ملاحظاتی انتقادی به مقاله «ملاک انسان سالم از نگاه متون دینی»

به گزارش ایکنا؛ مقاله «ملاک انسان سالم از نگاه متون دینی» نوشته مهدی فانی، مرتضی عبدالجباری، فروزان آتش‌زاده شوریده و مرضیه کرمخانی در مجله «پژوهش در دین و سلامت» و زمستان سال گذشته منتشر شده است. نویسنده مسئول این مقاله فانی، عضو گروه معارف دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی است.

فانی و همکاران در چکیده این مقاله می‌نویسند: بحث سلامت در انسان به قرآن کریم‌ باز می‌گردد که نگاهی فراتر از سلامت جسمی به انسان دارد و سلامت معنوی را بخش مهمی از سلامت انسان قلمداد می‌کند. هدف از این مقاله نشان دادن معیار انسان سالم از نگاه متنون دینی است؛ از این‌رو تلاش شد معیار انسان سالم از منظر دین اسلام شناسایی و معرفی شود. در این راستا از نظر اندیشمندان دینی نیز بهره برده شد. این پژوهش توصیفی، از نوع تحلیل محتوا و با استناد به آیات قرآن و تفسیرهایی است که مفسران با توجه به آیات مطرح شده درباره سلامت انسان بیان کرده‌اند. در کنار آن با بررسی روایاتی که از اهل بیت(ع) در راستای تفسیر آیات قرآن رسیده، تلاش شده است معیار و ملاک سلامت انسان به ویژه در بخش معنوی معرفی شود و برای تأیید آن از سخنان صاحب نظران معاصر نیز بهره جسته شده است. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

این مقاله یافته‌های خود را چنین عنوان کرده است: با توجه به نتایج پژوهش می‌توان گفت انسانی سالم است که هر دو جنبه سلامت (مادی و معنوی) را دارا باشد، ولی باید توجه داشت وجود یکی از این دو ملازم وجود دیگری نیست، بدین معنا که ممکن است انسانی از نظر جسمی سالم باشد ولی از نظر معنوی سالم نباشد و نیز ممکن است از نظر معنوی انسان سالمی باشد ولی به دلایلی جسم او سالم نباشد. آنچه در سعادت انسان ارزش بیشتری دارد، سلامت معنوی او است.

این مقاله چنین نتیجه‌گیری کرده است: همان گونه که صاحب نظران ابراز داشته‌اند، انسانیت به جنبه روحی انسان مربوط می شود نه به جنبه جسمی و مادی او؛ از این رو، سلامت روح انسان مهم‌تر از سلامت جسم او؛ و بیماری روح و دل انسان مهم‌تر از بیماری جسم او است. بنابراین، وقتی از انسان سالم سخن به میان می‌آید دو بُعد از جنبه های سلامت به ذهن می‌رسد، یکی انسان سالم از نظر مادی و دیگری انسان سالم از نظر معنوی که در حوزه علم دین به آن توجه می‌شود.

این مقاله پس از مقدمه در بخش‌هایی با عناوین روش کار، یافته‌ها و بحث و نتیجه‌گیری سامان یافته است. بخش فربه این مقاله بخش یافته‌هاست که ذیل عناوین انسان سالم از نگاه امام خمینی(ره)، انسان سالم از نگاه مقام معظم رهبری و انسان سالم از نگاه شهید مطهری، انسان سالم در حیطه پزشکی.

ملاحظاتی انتقادی بر مقاله

به نظر می‌رسد محققان به جای مراجعه مستقیم به منابع اصلی اسلامی یعنی قرآن و سنت معصومین(ع)، از سه منظر امام خمینی، مقام معظم رهبری و شهید مطهری به منابع نگاه کرده‌اند و این بر خلاف عنوان مقاله است. همچنین مشخص نیست که چرا نویسندگان این سه منظر را از تاریخ تفکر اسلامی برگزیده‌اند و به اندیشمندان دیگر به صورت پراکنده اشاراتی کرده‌اند.

فانی و همکاران در این مقاله از موضوع اصلی عدول هم کرده و به موضوع دیگری یعنی راه‌های رسیدن به انسان سالم هم پرداخته‌اند، در حالی که به نظر می‌رسد ملاک چیزی با راه رسیدن به آن دو موضوع متفاوت باشد.

به عنوان مثال ایشان در بخشی از این مقاله می‌‍نویسند: «برای رسیدن به مرحله انسان سالم نخستین گام اصلاح نیت است که در این جهت همه افراد جامعه چه پزشک، چه غیر پزشک یکسان هستند. در گام بعد با توجه به مسئولیتی که هر فرد دارد، لازم است وظیفه خود را به بهترین صورت به انجام برساند، چون در حیطه ی درمان به نوعی رعایت حقوق بیماران (حق الناس) در میان است که لازم است فعالان در این بخش به آن توجه کافی کنند که با بی‌توجّهی به این قسمت، گاه جان یک انسان به خطر می‌افتد و این مسئولیتی را متوجه درمانگر خواهد کرد که ضمن پاسخ‌گویی او به همنوعان خویش در پیشگاه الهی نیز لازم است پاسخ گو باشد. بنابراین با رعایت این موضوع گام دیگری به انسان سالم نزدیک تر خواهد شد، زیرا نمی‌توان کسی را که به حقوق همنوعان خویش بی‌تفاوت است، از سلامت روح بهره‌مند دانست و در گام سوم رعایت مسائل اخلاقی مربوط به بیمار است که از مهم‌ترین آنها بهره مندی از تقوا و پرهیزکاری در گفتار و رفتار با بیماران است. بنابراین، رعایت حریم بین زن و مرد و پرهیز از تماس های غیرضروری با بیمار غیرهمجنس و نیز نگاه های آلوده نسبت به نامحرم، از مصادیق این موضوع به شمار می‌آید».

با دقت در همین فراز به نظر می‌رسد راه رسیدن به انسان سال با اخلاق پزشکی از منظر نویسندگان خلط شده و خلوص نیت، مسئولیت و رعایت حریم محرم و نامحرم از راه‌های رسیدن به انسان سالم در حیطه پزشکی عنوان شده است.

فانی و همکاران در این مقاله می‌نویسند «برخی از صاحب‌نظران تصریح کرده‌اند که سلامت معنوی را باید در بعد‌های روحی انسان جستجو کرد و روح انسان به دلیل بعد روحانیی که دارد، قابلیت رویت نیست و ....» مراد فانی و همکاران از برخی از صاحب‌نظران خودشان هستند. زیرا با مراجعه به منبع این بخش به مقاله‌ای انگلیسی از فانی و کرمخانی بر می‌خوریم. آن‌ها به راحتی می‌توانستند به خودشان ارجاع دهند به جای آنکه به «برخی از صاحب‌نظران» ارجاع داده و مخاطب را گمراه کنند، گویی برخی دیگر نیز نظرات ایشان را تایید کرده‌اند.

فانی و همکاران در بخش نتیجه‌گیری نوشته‌اند «با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر می‌توان اذعان کرد که شاخص‌های انسان سالم در ادیان و آیین‌های مختلف دارای وجوه مشترک و متفاوتی است»، در حالی که اشاره قابل توجهی به ادیان و آیین‌های مختلف در این مقاله نشده و حتی یک بار هم کلمه مسیحیت و یا دین یهود استفاده نشده است.