تنها در یک صورت است که می‌توان توجیهی برای تعطیلی آن داشت و آن اینکه روزگاری نیاز چنین رویدادی براساس اضطرارهای فرهنگی و اجتماعی احساس شد و لذا به وجود آمد و اکنون آن احساس نیاز مرتفع شده که دیگر توجیهی برای تداوم آن نیست، آیا واقعاً چنین است و ما از نظر فرهنگی دیگر نیازی به برگزاری چنین رویدادی در حوزه هنر دینی نداریم؟!
ـ یعنی شما قائل به این نکته هستید که برگزاری این سوگواره از همان ابتدا درست و اصولی برنامه‌ریزی نشده است؟
در اینکه برگزاری این سوگواره توانست برخی نیازها و خلأهای فرهنگی را ترمیم نماید که حرفی نیست منتها باید گفت حال که صحبت از عدم تداوم آن است، این امر ناشی از این نکته است که از روز نخست برنامه‌ریزی مدون و لازم‌الاجرایی حتی با وجود تغییر در ساختار مدیریتی شهرداری تهران برای آن صورت نگرفته است و در مورد این مسئله که سوگواره می‌تواند با داشتن یک آئین‌نامه ثابت و منسجم به کار خود حداقل در یک بازه زمانی چندساله با وجود آنکه شاهد تغییر در ساختار مدیریت باشیم به حیات خود ادامه دهد از همان روز نخست تدبیری اندیشیده نشده و لذا ممکن است در ساختار مدیریت جدید شهرداری تهران به ادامه سوگواره و یا حتی جایگزین کردن رویدادی به جای آن تصمیم‌گیری شود.
ـ به نظر شما چه راهکاری را برای سامان یافتن این سوگواره و سایر رویدادهای فرهنگی در حوزه موضوعات دینی و ارزشی می‌توان توصیه کرد؟
سوگواره نمایشی «خمسه» مانند بسیاری از رویدادها،
جشنواره‌های فرهنگی و هنری، جریانی فردمحور است تا برنامه‌محور، اگر واقعاً از
همان ابتدا این سوگواره براساس یک الزام فرهنگی و هنری به وجود می‌آمد و توقف و یا
تداوم آن را منوط به بررسی اوضاع فرهنگی و هنری در جامعه می‌کردند که مثلاً آسیب‌شناسی
به عمل آید که این سوگواره تا چه اندازه توانسته است بر مبانی فکری و اندیشه‌ای
مخاطبان خود اثر بگذارد و آیا تداوم آن خواهد توانست همچنان این مفاهیم را در
جامعه تقویت بخشد آن زمان بود که تغییر در ساختار مدیریت یک مجموعه و تعویض یک یا
چند مدیر نمی‌توانست خللی در برگزاری مستمر آن به وجود آورد چرا که حداقل براساس
یک برنامه‌ریزی فرهنگی به عمل آمده برگزاری این سوگواره برای یک دوره زمانی 5 ساله
لازم‌الاجرا بود.
