خیریه‌ها به توان‌افزایی و رشد درونی هم فکر کنند

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست بررسی «کارکردها و وجوه اشتراک و افتراق سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها در ایران»  از سلسله نشست‌های خیر ماندگار عصر دوشنبه، 27 آبان‌ماه، به همت بنیاد خیریه راهبری آلاء و ستاد توان‌افزایی سازمان‌های مردم‌نهاد تهران برگزار شد.

آیدین مهدی‌زاده تهرانی، پژوهشگر امور خیر و فعال اجتماعی، در این نشست اظهار کرد: ویژگی مشترک سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها این است که عموماً هر دو غیرحاکمیتی هستند، عموماً داوطلبانه فعالیت می‌کنند، معمولاً مستقل هستند و در حوزه‌های تخصصی مثل راه‌انداختن کسب و کار، بیماری‌های خاص و ... فعالیت می‌کنند. همچنین هر دو برای ارتقای مسئولیت اجتماعی در جامعه کار می‌کنند.

خیریه‌ها رابین‌هود امروزی هستند

وی افزود: ماهیت فعالیت خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد از نظر تاریخی قدمتی بسیار دیرینه دارد و حتی قبل از اسلام هم در ایران رواج داشته است، بعد از دوره تاریخی قرون وسطی در اروپا که جنبش‌هایی علیه حاکمان آغاز شد، خیریه‌ها به معنای فعلی، شکل جدیدتری یافتند و کانال‌هایی شدند که دغدغه مردم را به مسئولان بالا برسانند. به عبارت دیگر رابطه‌ای عمودی میان قدرت مسلط و مردم فرودست وجود دارد که خیریه می‌کوشد مقداری «پول» و «توجه» را از قدرت مسلط یا افراد ثروتمند جامعه بگیرد و میان محرومان توزیع کند. شاید اگر «رابین هود» امروز میان ما بود، در مدل خیریه فعالیت می‌کرد زیرا پول را از اغنیا می‌گرفت و به محرومان می‌داد.

مهدی‌زاده تهرانی تصریح کرد: خیر یعنی یاری‌گری و کمک‌کردن، در قرآن نیز خیر به معنای کمک‌کردن به کار رفته است، خیریه می‌کوشد از دست‌های توانا و ماهر کمک‌هایی برای آدم‌هایی که دست توانا و ماهر ندارند، کمک جلب کند. سازمان‌های مردم‌نهاد نیز تا حدی شبیه به خیریه‌ها می‌کوشند تا در رابطه عمودی قدرت و طبقه فرودست، نقش واسطی داشته باشند، البته نمی‌توانیم انکار کنیم که بعضی سازمان‌های مردم‌نهاد به فعالیت‌های علمی و پایدار اقدام می‌کنند، اما در مجموع آن‌ها هم فعلاً مثل عموم خیریه‌ها در مدل عمودی فعالیت می‌کنند.

این پژوهشگر امور خیر ادامه داد: حتی بسیاری از اتحادیه‌های صنفی و کارگری نیز در این مدل فعالیت می‌کنند، یعنی نماینده‌ای را از خود انتخاب می‌کنند تا با قدرت چانه‌زنی خود بتواند با قدرت رایزنی کند و امتیازی را به نفع صنف خود اخذ کند. حرکت در مدل عمودی، یکی از وجوه اشتراک خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد است در حالی که رویکرد توسعه‌محور، مدل دیگری‌ست که امروز می‌خواهم درباره آن صحبت کنم و معتقدم خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد باید در آن مدل به ایفای نقش بپردازند، البته بعضی خیریه‌ها و بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد به آن سمت حرکت کرده‌اند و نمی‌توانیم منکر تلاش‌های آن‌ها شویم.

