چالشهای نیکوکاری در ایران/ آیا کمک‌های موردی و متفرقه به نیازمندان بازتولید فقر است؟
گروه جامعه ـــ یک جامعه‌شناس با بیان اینکه کشور ما در زمینه نیکوکاری به مطالعات علمی، امنیت فکری و اعتماد اجتماعی نیاز دارد، گفت: در کنار کارهای زیربنایی، کمک‌های روبنایی، موردی و متفرقه به نیازمندان نیز لازم است و نافی مبارزه با فقر نیست؛ رها کردن انسان رنجور به این امید که بعداً از او رفع محرومیت زیربنایی شود، نوعی توجیه کردن بی‌اعتنایی به انسان محسوب می‌شود.
کارهای خیریه در کشورمان سابقه‌ای طولانی به قدمت تاریخ دارد؛ نیکوکاری در برهه‌هایی به علت شرایط سیاسی و اقتصادی مردم با فراز و فرودهایی همراه بوده اما همیشه همچون رودی سرشار جریان داشته است. حسن محدثی، جامعه‌شناس نام‌آشنای کشورمان، که بارها انتقادات صریح او را از دریچه تلویزیون شاهد بوده‌ایم، در گفت‌وگویی کوتاه با ایکنا از چالشهای امروز امور خیریه در ایران و راه‌های توسعه آن می‌گوید. او معتقد است که دو رویکرد افراطی و تفریطی در نگرش به نیکوکاری وجود دارد؛ یک نگرش از کار زیربنایی و پژوهش غافل است و دیگری کمک‌های موردی و روبنایی به دردمندان را انکار می‌کند. این گفتار را با هم می‌خوانیم:
تعداد خیریه‌ها، حجم خدمات خوب و میزان گردش مالی آن‌ها در کشور ایران زیاد است، اما به هرحال اگر با بعضی کشورهای پیشرفته مقایسه کنیم، شاید تأثیرگذاری فعالیت‌های خیر در آن کشورها بیشتر باشد. البته معتقدم تأثیرگذاری فعالیت‌های نیکوکاری در همه شهرهای ایران یکسان نیست؛ در بعضی از شهرها فعالیت‌های خیریه تأثیر بسیار زیادی در زندگی مردم دارند. لذا باید مطالعات دقیق موردی انجام بگیرد، برای مثال در بعضی شهرهای استان فارس به طور موردی خبر دارم که فعالیت‌های خیریه عمومی به نفع مردم به شکلی تأثیرگذار و بسیار جدی دنبال می‌شود.
اگر بخواهیم اگر راجع به موانع اصلی رشد و تأگیرگذاری فعالیت‌های خیریه در ایران صحبت کنیم، یکی از آن‌ها مسائل اداری و سیاسی است. از این جهت که یک خیریه هنگام تأسیس باید مراحل قانونی و اداری سختی را طی بکند و این فرایند اداری تأسیس، شاید خود مانعی برای شکل‌گیری ایده‌ها و انگیزه‌ها محسوب شود. به نظر من سخت‌گیری‌ها زیاد است و این روند باید تسهیل شود.
همچنین یکی از نگرانی خیریه‌ها همواره این است که مبادا برچسب سیاسی به آن‌ها بچسبد. آن‌ها خوب می‌دانند که اگر برچسب سیاسی به آن‌ها بخورد ممکن است دچار انحلال و یا حتی مصادره شوند. بنابراین محتاط و دست به عصا حرکت می‌کنند و این احتیاط از دامنه فعالیت آن‌ها می‌کاهد.
یکی دیگر از مسائل این است که خیریه‌ها باید از درون خود را محافظت کنند تا به آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها دچار نشوند، چرا که در این صورت، آن آسیب خود به مانعی بر سر گسترش فعالیت‌های خیریه تبدیل می‌شود، اما متأسفانه در ایران بعضی سعی می‌کنند در بدو امر نگاه منفی به خیریه داشته باشند، به جای اینکه از خدمات یک خیریه یا نکات مثبت آن صحبت کنند، از این می‌پرسند که مبادا در آن اهداف دیگر به وجود بیاید! برای گسترش و تأثیرگذاری فعالیت‌های خیر، باید نگرانی‌ها در مورد فعالیت‌های خیریه را از پیش رو برداریم. مسئولان باید با تسهیل فرایند اداری، پشتیبانی‌های لازم را انجام دهند و آن‌ها که با نگاه منفی به مسائل نگاه می‌کنند، نگرش خود را اصلاح کنند.
یکی از کمبودهای فعالیت خیر در ایران، ضعف در پژوهش‌ها و مطالعات امور خیر است. برای پیش‌برد و انجام کارهای خیر باید مطالعه را جدی بگیریم. این مسئله هنوز در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به دغدغه تبدیل نشده است و اساساً حمایت زیادی هم از فعالیت‌های پژوهشی نمی‌شود. در کشورهای پیشرفته شرایطی فراهم شده افرادی که مشغول فعالیت‌های اقتصادی هستند بتوانند از پژوهش‌ها حمایت کنند، مثلاً بخشی از مالیاتی را که باید پرداخت کنند در حمایت از یک طرح پژوهشی باشد. در ایران چنین چیزی نداریم و قلمروی پژوهش خیلی معطل مانده است.
اینجا می‌خواهم به نکته‌ای اشاره کنم که شاید در خیلی بحث‌ها مغفول می‌ماند، همان گونه که بعضی با نگاه تفریط از پژوهش، مطالعه و کار خیر زیربنایی غفلت می‌کنند، بعضی نیز با رویکرد افراطی، کمک‌های روبنایی، موردی و متفرقه به نیازمندان را انکار می‌کنند و بازتولید فقر می‌دانند. این کمک‌ها منافاتی با مبارزه با فقر ندارد، مثلاً وقتی انسانی را می‌بینیم که بالفعل در حال رنج کشیدن است، گرسنه است یا لباسی ندارد، چگونه او را نادیده بگیریم؟ رها کردن این انسان به این امید که بعداً رفع محرومیت زیربنایی از او انجام شود، توجیه کردن بی‌اعتنایی به انسان دردمند است.
اعتقاد دارم باید در راستای مکتوب کردن ساختارها، انجام کارهای پژوهشی و ارائه طرح‌ها و ایده‌های خلاقانه، کوشا و فعال باشیم و در عین حال به طور موردی نیز به دردمندان کمک برسانیم. این دو نه تنها با هم منافات ندارد، بلکه مکمل یکدیگرند.
گفت‌وگو از مجتبی اصغری
انتهای پیام
