«قسم»؛ چالشی درباره یک حکم فقهی

«قسم» دومین فیلم سینمایی محسن تنابنده در مقام کارگردان است. سابقه فعالیت او در زمینه طنز سبب شده بسیاری از مخاطبان انتظار یک فیلم غیرکمدی و جدی را از او نداشته باشند، آن هم فیلمی که رویکردی چالشی درباره یک موضوع فقهی دارد.

محسن تنابنده، نویسنده، بازیگر سینما و تلویزیون، با شخصیت نقی معمولی در سریال پایتخت برای اکثر مخاطبان شناخته شده است. او پیش از این در سال 1393 اولین فیلم سینمایی خود را با عنوان «گینس» کارگردانی کرد و این فیلم که مطلوب نظر بسیاری از مخاطبان و منتقدان قرار نگرفت، او را چندین سال از فیلمسازی دور کرد. حالا او با یک ملودرام به عرصه فیلم‌سازی بازگشته است تا شانس خود را در زمینه ملودرام اجتماعی بیازماید، اما موضوعی که او برای دومین اثر سینمایی‌اش انتخاب کرده است می‌تواند چالشی جدی پیش روی دستگاه قضا باشد. 

ایده اصلی فیلم به موضوع قسامه مربوط است، قسامه در لغت به‌ معنی سوگند و سوگندخورندگان است. قسامه از منظر فقهی و حقوقی نیز روشی است که با استفاده از آن، در موارد وجود لوث، مدعی (شاکی) و مدعی‌علیه (شخصی که متهم است و شکایت علیه او صورت گرفته است) یا اقوام و خویشاوندان مرد که پیوند خونی با آن‌ها دارد، می‌توانند با سوگند خوردن موجب محکومیت یا برائت کسی از اتهام ارتکاب جنایت شوند. واژه قسامه 84 مرتبه در قانون مجازات اسلامی آمده است. بر پایه ماده 160 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ادله اثبات جرم عبارت است از: اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی. در ادامه ماده 313 همین قانون، قسامه را این گونه تعریف کرده است. گفته قسامه عبارت از سوگندهایی است که درصورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می‌کند. البته باید اشاره شود که این تعریف یک نقص دارد. نقص این تعریف اشاره نکردن به خویشاوندان مرد است، زیرا قسامه سوگندهایی است که از طرف شاکی یا متهم یا خویشاوندان ذکور آن‌ها (طبق ماده 336) ادا می‌شود و نباید تصور کرد که در قسامه فقط خود شاکی و متهم قسم می‌خورند.

ماده 314 در تعریف لوث مقرر می دارد که لوث عبارت است از وجود قرائن و اماراتی که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب آن از جانب متهم می‌شود.

قسم یک فیلم جاده‌ای است و داستان این فیلم روایت سرنشینان یک اتوبوس است که از گرگان به مشهد می‌روند تا در مراسم قسامه شرکت کنند. این گروه اعضای خانواده رضوان، زنی‌ هستند که 5 سال قبل به قتل رسید. راضیه، با بازی مهناز افشار، به گمان اینکه شوهر خواهرش با بازی مهران احمدی قاتل خواهرش است، اقوام خود را برای سوگند خوردن به دادگاه می‌برد. در بین راه مخاطب با داستانک‌های برخی سرنشینان اتوبوس همراه می‌شود و در بین راه خسرو، همسر راضیه، با بازی سعید آقاخانی به اعضای اتوبوس می‌پیوندد که با ممانعت از حضور آن‌ها در دادگاه از بروز قسامه جلوگیری کند. 

قسم با ضرباهنگی سریع آغاز می‌شود و شاید در لحظات اولیه دریابید که افراد این اتوبوس از چه رو با هم همسفر شده‌اند. تأثیر عمیق پایتخت را در کنش‌ها و واکنش‌ شخصیت‌های این فیلم نمی‌توان نادیده گرفت و هرکدام با اغراض شخصی یا پنها‌نکاری‌های خاص خود درصدد شرکت در مراسم قسامه‌اند.

دعواهای فامیلی، یک ماجرای عاشقانه و داستانک‌های کوتاه دیگری هم در کنار قصه اصلی در جریان است. بیشترین تمرکز کارگردان روی شخصیت راضیه به عنوان شخصیت اصلی فیلمش است و کارگردان با تصویر‌های خاصی که او در تشریح قسامه و نحوه سوگند خوردن ترسیم می‌کند، سعی در تثبیت این شخصیت در ذهن مخاطب دارد. 

فیلم پس از حضور خسرو، همسر راضیه، جذابیت بیشتری پیدا می‌کند و حضور او در کنار سایرین نقشی تأثیرگذار دارد. بازی سعید آقا‌خانی سبب می‌شود تا مخاطب بپذیرد که او واقعاً برای پیشگیری از قسامه تلاش می‌کند و راضی نیست که خون را با خون پاک کند، اما در پایان حبس شدن او در قسمت بار اتوبوس و روایت مرگ خواهر راضیه او را به شخصیتی اثرگذار در این فیلم تبدیل کرده است. بازی حسن پورشیرازی هم در نقش راننده اتوبوس و برادر خسرو برای مخاطبان جذاب است.

تدوین فیلم یکی از جذابیت‌های فیلم شمرده می‌شود و باعث شده است روند داستان به خوبی کنار هم قرار گیرد و تدوین این فیلم نامزد دریافت سیمرغ شد و بخش جلوه‌های ویژه این فیلم در لحظه سقوط اتوبوس در آب هم یکی از صحنه‌های جذاب فیلم است که دلهره شدیدی را برای مخاطبان به ارمغان آورده است. 

تدوینگر این اثر به خوبی صحنه‌ها را به یکدیگر پیوند زده است و همین موضوع باعث شده تا حال و هوای صحنه‌ها به خوبی با هم پیوند بخورد. تدوین فیلم هم نامزد دریافت سیمرغ شده بود. به جلوه‌های ویژه میدانی فیلم هم باید اشاره کرد که نامزد سیمرغ هم شد. اصلی‌ترین جلوه ویژه میدانی فیلم صحنه‌ای است که اتوبوس درون استخر پر از آب می‌افتد. این صحنه کم‌نقص و دلهره‌آور است و یکی از صحنه‌های خوب فیلم محسوب می‌شود. صدابرداری فیلم با توجه به لوکیشن، جذابیت خوبی برای مخاطبان دارد. 

تنابنده تلاش کرده است فیلم را با تلفیقی از تلخی و شیرینی به اتمام برساند و با کشف حقایقی درباره خسرو و مرگ او و در کنار آن تولد کودک خواهر راضیه، سعی دارد تلخی داستان را از ذهن مخاطب بزداید. این فیلم با توجه به گینس، ساخته قبلی محسن تنابنده و با وجود تمام اشکالاتی که به آن وارد است می‌تواند نقطه قوتی برای سازنده آن باشد. 

موضوعی که تنابنده برای فیلمش مطرح کرده است در خبرگزاری ایکنا به صورت گفت‌وگوهایی با متخصصان حوزه قضایی بررسی می‌شود. با گفت‌وگوهای روزهای آتی ما در این زمینه همراه باشید.

به قلم مینا حیدری

انتهای پیام