واکاوی عوامل شکل‌گیری فرقه حسینیه در فصلنامه «مطالعات تاریخ اسلام»

به گزارش ایکنا؛ چهل و سومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات تاریخ اسلام» به صاحب‌امتیازی پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «سیاست صلح‌طلبی شاهان سده پایانی صفوی نسبت به دولت عثمانی، 1038-1135ق (با استناد به متن مکتوبات)»، «سیاست اسلامی‌سازی در پاکستان»، «کارکرد راه‌های آناتولی در دوره سلاطین سلجوقی روم»، «نمود هنر شیعی در بقعه‌های گیلان با تأکید بر رویکرد مطالعات تاریخ فرهنگی»، «دستخط‌های خلفای امپراطوری عثمانی و دولتمردان قاجار»، «بررسی تاریخیِ مسیرهای بازرگانی در قفقاز؛ قرون اول تا پنجم هجری»، «عوامل شکل‌گیری فرقه حسینیه و زمینه‌های گرایش آن به غلو».

عوامل شکل‌گیری فرقه حسینیه

در چکیده مقاله «عوامل شکل‌گیری فرقه حسینیه و زمینه‌های گرایش آن به غلو» می‌خوانیم: «با وجود رویکرد عقل­گرایانه زیدیه­­ یمن، در آغاز قرن پنجم هجری قمری جریانی با ماهیتی غالیانه در میان آن بالیدن گرفت. این جریان که پس از کشته شدن یکی از امامان زیدیه یمن یعنی حسین بن قاسم عیانی و بر محور غیبت و طرح باورهای نامانوس و اغراق‌آمیز نسبت به او شکل گرفت به «حسینیه مشهور» گردید. هرچند که دعاوی حسین بن قاسم عیانی در منشأ شکل­‌گیری این جریان بی تأثیر نبود، اما نقش اساسی را باید به جانشینان و پیروان آن داد. حفظ اقتدار سیاسی در خاندان عیانی، ایستادگی در برابر مخالفان زیدیه و محافظت بر روابط با برخی از هم‌پیمان سیاسی از جمله انگیزهای مهم طرح غیبت حسین بن قاسم و غلو در مورد او بود. این در حالی است که وجود تمایلات غالیانه در میان برخی از قبایل یمنی زمینه مساعدی را به لحاظ فکری برای شکل‌گیری این جریان به وجود آورده بود.»

نمود هنر شیعی در بقعه‌های گیلان

در طلیعه مقاله «نمود هنر شیعی در بقعه‌های گیلان با تأکید بر رویکرد مطالعات تاریخ فرهنگی» آمده است: «مناطق شرقی گیلان از جمله اولین مناطقی است که مذهب شیعه در آن رواج پیدا کرد. در تعدادی از بقعه‌های این مناطق، نقاشی دیواری بر روی گچ شامل شرح مصائب وارده بر امام حسین(ع) و اهل بیت او در روز عاشورا، معراج پیامبر همراه با براق در حال اهدای انگشتری به شیر (حق جانشینی به حضرت علی (ع))، حضرت علی(ع) در حال نبرد با اژدها، امام رضا(ع) به عنوان ضامن آهو، امام کاظم(ع) در زندان هارون و ... موجود است. تاریخ‌های موجود در برخی از این آثار، حاکی از تعلق آنها به دوره قاجار است. اما به نظر می‌رسد پیدایش دیوارنگاره‌های بقاع مربوط به دوره صفوی و همزمان با اشاعه‌ی مذهب شیعه اثناعشری باشد.
در پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش‌ها هستیم: دیوارنگاره‌های موجود در بقاع در راستای برآورده کردن کدام نیازهای جامعه شکل گرفته است؟ پراکنش بقاع دارای نقاشی در مناطق مختلف گیلان به چه صورت است؟ هدف از این تحقیق مشخص کردن جنبه‌های مختلف عقاید شیعه بر روی نقوش دیواری بقعه‌ها است.»

سیاست اسلامی‌سازی در پاکستان

در طلیعه مقاله «سیاست اسلامی‌سازی در پاکستان» می‌خوانیم: «هدف بسیاری از رهبران استقلال پاکستان حتی در سال­های مبارزه، با اسلام پیوند خورده­ بود. پس از جدایی از هند ایجاد کشوری اسلامی یا کشوری برای زندگی مسلمانان مطلوب این مبارزات بود. ازسال 1958با کودتای ارتش تا سال 1988  (به ­ترتیب زمانی ایوب­ خان، ذوالفقارعلی­ بوتو و ضیاءالحق) به­ ریاست­ جمهوری پاکستان رسیدند که اولویت‌­های اقدامات خود را در پیوند با اسلام و کمک­ گرفتن از آن در جامعه مطرح ساختند.

جایگاه اختصاص داده­ شده به ­اسلام در مدعای هر سه فرد مذکور و تفاوت عملکرد آنان در نوع طرح اسلام و سپس بهره­‌برداری از آن، پرسشی است که ­این مقاله قصد پاسخگویی به­ آن را دارد و نیز روشن­ ساختن این امر که­ در بهره­‌جویی از اسلام چه­ مدل­‌هایی مطرح شد و چگونه در عمل پیاده شد. فرایند انجام پژوهش و یافته­‌های آن به فرضیه­‌سازی کمک خواهدکرد.

یافته­‌ها نشان می­‌دهد، در ابتدا گرایش به­ نوگرایی و ارائه تفسیر نو از اسلام و بازنگری در نقش و نفوذ نهادهایی دینی مطرح شد و درادامه به ­سوی بروز قوی‌تر علایق نوگرایانه و سازگار نشان ­دادن اسلام با اندیشه­‌های جامعه­‌گرا و سوسیالیستی حرکت شد و سرانجام یک دهه طولانی اسلامی­‌سازی در سایه حضور نظامیان تجربه شد.»