راهکارهای تشخیص وجود «کبر» در انسان

به گزارش ایکنا؛ به نقل از رسا، آیت‌الله محمدمهدی شب زنده‌دار، عضو فقهای شورای نگهبان، در جلسه درس اخلاق خود با اشاره به فرمایشات امام سجاد(ع) در دعای مکارم الاخلاق گفت: حضرت از خداوند درخواست می کند که در دیدگاه انسان ها عزیز، گرامی و با شرافت باشند.

وی افزود: درخواست دیگر حضرت از خدا عدم ابتلا به کبر است، سؤال می شود کبر از رذائل اخلاقی است مگر خدا انسان را مبتلای به رذائل می کند که امام درخواست عدم ابتلا به کبر دارد؟ پاسخ این است که خداوند متعال ابتدائا کسی را به این امور مبتلا نمی کند اما ممکن است که جزائا این گونه باشد یعنی اگر کسی از نعمت های الهی سوء استفاده کرد و با اختیار در راه باطل برود یکی از کیفرهای خدا افزودن بر ضلالت و گمراهی است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: همچنین ممکن است خدا برای امتحان بنده خود مدتی صفتی را ولو این که فی نفسه حسن نباشد در او قرار دهد به عنوان مثال کبر، حسد و بخل در نفس انسان قرار داده می شود که ببینند چگونه با این صفات برخورد می کند، آیا بر اساس آن صفات عمل می کند یا برای تهذیب نفس برنامه ریزی خواهد کرد.

وی با اشاره به مفهوم کبر ادامه داد: کبر یک حالت نفسانی و روانی است که انسان در این حالت خود را بزرگ و دارای امتیاز می بیند و خود را از دیگران برتر و بالاتر می داند، گاهی انسان خود را دارای امتیاز می داند اما اینگونه نیست که خود را بر دیگری برتر بداند که به آن عُجب گفته می شود اما در کبر انسان خود را از دیگران برتر و بالاتر می داند.

آیت الله شب زنده دار با بیان این که خود برتر دانستن منشأهای متفاوتی دارد، ابراز داشت: گاهی چون فرد درس خوانده و اصطلاحاتی را یاد گرفته خود را از همه بالاتر می داند و درگیر عناوین و القاب می شود، گاهی هم کسی خود را آقازاده و از دیگران برتر می داند.

وی عنوان کرد: حتی گاهی انسان به اندازه ای گرفتار جهالت می شود که خود را از انبیا و اولیا بالاتر می داند و متأسفانه گاهی هم کار به جایی می رسد که نسبت به خداوند متعال تکبر می ورزد.

استاد برجسته حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: انسان می تواند با 6 علامت خود را آزمایش کند تا ببیند آیا این صفت در او وجود دارد یا خیر، یک علامت این است انسان در مباحثه ای اظهار نظری کند و طرف مقابل دلیلی بر عدم صحت آن بیاورد که درست باشد، اگر انسان به راحتی این مسأله را بپذیرد کبر در او وجود ندارد اما اگر پذیرش سخت باشد معلوم می شود که مشکلی در وجود انسان وجود دارد.

وی اضافه کرد: علامت دیگر این است که وقتی انسان وارد جلسه ای شد اما در صدر جلسه جایی برای نشستن نبود بتواند پایین تر و هم ردیف دیگران بنشیند، اگر برای انسان سخت باشد که در ردیف دیگران بنشیند و پایین تر باشد اشکالی در او وجود دارد.

آیت الله شب زنده دار گفت: موضوع دیگر این است که آیا انسان در برخورد با دیگران دوست دارد که دیگران به او سلام و احترام کنند یا این که مقدم بر سلام و احترام می شود، اگر از دیگران توقع سلام و احترام دارد و اگر این کار را نکردند ناراحت می شود دلیل بر بیماری کبر است؛ کبر حالت نفسانی است که در انسان وجود دارد اما تکبر این است که آثار آن را اظهار کنیم؛ گاهی حسادت و بخل در انسان وجود دارد اما تهذیب می کند و بخل و حسادت نمی ورزد.

وی چهارمین راه آزمایش برای وجود یا عدم وجود کبر را اجابت دعوت فقرا دانست و افزود: گاهی اشراف، اعیان و صاحبان اسم و رسم انسان را دعوت می کند و انسان می پذیرد اما اگر انسان دعوت فقیر یا کسی که مرتبه اجتماعی پایین تری دارد را نمی پذیرد یا به سختی قبول می کند در او مشکل وجود دارد.

عضو فقهای شورای نگهبان اظهار داشت: طلاب باید مانند بزرگان خود را پالایش کنند تا هرچه بالاتر می روند متواضع تر باشند، اگر انسان از ابتدای جوانی مراقبت کند و موفق شود که کار خود را کرده است اما اگر جوانی گذشت دیگر نمی شود یا بسیار مشکل خواهد بود.

وی ادامه داد: پنجمین راه آزمایش این است که انسان از پوشیدن لباس های معمولی و متعارف باکی نداشته باشد نه این که حتما لباس های خاص و گران قیمت بپوشد؛ راه دیگر هم غذا شدن با دیگران است یعنی برای انسان سخت نباشد که با زیردستان و افراد پایین تر از خود همسفره و هم غذا شود؛ بنابراین انسان باید این مسأله را درمان کند، البته ابتدا باید دفع کرد اما اگر مبتلا شدیم باید آن را رفع کرد.