ناگفته‌هایی از بازدید کاردینال اعظم فرانسه از دانشگاه ادیان و مذاهب
گروه حوزه‌های علمیه - چندی پیش «میشل دوبست» کاردینال اعظم فرانسه برای دومین بار به دانشگاه ادیان و مذاهب آمد و با جمعی از استادان دانشگاه به گفت‌وگو نشست و گفت:«حکومت تلاش می‌کند اختیار گفت‌وگو را در دست گیرد ولی ما اجازه نمی‌دهیم حکومت‌ها استقلال کلیسا را زیر سؤال ببرند».
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین باقر طالبی دارابی در یادداشتی که آن را در اختیار ایکنا قرار داد، به سفر اخیر کاردینال اعظم فرانسه به شهر قم و حضور در دانشگاه ادیان و مذاهب می پرازد.
متن این یادداشت در ذیل می‌آید:
کاردینال اعظم فرانسه گفت: «حکومت تلاش می‌کند اختیار گفت‌وگو را در دست گیرد ولی ما اجازه نمی‌دهیم حکومت‌ها استقلال کلیسا را زیر سؤال ببرند». (گوینده سخن فوق به معرفی سایت دانشگاه ادیان و مذاهب، «میشل دوبست» نام دارد و سمت او نیز «کاردینال اعظم فرانسه» معرفی شده است).
جناب کاردینال را در همان روز دیدارش از دانشگاه به طور اتفاقی در طبقه هم کف ساختمان دانشکده ادیان و مذاهب، مقابل دفتر ریاستِ دانشکده فلسفه ملاقات کردم. صبح همان روز، دکتر مفتاح، ریاست دانشکده ادیان، پیشنهاد کرده بود که اگر فرصت داشتم در جلسه‌ای که با حضور کاردینال برگزار می‌شود شرکت کنم که به دلیل همزمانیِ آن جلسه با جلسه پیش دفاع که حضور من در آن الزامی بود، میسّر نشد. در آن دیدار کوتاه و سرپایی، کاردینال مطابق ِعادت بسیاری از فرانسوی‌ها ضمن مکالمه به انگلیسی یادآورد شد که «به زبان انگلیسی سخن گفتن او بسیار ضعیف است و اصولا در زبان انگلیسی چندان موفق نیست».
به عنوان عضوی از اعضاء گروه دین‌پژوهیِ دانشگاه ادیان و مذاهب که به تصدیق بسیاری از اساتید داخلی و بیرونی و نیز دانشحویان، یکی از گروه‌های موفق و البته با نگرش تیز و انتفادی در میان گروه‌های علمی دانشگاه است، و به عنوان کسی که در حقوق و جامعه شناسی دین و فرهنگ تحصیل و مطالعه داشته و درس «گفتگوی ادیان» را در رشته دکتری دین پژوهی تدریس می‌کنم و مهمتر از همه به عنوان کسی که در زمینه گفتگوی ادیان مطالعات نظری، فعالیتهای داخلی و بین المللی انجام داده و طراح و مؤسس و مسئول نخستِ «مرکز گفتگوی ادیان دانشگاه ادیان» بوده و اینک با همکاری معاونت پژوهش دانشگاه ناظر و سر ویراستار «پروژه پژوهشی گفتگوی ادیان» هستم، لازم دانستم نکانی را درباره فقره منقول از کاردینال که «تیتر یک»ِ اخبارِ وب سایت دانشگاه ادیان و مذاهب شده است، توضیحاتی را ارائه کنم که صد البته نه تکذیبی یا تخریبی بلکه تببینی است.
در سخن کاردینال دو بند وجود دارد:
1. حکومت تلاش می‌کند اختیار گفت‌وگو را به دست بگیرد.
بی‌تردید مقصود کاردینال محترم از حکومت، «دولت»ِ فرانسه است. اینکه در ترجمه سایت دانشگاه به «حکومت» ترجمه شده احتمالاً متاثر از ادبیات سیاسیِ رایج در ایران است و نه برگردان دقیق کلمه در زبان گوینده‌ای که در درون گفتمان فرانسوی سخن می‌گوید.
دو معنا یا پیام در این بند نهفته است: نخست اینکه دولت فرانسه با آنکه گفته می‌شود تنها دولت اروپایی با موضع نفی و انکار نسبت به دخالت دین در سیاست (لائیستیه نه سکولاریته) است، دغدغه‌‌مندِ بدست گرفتن گفتگوی دینی است که به یقین مقصود کاردینال از آن، گفتگوی میانِ ادیان است. سوالاتی که پاسخ به آنها در میان سخنان کاردینال نیامده (که کاش می‌آمد) این است که چرا دولت برای این کار «تلاش» می‌کند؟ کاردینال بر اساس چه شناخت و شواهدی این ادعا را مطرح کرده است؟ دومین نکته در این بند این است که گویا هنوز این تلاش به ثمر ننشسته است و گفتگوی میان ادیان در فرانسه همچنان یک امر دولتی (حکومتی) محسوب نمی‌شود. اما اگر چنین است پس گفتگوی ادیان در دست کدام نهاد غیردولتی است؟ کلیسای کاتولیک یا گروه‌های دیگرِ مسیحی؟
2. ما اجازه نمی دهیم حکومت‌ها استقلال کلیسا را زیر سوال ببرند.
