از جهل و ناآگاهی تا پیدایش خرافات مذهبی
خرافه و خرافه‌گرایی نتیجه و جهل و ناآگاهی جامعه نسبت به امور پیرامون بوده و همیشه بدترین نوع خرافات، خرافه‌های مذهبی است چراکه فرد را از حرکت در مسیر صحیح منحرف می‌کند.
یکی از آسیب‌های جدی که زمینه نفوذ افکار و رفتارهای انحرافی را فراهم می‌کند و برای مردم خطری جدی به شمار می‌رود، خرافات است به خصوص اگر رنگ و لعاب آموزه‌های دینی و مذهبی به خود بگیرند. از این رو شناخت زمینه‌های پیدایش خرافات مذهبی بستر مقابله و درمان به موقع آنها را برای ما میسر می‌کند تا بتوانیم معارف حقیقی را برای مردم به درستی تبیین کرده است و پرده از چهره غبار گرفته معارف بزداییم.
بیشتر بخوانید:
- رانده‌شدن باورهای نادرست در کوران ابتلائات
- دین بی‌اعتنایی به علم را حرام می‌داند
- اولویت‌بندی امور واجب و مستحب در شرایط بحران
- نسخه دین برای حل بحران کرونا
- تعقل در اسلام و مبارزه با جهل دینی
علل و انگیزه‌های پیدایش خرافات در جامعه
حجت‌الاسلام مجید بگی، مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان، در گفت‌و‌گو با ایکنا از کردستان، اظهار کرد: خرافات، جمع خرافه، لفظی عربی به معنای سخن خوشی است که پایه دروغ دارد. در اصطلاح، خرافه عبارت است از اعتقادات بی‌اساسی که با عقل و منطق و علم و واقعیت سازگاری نداشته باشد .
وی به علل و انگیزه‌های پیدایش خرافات در جامعه پرداخت و افزود: از منظر جامعه‌شناسان وجود تبعیض و احساس بی‌عدالتی در نظامات اجتماعی در سوق دادن انسان‌ها به موهومات و امور خرافی، نقش بسزایی دارد. ناکامی در برآورده شدن حوائج افراد سبب پیدایش افکاری مانند اعتقاد به بخت و شانس می‌شود، چنانکه حضرت علی(ع) در این باره مى‌فرماید: «كَمْ عاقِلٍ عاقِلٍ اعْیَتْ مَذاهِبُهُ وَ جاهِلٍ جاهِلٍ تَلْقاهُ مَرْزوقا؛ چقدر عاقل‌هاى بسیار عاقل كه راه‌هاى زندگى آنها را عاجز كرده و هرچه مى‌روند، به سعادت و خوشى نمى‌رسند اما چقدر جاهل‌هاى احمقی كه مى‌بینید، صاحب همه چیزند».
مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان اعلام کرد: گرایش به وجود بخت و اقبال از دیگر آثار بی‌عدالتی‌هاست که موجب به هم خوردن نظام فكرى اعضای جامعه و اعتقاد به هرج ومرج و بى‌اثر بودن عوامل واقعى سعادت، یعنی علم، عقل، تقوا، سعى، هنر و لیاقت، خواهد شد. روحیه فرافکنی و گریز از مسئولیت‌پذیری، یکی دیگر از علل پیدایش خرافات بیان شده است؛ به این معنا که آدمی بیشتر به جای اینکه ناکامی‌های خویش را بپذیرد، سعی می‌کند کاستی‌های خویش را از طریق انتساب به امور واهی و خیالی، جبران کند.
حجت‌الاسلام بگی اظهار کرد: روحیه تنبلی و انتخاب گزینه‌های آسان‌تر نیز به عنوان یکی دیگر از علل و انگیزه‌های تمایل جامعه به سوی خرافات ذکر شده است. با این بیان که افراد به جای تأمل، تعقل و دقت‌های موشکافانه در بررسی علل وقایع و پدیده‌ها، گزینه‌های راحت‌تر و سهل الوصول‌تر را خیال‌پردازی می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه روان‌شناسان اجتماعی تقلید کورکورانه را علت اعتقاد به خرافات ذکر کرده‌اند، افزود: گروهی علت پیدایش خرافات را به حس حقیقت‌جویی و علت‌یابی بشر نسبت داده و گفته‌اند به دلیل آنکه انسان نمی‌تواند برابر علت حوادث بی‌تفاوت بماند، اگر خداپرست باشد، علت حوادث را در نهایت به او منسوب می‌دارد و اگر خداپرست نباشد، برای وقوع حوادث، سلسله علل خرافی و موهوم را جست‌وجو می‌کند.
مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان در ادامه به پیامدهای خرافه‌گرایی در جامعه دینی پرداخت و بیان کرد: خرافه‌پردازی در حیات دینی افراد جامعه تأثیرگذار است و به دو دسته آگاهانه و ناآگاهانه تقسیم‌بندی شده‌اند.
خرافه و سست کردن باورهای دینی
وی با اعلام اینکه خرافه‌های آگاهانه و بدخواهانه به قصد سست کردن باورهای دینی و کارکردهای آنها در جامعه دینی پدیدار می‌شوند، اعلام کرد: خرافه با هر عنوانی، ناپسند و مضر به حال اجتماع است، اما اگر این خرافات با رنگ و لعاب و توجیه دینی خود را عرضه کرد، خطرش به مراتب سخت‌تر و قدرت تخریبی آن بیشتر خواهد بود. همیشه بدترین نوع خرافات، خرافه‌های مذهبی است، چراکه وقتی اندیشه‌ای موهوم و خرافی رنگ دینی بگیرد بر همه افکار و کردار انسان مذهبی سایه خواهد افکند و از این جهت، اثر تخریبی خواهد گذاشت.
