چهار حالت انسان بعد از گناه در قرآن

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس اخلاق آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست صبح امروز برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: گاهی انسان گناهی می‌کند و در مقام ناراحتی می‌گوید که ای کاش فقط همین گناه را داشتم. امام حسن عسکری(ع) فرمودند همین نگاه از گناهانی است که خداوند آن را نمی‌‌آمرزد؛ یعنی زمینه آمرزشش کم است.

وی توضیح داد: انسان در ابتدای امر دو حالت دارد: یا گناهی می‌کند یا گناه نمی‌کند. برخی راحت گناه می‌کنند و برخی به راحتی ترک گناه می‌کنند. البته انسان باید مواظب باشد تا گناه نکند، ولی نسبت به حالات بعد از گناه، ممکن است حالت خوب بگیرد و ممکن است حالت بد داشته باشد. گاهی انسان گناه می‌کند و می‌گوید: «رب انّی ظلمت نفسی، فاغفرلی». اگر ملاحظه کنید قرآن کریم در مورد حالات برخی پیامبران همین را می‌گوید: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ گفتند پروردگارا ما بر خويشتن ستم كرديم و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى مسلما از زيانكاران خواهيم بود» (اعراف/23). حضرت آدم و حوا بعد از آن ترک اولی این را گفتند. خب، این حالت حالت خوبی است. اما بسیاری از انسان‌ها که اکثریت را تشکیل می‌دهند، بعد از گناه حالت بدی به خود می‌گیرند.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: یکی از این حالات، حالت سرکشی و طغیان است. منظورم از سرکشی این است که طرف می‌گوید انجام دادم که دادم! این یک حالت است. فرعون این حالت را داشت. وقتی به او گفتند که در مقابل خدا سجده کن، گفت: «ما الرحمن» یعنی اصلاً خدا چی هست؟ حتی نگفت: «من الرحمن».

وی افزود: حالت دوم، حالت استکبار و توجیه است. قرآن در این خصوص آیات زیادی دارد، از جمله راجع به ابلیس. ابلیس آمد گناه خودش را توجیه کرد و در مقابل ذات الهی استدلال کرد: «قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ؛ فرمود چون تو را به سجده امر كردم چه چيز تو را باز داشت از اينكه سجده كنى گفت من از او بهترم مرا از آتشى آفريدى و او را از گل آفريدى» (اعراف/12). این حالت اختصاص به ابلیس ندارد و امثال من هم به توجیه گناه مبتلا هستیم.

علیدوست در خصوص حالت سوم توضیح داد: حالت سوم استصغار گناه است. یعنی طرف سرکشی نمی‌کند، توجیه هم نمی‌کند ولی یا به زبان قال و یا به زبان حال می‌گوید این گناه مهم نیست و به قول امام حسن عسکری(ع) طرف می‌گوید کاش من همین گناه را داشتم. گاهی طرف این جمله را وقتی می‌گوید که می‌خواهد از حال خودش اظهار تأسف کند. حضرت در این فرمایش می‌گویند که گناه را کوچک نشمارید. اگر توجیه گناه بد است، کوچک شمردن گناه هم خطرناک است.

وی تأکید کرد: در ادامه روایت، حضرت فرمودند: شرک ورزیدن در بین مردم، مخفی‌تر است از خزیدن مورچه بر سنگ در شب تاریک. این تعبیر خیلی عجیب است. خزیدن مورچه روی سنگ سخت در شب تاریک وضعیتی است که نه گوش انسان صدایش را می‌شنود و نه چشم انسان می‌بیند. بین این فراز و عبارت قبلی روایت باید ارتباطی وجود داشته باشد. مثلاً ممکن است کوچک شمردن گناه خودش شرک مخفی باشد؛ یعنی اگر انسان سبک شمردن گناه را ریشه‌شناسی کند، شاید به سبک شمردن حق خدا بینجامد.