مهدی‌زاده تهرانی یادآور شد: قدرت‌ها در همه جای دنیا دوست دارند میان آن‌ها و طبقه پایین‌ جامعه کانالی با عنوان «مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها» وجود داشته باشد تا هر ماه پولی را برای آن‌ها کنار بگذارند و به زعم خودشان، از شر مزاحمت‌های نیازمندان راحت شوند. قدرت‌ها در دنیا دوست دارند که خیریه‌ها در مدل عمودی کار کنند و مقداری پول را بین محرومان توزیع کنند تا صدایشان بلند نشود.

وی درباره رویکرد توسعه‌محور گفت: توسعه کاری به بالادست و پایین‌دست ندارد، تلاش نمی‌کند چیزی را از کسی بگیرد و به کسی بدهد، بلکه تلاش می‌کند به هر دلیل اگر بخشی از جامعه، توسعه‌ نیافته است، توسعه پیدا کند. مثلاً رویکرد توسعه‌محور می‌کوشد آموزش و اطلاعات در اختیار همه باشد و رانت از بین برود. پس یک نگاه می‌گوید از کسی بگیریم و به کسی دیگر بدهیم، اما یک نگاه می‌گوید لازم نیست چیزی از کسی بگیریم، بلکه همه باید با هم رشد و توسعه پیدا کنیم. فعال اجتماعی باید تکلیف خود را مشخص کند که می‌خواهد در مدل عمودی کار کند یا اینکه دنبال توسعه درون‌زاست.

این پژوهشگر امور خیر در بخش دیگری از سخنان خود گفت: خیریه‌ها در دو جانب تهدید می‌شوند، تهدید اول این است: زمانی که می‌خواهیم چیزی را از کسی بگیریم و به کسی بدهیم خواه ناخواه حدی از انفعال را به طبقه فرودست تحمیل می‌کنیم. وقتی کسی به سرطان مبتلا می‌شود، باید انگیزه جنگجویی را در فرد تقویت کنیم تا برای سلامتی خود بجنگند اما برخی خیریه‌های حامی سرطان سعی می‌کنند تا با عادی جلوه دادن شرایط، روحیه مبارزه را در فرد بیمار کاهش دهند و او را به سراشیبی قبر سوق دهند. باید در مفهوم خیر تأمل کنیم که آیا می‌خواهیم ماهی‌گیری به مخاطبان یاد دهیم یا می‌خواهیم هرجور شده ماهی به دستشان برسانیم.

سازمان‌های مردم‌نهاد پراکنده‌کاری می‌کنند

مهدی‌زاده تهرانی در ادامه اظهار کرد: در تهران بیش از دو هزار خیریه وجود دارد که موازی‌کاری زیادی بین آن‌ها وجود دارد، برخی سازمان‌های مردم‌نهاد نیز پراکنده‌کاری می‌کنند، شاید چون گمان کرده‌اند که باید به سمت توسعه حرکت کنند و توسعه، رشد در همه جوانب را می‌طلبد، فعالیت در زمینه‌های مختلف را برگزیده‌اند! در حالی که باید بر یک موضوع تخصصی متمرکز شوند. سازمان‌های مردم‌نهادی که اکنون با رویکرد توسعه فعالیت می‌کندد، به علت پراکنده‌کاری، از جهت کارایی به شدت محل مناقشه هستند.

وی در پایان اظهار کرد: خیلی وقت‌ها مفهوم توسعه‌‌یافتگی تلاش برای برهم زدن هر نوع سلطه است، باید توجه کنیم که گاهی خودمان با افکار خودمان سلطه رخوت و کار نکردن بر خود اعمال می‌کنیم. مثلاً فکر می‌کنیم چون قیمت بنزین گران شده است، باید شیشه مغازه‌ها را پایین بیاوریم در حالی که به این فکر نمی‌کنیم خلاقیت به خرج دهیم و ماشینی بسازیم که با آب کار کند. یعنی خود را از سلطه بنزین نجات دهیم. امیدوارم خیریه‌ها به این موضوع فکر کنند که به جای از تغییر از بیرون به تغییر از درون هم فکر کنند.