مدیریت شیعیان از سوی امام جواد(ع) در دوران محنت / خدمتگزاری؛ توصیه ائمه در شرایط بحران
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: فلسفه امامت حفظ دین و صیانت از جامعه و مدیریت آن است که جوادالائمه(ع) در مدت کوتاه زندگانی و امامت خویش این وظیفه خطیر را به خوبی به انجام رساندند، آن هم در دورانی که جامعه محنت‌زده و مصیبت‌بار بود و در شرایط خفقان به سر می‌برد.
حیات جوادالائمه(ع) در دوران محنت شیعیان
حجت‌الاسلام یوسفی مقدم با بیان اینکه امام جواد(ع) در دورانی به امامت رسیدند که دوران محنت شیعیان نامیده می‌شد، ادامه داد: این دوران، زمانی بود که پیروان اهل بیت(ع) در محنت به سر می‌بردند و خلفای عباسی به ویژه مأمون و معتصم که امام(ع) در این دوران این دو زندگی می‌کردند، بسیار سفاک بودند و شیعیان را آزار می‌دادند. همه مردمانی که در دوران این خلفا بودند، سفاکانه با آنها برخورد می‌شد و شیعیان بیش از همه در تنگنا و مضیقه بسیار جدی قرار داشتند. این دوران برای شیعیان دوران محنت، رنج، غم و مصیبت بوده است.
وی با تأکید بر اینکه امامت جوادالائمه(ع) در این برهه بسیار حائز اهمیت بود، افزود: در این دوران محنت امام(ع) باید امر رهبری را عهده‌دار می‌شدند و حقایق را برای شیعیان و جامعه اسلامی تبیین می‌کردند، آن هم در شرایطی که یک حاکمیت خفقان‌آوری وجود داشت و کار را دشوارتر می‌کرد، ولی حضرت(ع) به خوبی توانستند این وظیفه بزرگ و سنگین را در شرایط آن روز عملی کنند و وظیفه خود را برای مردم به عنوان امام جامعه عملی سازند.
انجام وظیفه خطیر مدیریت شیعیان از سوی امام جواد(ع)
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن مسئله مهم در به امامت رسیدن حضرت جواد(ع) را سن کم ایشان برای رسیدن به این مقام دانست و گفت: حضرت باید اعتماد مخاطبان و به‌ویژه شیعیان را به خود جلب می‌کردند تا آنها متوجه بشوند که ایشان با اینکه کودک هستند اما از مقام امامت برخوردارند و مقام امامت منصبی الهی است، دانش امام هم دانشی الهی است. از این حیث این مسئله باید برای شیعیان و مسلمانان تبیین می‌شد. بر همین اساس دو وظیفه بسیار سنگین برای امام(ع) وجود داشت؛ امام برای انجام وظیفه نخست که «مدیریت شیعیان» آن هم در دورانی که جامعه محنت‌زده و مصیبت‌بار بود، به منظور تبیین حقایق امامت برای امت اسلام، سعی کردند به هر نحوی خود را از دربار خلافت مأمون دور کنند. به‌رغم آنکه مأمون تلاش زیادی کرد و حتی امام جواد(ع) را پس از به شهادت رساندن پدر بزرگوار ایشان به بغداد برد، اما مورخان می‌نویسند امام بیش از یکسال در بغداد نبودند چرا که دریافته بودند در آن فضای سنگین نمی‌توانند وظیفه امامت خود را به درستی انجام بدهند، چرا که اولاً مأمون به سختی امام را تحت نظر دارد و از مراودات شیعیان با آن حضرت باخبر می‌شود، و ثانیاً مأمون قاتل پدر ایشان بوده و برای حضرت این مسئله دشوار بود که در مجاورت قاتل خود باشد. به همین دلیل حضرت با اصرارهای فراوان و از طریق شیوه‌های گوناگون سعی کردند از مأمون فاصله بگیرند، و لذا تا قبل از حکومت معتصم حدود ۱۶ سال در مدینه بودند و با وجود اینکه حاکم مدینه هم سعی در تحت نظر قرار دادن ایشان داشت، اما حضرت(ع) وظیفه خود را برای پاسخگویی به مردم و به ویژه شیعیان به انجام رساندند.
