بررسی آیین‌های فاطمیه/حیات اجتماعی دین؛ وابسته به مناسک دینی
گروه اندیشه ــ یک پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: اهل سنت برای قرون متمادی آیین‌های شیعیان را بخشی از هویت دینی‌شان تلقی می‌کردند و آن را توهین به خود نمی‌دانستند اما سیاست‌های غربی در سده اخیر، سعی دارد اعتقادات شیعیان را که هیچگاه در راستای جنگ‌افروزی نبوده، تفرقه افکن جلوه دهند.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست بررسی «آیین‌های فاطمیه»، عصر دوشنبه، هفتم اسفندماه با حضور علی‌اشرف فتحی، پژوهشگر تاریخ اسلام و مدرس حوزه علمیه قم در دانشکده فنی دانشگاه تهران برگزار شد.
فتحی با بیان مقدمه‌ای در باب اجماع قریب به اتفاق علمای شیعه در مساله شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) گفت: بسیاری از منابع اهل سنت از جمله منابعی که نویسندگانش تندرو محسوب می‌شوند به ماجرای شهادت حضرت زهرا(س) اشاره کرده‌اند؛ البته شاید به این کیفیت که در منابع شیعه بیان شده نباشد اما اصل موضوع حمله به خانه علی(ع)، تهدید به آتش‌زدن، سِقط فرزند حضرت زهرا(س) در شکم و ... بیان شده است، از میان علمای شیعه تنها دو شخصیت در سده اخیر، اصل شهادت را مورد تشکیک قرار داده‌اند؛ یکی مرحوم آیت‌الله محمدحسین کاشف‌الغطاء از علمای نجف اشرف که در میان‌سالی به نظرات اصلاح‌گرایانه و تقریبی در جهان اسلام روی آورد و شاید همین مسئله باعث شد که او برای وحدت شیعه و اهل تسنن در اصل شهادت، تشکیک کند که اشارات ایشان در کتاب «جنة‌الماوی» آمده است. نکته قابل توجه این است که شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، شاگرد برجسته او بر کتاب استادش حاشیه زده و مطلب او را در این زمینه مورد نقد قرار می‌دهد. عالم دیگری که در اصل شهادت تشکیک کرد، مرحوم سیدمحمدحسین فضل‌الله ازعلمای لبنان بود که در سال 79 نظر خود را در فضای عمومی و از تریبون نمازجمعه مطرح کرد.
وی افزود: پس از این مواضع مرحوم فضل‌الله بود که انتقادات بسیاری به او وارد شد و علمای شیعه در سراسر جهان اسلام در رد ادعای او کتاب نگاشتند، از جمله کتابی که توسط سیدمرتضی جعفر عاملی، از پژوهشگران تاریخ اسلام در لبنان نگاشته و با عنوان «مصائب زهرا(س)» در ایران ترجمه شد، مرحوم فضل‌الله خود نیز کتابی به نام «الزهراء القدوة» نوشت و در آن تلویحاً از مواضعش کوتاه آمد، او گفت صرفاً سوالاتی را مطرح کرده و اصل شهادت را انکار نکرده است.
فتحی در پاسخ به یکی از دانشجویان که گفت: نظر سیدجعفر شهیدی، مورخ مشهور معاصر نیز منکر اصل شهادت حضرت زهرا(س) بود، اظهار کرد: این گونه نیست، این که دکتر شهیدی در کتاب فاطمه(س) صرفاً اشاره‌ای به ماجرای شهادت نکرده است به معنای انکار آن نیست و چون چیزی را در رد آن مطرح نکرده‌اند، جزو مخالفان نظریه شهادت محسوب نمی‌شوند.
حیات اجتماعی دین؛ وابسته به مناسک دینی
فتحی در بخش دوم سخنان خود درباره مناسک دینی از جمله آیین فاطمیه گفت: دورکهیم در «صورت‌های بنیادین حیات دینی» می‌نویسد: همه ادیان، چه باستانی و چه غیرباستانی، مناسک دارند که این مهم، به مثابه خوراک برای جسم دین است، حیات اجتماعی دین وابسته به مناسک است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام در ادامه گفت: بعضی ائمه(ع) همچون امام صادق(ع) همانطور که برای عاشورای امام حسین(ع) مجلس عزاداری برپا می‌کردند، برای حضرت زهرا(س) هم اقدام به سوگواری می‌کردند، همچنین در کتاب قاضی عبدالجبار معتزلی که از علمای اهل سنت در قرن چهارم هجری محسوب می‌شد، صراحتاً آمده است که شیعیان در مصر، سوریه و عراق برای فاطمه زهرا(س) و پسرش، محسن عزاداری می‌کنند.
وی تصریح کرد: ذکر این نکته ضروری است که در «تشیع» گریه موضوعیت دارد و این گونه نیست که فقط بگویند به فلسفه ماجرا بپردازید، این که عزاداری شیعیان برای هزار و 400 سال پایدار بوده است به دلیل این است که احساسات هم در کنار بیان عقلانیت داستان دخیل بوده و توده‌های مردم مستقیماً با جنبه‌های احساسی عاشورا ارتباط گرفته‌اند، عزاداری برای شیعیان اهمیت زیادی دارد و ابن اثیر می‌گوید: هر دوره‌ای که شیعه قدرت پیدا کرده، عزاداری را افزایش داده است.
فتحی در ادامه گفت: عزاداری فاطمیه که در نجف اشرف همه ساله وجود داشت، در دوران قاجار به شکل دو فاطمیه درآمد، در سندی تاریخی، شیخ ابراهیم زنجانی که از هواداران مشروطه و محاکمه‌کنندگان شیخ فضل‌الله نوری بود می‌گوید: در نجف اشرف دیدم که فاطمیه اول هم در ماه جمادی‌الاولی برگزار می‌شود و تصمیم گرفتم این سنت را در زنجان پایه‌گذاری کنم.
اهل سنت، آیین‌های شیعی را توهین تلقی نمی‌کرد
مدرس حوزه علمیه قم با بیان این که در گذشته‌های دور آیین‌های عزاداری شیعیان همچون فاطمیه در مناطقی که برادران اهل سنت هم حضور داشتند، برگزار می‌شد، گفت: اهل سنت برای قرون متمادی آیین‌های شیعیان را بخشی از هویت دینی‌شان تلقی می‌کردند و آن را توهین به خود نمی‌دانستند اما در سده اخیر و پس از جنگ جهانی اول، سیاست‌های غربی به تفرقه افکنی دامن زده است و سعی دارد اعتقادات شیعیان را که هیچگاه در راستای جنگ‌افروزی نبوده، تفرقه افکن جلوه دهند، البته پرهیز از اموری که امروز موجب وهن دین است و علمای دین هم جواز نداده‌اند، لازم است.
فتحی همچنین در مورد آینده اندیشه شیعی در دنیا، گفت: در مصاحبه‌هایی که با اسلام‌شناسان اروپایی داشته‌ام می‌گفتند در دوران پساداعش- اگر بپذیریم که داعش تمام شده است- گرایش به مذهب شیعی به عنوان اندیشه‌ای مداراگرا در محافل علمی غربی فزونی یافته است، همچنین بحران معنویت نیز از آسیب‌های دنیای کنونی است که شیعه برای حل این بحران، ظرفیت‌های بالایی دارد.
یادآور می‌شود این نشست توسط کانون دانشجویی «حیات» و با پشتیبانی جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه تهران برگزار شد.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام/