حجت‌الاسلام بگی با اشاره به مثالی در این زمینه افزود: هنگامی که ابراهیم فرزند رسول خدا(ص) رحلت کردند، خورشید گرفتگی رخ داد و مردم گفتند خورشیدگرفتگی، لابد به سبب مرگ فرزند پیامبر بوده است؛ اما رسول خدا(ص) با شنیدن چنین شایعاتی ناراحت شدند و به منبر رفتند و پس از حمد و ثنای الهی، ماه و خورشید را دو آیه از آیات الهی دانستند که به امر خدا در جریان هستند و کسوف و خسوف، به سبب مرگ یا تولد کسی پدیدار نمی‌شوند. همین امر وظیفه روحانیون و اندیشمندان این حوزه را سنگین‌تر می‌کند که به پیروی از رفتار پیامبر اسلام در مقابله با شایعات و خرافه‌های شکل گرفته در جامعه با ارشاد مردم در صدد آگاه‌سازی اذهان عمومی برآیند.
نقش مخرب خرافه
وی با اشاره به اینکه خرافه‌هایی دیگری وجود دارند که هرچند ناآگاهانه و نادانسته و بدون قصد بدخواهی در ساحت درک دینی جامعه واقع شده، اما دارای نقش مخرب هستند، افزود: هدف اصلی همه ادیان الهی تعالی معنوی و رشد کمالات و ارزش‌های الهی در وجود انسان‌هاست. این امر جز با ارتقای آگاهی‌های دینی و گسستن از دلبستگی‌های دنیوی میسر نیست. ازاین رو، هر آنچه در مسیر رشد و پیشرفت معنوی آدمی وقفه ایجاد کند و او را به امور پست زندگی مادی مشغول کند، به عنوان سدی است که دایره کمال‌یابی را محدود می‌کند و او را از رسیدن به سعادت و اهداف متعالی حیات انسانی بازمی‌دارد.
حجت‌الاسلام بگی افزود: اموری مانند اعتقاد به «سعد و نحس ایام و اعداد»، یا ادعای دیدن خواب پیامبر و پیدا کردن موی مژه پیامبر در قرآن، فال نیک و بد زدن، مصیبت یا چشم زخم، شومی صدای جغد یا کلاغ، شگون نداشتن رنگ سیاه، خوش‌یمنی آتش‌افروزی در چهارشنبه‌سوری، اسپند دودکردن و تخم مرغ شکستن برای دورکردن بلا، صبر هنگام عطسه از قبیل خرافه‌هایی هستند که هرچند در پدیدآمدن آنها ممکن است افراد قصد سوء نداشته باشند و ناآگاهانه و ندانسته به سوی آنها گرایش پیدا کنند، اما اشتغال به چنین اموری می‌تواند زمینه انحراف فکری و یا ارتکاب اعمال خلاف شئون اخلاقی را به دنبال داشته باشد و یا سبب اختلاف میان اعضای جامعه شود و از این جهت، با معیارها و موازین شرعی و قانونی ناسازگار است و می‌تواند جامعه دینی را از هویت و مدار اصلی خود خارج کند.
مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان یکی از محورهای مورد تأکید قرآن کریم را پرهیز از قضاوت ناآگاهانه درباره امور و رویدادهای عالم دانست و گفت: در این راستا قرآن ضرورت کسب علم و آگاهی و متابعت از آن را یادآور شده است؛ از جمله با ردّ قول کسانی که عقاید انحرافی درباره وجود خداوند و فرشتگان داشته و ملائکه را فرزندان خدا لقب داده‌اند، دلیل آن را جهل و ناآگاهی بیان کرده و در آیه 5 سوره کهف می‌فرماید: «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلا لِآبائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ یَقُولُونَ إِلاَّ كَذِباً؛ نه خود و نه پدرانشان، به این (سخن خرافی و بی پایه)، علم و آگاهی ندارند. این، سخن بزرگى است كه از دهانشان خارج مى شود و جز دروغ چیزى نمى‌گویند».
پرهیز از افراط و تفریط
وی تأکید کرد: خداوند رفتار کسانی را که بدون علم و آگاهی درباره خداوند قضاوت می‌کنند، زشت شمرده و در آیه 8 سوره حج می‌فرماید: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلا هُدیً وَلا كِتابٍ مُنیرٍ؛ بعضی از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و كتاب روشنى، درباره خدا مجادله مى‌كنند».
حجت‌الاسلام بگی با اشاره به اینکه خداوند متعال در آیه 36 سوره اسراء می‌فرماید: «وَلا تَقْفُ ما لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً از چیزى كه به آن علم ندارى، پیروی مكن؛ زیرا گوش و چشم و دل موردِ بازخواست قرار می‌گیرند»، افزود: خداوند از پیروی هرچیزى كه بدان علم و یقین وجود ندارد، نهى کرده است.
وی با اشاره به اینکه پرهیز از افراط و تفریط و پیروی از احکام و آموزه‌های دینی و نیز سیره و روش بزرگان دین، شرط مسلمانی و سفارش و توصیه دین و بزرگان دینی است؛ عنوان کرد: خداى متعال در آیه 7 سوره حشر فرموده است: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ، وَما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛ آنچه رسول خدا فرمان می‌دهد، بگیرید و از آنچه نهى مى‌كند، خوددارى كنید.»
مسئول دفتر نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان سخنان خود را با اشاره به حدیثی از امام صادق به پایان رساند و یادآور شد: امام صادق(علیه السلام) فرموده: «كَفى بِكَ جَهْلًا أَنْ تَرْكَبَ مَا نُهِیتَ عَنْهُ؛ همین مقدار جهل برای تو کافی است که کاری را انجام دهی که از آن نهی شده‌ای».