وی بیان کرد: دیگر آنکه امام جواد(ع) باید به جامعه نشان می‌دادند چه جایگاه علمی دارند، لذا مناظرات علمی برای اثبات این مسئله قوت داشت، چه در زمان مأمون و چه در دوران معتصم این مناظرات علمی، از جانب دشمنان، برای رسوا کردن امام و تنزل جایگاه امامت برگزار می‌شد. اما جوادالائمه(ع) ضمن پذیرش انجام این مناظرات، نه‌تنها جایگاه امامت را برای آنها تبیین می‌کردند بلکه مقام امامت و علم لدنی خود را نیز برای مردم آشکار می‌ساختند. مناظرات از این دست در زمان حیات نسبتاً کوتاه ایشان فراوان بود.
خدمتگزاری؛ توصیه ائمه در شرایط بحران
حجت‌الاسلام یوسفی مقدم فلسفه امامت را حفظ دین و صیانت از جامعه عنوان و بیان کرد: صیانت از دین وظیفه‌ای خطیر بر دوش امام است تا اگر دین در معرض تحریف و یا انحراف قرار گرفت امام آن را به درستی برای مردم تبیین کرده و مردم را از گمراهی و ضلالت نجات دهد. وظیفه خطیر دیگر مصونیت مردم و حفظ آنهاست؛ قطعاً اگر امام جواد(ع) امروز و در این شرایط بودند شیعیان خود را به خدمتگزاری توصیه می‌کردند. دو امر مهمی که امروز ما مردم باید به آن توجه کنیم، نخست دستورالعمل‌هایی است که متخصصان امر برای حفظ سلامتی بیان می‌کنند و لازم است رعایت کنیم، این اعتقاد همه ائمه(ع) است که در امور مربوط به متخصصان باید به آنها مراجعه شود، بر همین اساس توصیه دیگر امامان معصوم(ع) به ویژه امام جواد(ع) به مردم این است که در این شرایط بیش از پیش توجه بیشتری به خداوند متعال داشته باشند. اگر آنچه پیش آمده به عنوان بلا برای جامعه بشری تلقی می‌شود که قطعاً یک بلیه و فتنه‌ای است، اما راه مقابله با آن در کنار رعایت مسائل بهداشت فردی، این نیز هست که انسان به سمت خداوند توجه بیشتری داشته باشد. در شرایطی که نمی‌توانیم در اجتماعات حضور داشته باشیم، اما می‌توانیم و این فرصت وجود دارد که به درگاه خدا التجاء داشته باشیم و بخشش گناهان را از خداوند بخواهیم و به او تعهد بدهیم که در مسیر درستی حرکت خواهیم کرد.
وی افزود: این همان چیزی است که مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره داشتند؛ نخست آنکه باید دستورات پزشکان مورد توجه قرار بگیرد و باید متخصصان تبیین‌کننده راهکارهای حفظ سلامت مردم باشند. دیگر آنکه ما باید دست نیاز به درگاه بی‌نیاز بلند کنیم و از او بخواهیم ما را مورد لطف و بخشش خود قرار بدهد و به ما این توانایی را عنایت کند با بتوانیم از این بلایی که جوامع به آن گرفتار آمده‌اند نجات پیدا کنیم.
نمازی هدیه به امام جواد(ع) برای رفع گرفتاری
به گفته حجت‌الاسلام یوسفی مقدم؛ در مصباح‌المتهجد اثر شیخ طوسی نماز مستحبی برای درخواست حاجت از امام جواد(ع) و رفع گرفتاری‌ها ذکر شده و مجرب است؛ آن‌گونه که بعد از نماز عصر و بلافاصله پس از سلام، دو رکعت نماز خوانده و هدیه به حضرت امام جواد(ع) می‌شود و پس از پایان نماز 146 مرتبه ذکر «ما شآءَ اللَّهُ لاحَوْلَ وَلا قُوَّةَ الّا بِاللَّهِ» می‌گویند، و حضرت را واسطه رفع مشکلات به خصوص این بلیه که جوامع بشری گرفتار آن هستند، قرار می‌دهند. از خداوند متعال می‌خواهیم این بلا را از همه مردم دنیا به خصوص امت اسلام دور کند.
گفت‌وگو از مریم روزبهانی