این بند بیانی قدرتمندانه است. ساختار جمله (بر فرض ترجمه دقیق آن که معلوم نیست از بیانِ انگلیسی ضعیفِ کاردینال ترجمه شده یا توسط حجه الاسلام جازاری از فرانسه به فارسی برگردانده شده است) یک ساختار «تحذیری و تجویزی» است که نشان می‌دهد کاردینال دست کم در فضای کشور خودش یا حتی در کل جهان نسبت به جایگاه خود به مثابه کلیسا یا آیین کاتولیک بسیار مطمئن است. او می‌گوید «ما اجازه نمی‌دهیم» و این عبارتی بسیار «توتالیتاریستی» است. مقصود از «ما» لابد «نظام تشکیلاتی روحانیت مسیحیت کاتولیک» است چرا که با توجه به شناخت جامعه‌شناختی اندک‌مان از جامعه فرانسه، مردم متدیّن به مذهب کاتولیک در فرانسه بیشتر زیستی فرهنگی دارند تا دینی. چنین مردمی به سازکار دموکراسی فرانسوی تن داده و بر این اساس دولت را «منتخب»ِ خودشان می‌دانند. باید از کاردینال که با قدرت می‌گوید ما اجازه نمی‌دهیم پرسیده می‌شد جنابِ کاردینال مقصود شما از این «ما» کیست و این ما چگونه ما شده است؟ آیا این ما هنوز یک «ما»ی قدرت‌مندِ دینی در فرانسه است؟
بخش بعدیِ این بند که مهمتر است این است که کاردینال می‌گوید اجازه نمی دهیم «حکومت‌ها» استقلال کلیسا را زیر سوال ببرند. در اینجا لفظ مفرد «حکومت» در بند اول به لفظ جمع «حکومت‌ها» تبدیل شده است که معنای ضمنیِ آن یا می‌تواند هر حکومتی که در فرانسه روی کار بیاد باشد یا همه حکومت‌ها در سراسر جهان چه کشورهای مسیحی و چه حتی کشورهای غیرمسیحی مانند ایران. آنها اجازه نمی دهند استقلال کلیسا از بین برود. لفظ «استقلال» بسیار مهم است. باید از کاردینال پرسیده می‌شد که مقصود شما از حکومت‌ها چیست و نیز استقلال در چه زمینه‌هایی؟ اینکه «عضویت» در کلیسای هر منطقه در کشورهایی مانند فرانسه باید در فرم مخصوص شهروندی (ولو اینکه این قسمت اختباری است) تیک زده شود تا مقداری از حقوق آن فرد برای کلیسا توسط دولت جمع آوری و به صندوق کلیسای آن منطقه ریخته شود، استقلال را بر هم نمی زند؟ به هر روی سخن در باب استقلال کلیسا به توجه به نظر متفاوت درباره «استقلال حوزه‌ها از حکومت» بحث حساس و مهمی بود که باید مورد بررسی اساتید حاضر در جلسه قرار می‌گرفت.
سخن پایانی
این نوشته برای نشان دادن دغدغه و حساسیت علمی به آنچه در دیدار افراد و هیئت‌های خارجی از دانشگاه ادیان مطرح می‌شود، نوشته شده و قصدش مطرح کردن نمونه‌ای از بررسی «وقابع علمی و فرهنگی» دانشگاه ادیان و مذاهب است. به نظرم رسید که این سخن کاردینال با توجه به نوع حکومت فرانسه و جایگاه کلیسای کاتولیک بی ارتباط با مساله نوع حکومت در ایران و جایگاه حوزه‌های علمیه و مساله استقلال نباشد (نگفتم تشیع یا اسلام که نهادیگی حوزه را برابر با نهادینگی کلیسای کاتولیک قرار دهم).
و آخر از همه اینکه در ایران گفتگوی ادیان فعلا یک متولی دولتی یا حکومتی دارد و آن «مرکز گفتگوی ادیان» در «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» است که د رتهران مستقر است. نهادی که قرار بود به نام «مرکز گفتگوی ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب» فعالیت کند در محاق رفت. تلاش برای راه‌اندازی یک نشریه انگلیسی با نام Journal of Interreligious Dialogue توسط دانشگاه می‌تواند کورسوی امیدی را در دل‌ها برای پرداختن علمی، آکادمیک و مستقل به مسئله گفتگو میان ادیان در ایران زنده نگه دارد.
باقر طالبی دارابی، عضو هیئت علمی گروه دین‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب
انتهای پیام
