«مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» به ایستگاه سوم رسید

 به گزارش خبرگزاری بین‌‌المللی قرآن(ایکنا)، فصلنامه علمی-پژوهشی «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» به صاحب‌ امتیازی انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، مدیرمسئولی مریم قبادی و سردبیری فروغ پارسا، شماره سوم خود را منتشر کرد.

در این شماره می‌خوانیم: «بهره‌گیری مثنوی معنوی از قرآن در موضوع امتحان و ابتلا» نوشته هادی حیدری‌نیا، عزیز‌الله‌ توکلی‌کافی‌آبادی، سمانه‌السادات ملک‌ثابت، اعظم سیامک‌دستجری، «مفهوم‌شناسی توصیفی «مغفرت» با تأکید بر روابط هم‌نشینی» نوشته مرضیه محصص، «تغییر انگاره «برادری» در فرهنگ قرآن کریم» نوشته مهدی مطیع، «ریشه شناسی واژه قرآنی "محسور"» نوشته محمود مکوند، «بررسی فرهنگی - تاریخی کاربرد انجیل در قرآن، نوشته سیدرضا مؤدب، میثم خبازیان، «جریان‌شناسی تفاسیر فریقین نسبت به آیه 124 سوره بقره در مساله امامت» نوشته نصرت نیلساز، صدیقه ملک‌لو.

در چکیده مقاله «بهره‌گیری مثنوی معنوی از قرآن در موضوع امتحان و ابتلا» آمده است: از محوری‌ترین مباحث قرآنی بحث ابتلا و امتحان است كه اطلاع و آگاهی از معنا و فلسفه آن و راه‌های برون‌رفت از آن تأثیر انكارناپذیری در سعادت بشر دارد. به همین مفهوم در كتابی نظیر مثنوی معنوی كه سرچشمه اصلی مفاهیم خود را از قرآن و روایات می‌گیرد، بسیار توجه شده است. در این پژوهش‌، كه به روش كتاب‌خانه‌ای صورت گرفته است، ابتدا آیات مرتبط با ابتلا و آزمایش و پس از تفسیر آن‌ها، استفاده مولانا از آن‌ها ذكر شده است. از مجموع 60 آیه مرتبط با ابتلا، شامل انواع آن، راه كارهای رهایی، و نیز مفاهیم دیگر مرتبط با آن حدود 20 آیه مورد توجه مولانا بوده و در خلق مثنوی به گونه‌های متفاوت از آن‌ها بهره برده است. این اندازه توجه نشان از استغراق مولانا در آیات و روایات دارد.

نویسندگان در آغاز مقاله «مفهوم‌شناسی توصیفی مغفرت با تأکید بر روابط هم‌نشینی» نوشته‌اند که «مغفرت» از شئون ربوبیت است و همگان بدان چشم امید دارند(بقره، 285). این واژه در زمره واژگان پرکاربرد و بحث برانگیز قرآنی است و در نظام قرآنی در ارتباط با کلمات دیگر، صبغه معناشناسانه ویژه‌ای می‌یابد. طیف وسیع آیات غفران و عدم تبیین دقیق حوزه معنایی این واژه، سبب شده برخی گناهکاران به خود وعده آمرزش دهند؛ حال آنکه این ادعا باطل است و امیدواری به مغفرت الهی، مستلزم وجود زمینه‌هایی است که باید در رفتارهای انسانی انعکاس داشته باشد؛ بنابراین ضرورت دارد ماهیت عناصری که شبکه معنایی «مغفرت» را تشکیل می‌دهند مورد بازشناسی قرار گیرد. نوشتار حاضر به منظور ارائه تصویری از جایگاه «مغفرت» در قرآن کریم، ضمن استخراج کانون‌های کاربردی «مغفرت»، در پی پاسخگویی به این سوال است که مطابق آیات قرآنی، کدامیک از واژگان با «مغفرت»، بر محور همنشینی، دارای رابطه معنایی و یا تقابل معنایی هستند؟ بررسی واژه‌های همنشین «مغفرت» در قرآن حکایت از آن دارد که این واژه در کانون ارتباط پیامبران، فرشتگان و نیز گناهکاران با خدا، همچنین در کانون ارتباطات میان فردی ظهور یافته است. از رهگذر تحلیل کاربردها و استخراج مفاهیم همنشین مشخص شد که از یک سو مفهوم مغفرت با مفاهیم ارزشی همچون ایمان، تقوا، توبه، خشیت، صبر، رحمت و عدم اصرار بر گناه دارای رابطه معنایی می‌باشد. از سوی دیگر این واژه با مفاهیم ضد ارزشی همچون شرک، استکبار، کفر، عذاب و خسران دارای تقابل معنایی است.

نویسنده مقاله «تغییر انگاره برادری در فرهنگ قرآن کریم» چنین نتیجه‌گیری کرده است که مطالعه مردم شناختی تغییرات انگاره‌های فرهنگی در حوزه قرآن كریم موضوعی نیست كه صرفاً در یك بررسی تاریخی مطرح باشد، چراكه اولاً فرهنگ‌ها و ویژگی‌های آنها همواره در تاریخ و در سرزمین‌های گوناگون تكرار می‌شود و شباهت‌های فراوانی با هم دارند، ثانیاً خود قرآن ویژگی زمان شمول و مكان شمولی دارد و با ارائه الگوها و تغییرات بنیادینْ فضای اخلاقی و تصور ذهنی مخاطبان خویش را درباره موضوعات مختلف عوض می‌كند، و ثالثاً بیش‌ترین نیاز امروز به همین مقوله یعنی مدیریت فرهنگی وحیانی در تعاملات اجتماعی و اخلاق فردی است. به ویژه مفهوم برادری كه با وجود مشكلاتی در تصور دوره جاهلی كانونی مثبت به حساب می‌آمد و گویی یك نهاد اجتماعی قدرتمند و تأثیرگذار در مناسبات جوامع آن روز بود از طریق قرآن ارتقا یافت و ضمن استفاده از استعداد نهفته‌اش به منزله هنجار مثبت اخلاقی و الهی از ناراستی و ناخالصی هایش پیراسته شد و به مثابه ارزشی متعالی مطرح شد، كه هم در رشد شخصی و قرب الی الله فرد و هم در اصلاح اجتماعی و رشد فضای فرهنگی اجتماع نقش مؤثری دارد. به‌ویژه در اجتماع امروز كه لحاظ كردن دیگران، ایثار، ترجیح دیگران بر خویش، هم راهی و هم دلی، كار گروهی، هدف واحد و دل های یك دل، محبت‌های صاف و خالص و ارتباطات مؤثر و مفید و نشاط بخش اجتماعی و بسیاری دیگر از فضایل اخلاقی حوزه برادری رو به فراموشی است، شاید احیای درست انگاره فرهنگی اخوت گشایشی باشد برای بهبود سطح زندگی و ایجاد هنجارهای اخلاقی و عقل مداری در جهان امروز.

در چکیده مقاله «ریشه شناسی واژه قرآنی محسور» می‌خوانیم: واژه قرآنی «محسور» تنها یک­بار در آیه بیست و نهم سوره اسراء به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه «حسر» دانسته‌اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده‌اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی و آراء تفسیری هریک معادلی در برابر واژه نهاده‌اند. با این همه رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده‌ها گرفتار آن بوده‌اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه امکان‌پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر پس از بیان آراء و اقوال مذکور به جستجوی واژه و ریشه‌‌یابی آن در زبان‌های سامی پرداخته‌ایم. نشان داده‌ایم که ریشه «حسر» در عموم زبان‌های سامی به کار رفته است و با آنکه در زبان‌هایی مانند آرامی، سریانی و جز آن واژه «محسور» را نیافته‌ایم اما در زبان عبری و به صورت مشخص در عهد عتیق واژه را در سیاقی مشترک با کاربرد قرآنی آن بازیافته‌ایم. در پایان، مبتنی بر این ریشه‌یابی، معادل‌های پیشینیان را ارزیابی کرده‌ایم و سپس خود معادل " نیازمند یا نادار" را برای واژه پیشنهاد کرده‌ایم. جهت درک اهمیت این پژوهش کافی است بدانیم که ریشه یابی واژه افزون بر تبیین معنا و ساخت واژه، نظم آیه را نیز تبیین می‌کند.