نگاه دین به راهکار تشویق در تربیت کودکان

روش‌های تشویقی و تنبیهی موضوعاتی هستند که به‌عنوان راهکاری برای تربیت کودکان توسط کارشناسان مطرح می‌شوند تا بر اساس این آموزه‌ها تربیت کودکان اصولی و علمی صورت گیرد.

بسیاری از ما در کودکی جایزه‌های زیادی گرفته‌ایم، جایزه‌هایی که به بهانه‌های مختلف برای تشویق به ما اهدا می‌شد و از این تشویق‌ها بسیار خوشحال می‌شدیم و برای ادامه کاری که می‌کردیم مصمم‌تر می‌شدیم. در مقابل بسیاری از ما نیز تجربه‌ تنبیه شدن داشته‌ایم. در همان ایام کودکی و نوجوانی بارها مورد تنبیه بدنی، فکری و محروم شدن از برخی داشته‌هایمان قرار گرفته‌ایم. این رفتارهای تنبیهی ممکن است دو رفتار و برآیند مختلف داشته باشد. برآیند اول اینکه فرد تنبیه شده در اثر انجام کار زشت و ناشایست خود واقعاً به اشتباه خود پی برده و دیگر آن را تکرار نمی‌کند و برآیند دوم اینکه ممکن است فرد تنبیه شده به لجاجت برخاسته و اعتراض کند؛ چرا که مورد تنبیه واقع شده و تنبیه بازخورد بسیار بدی برای او و موقعیت کودکی یا جوانی و حتی موقعیت شغلی او داشته و اصلاً ترتیب اثری ندهد.

کارشناسان دینی و تربیتی در حالت کلی راهکارهای تشویقی را بهتر از روش‌های تنبیهی می‌دانند؛ هرچند معتقدند روش‌های تنبیهی نیز باید در برخی موارد با صراحت به کار گرفته شود.

احمدرضا احمدی، کارشناس مسائل دینی و تربیتی در گفت‌وگو با ایکنا آذربایجان‌شرقی، با اشاره به اینکه موضوع تربیت کودک از اهمیت بالایی برخوردار است، گفت: دوره کودکی و نوجوانی برهه‌ای از زندگی است که احساسات پاک و ساده افراد را به وضوح می‌توان دید، وقتی این احساسات پاک در کودکی و نوجوانی تنبیه می‌شوند ناخودآگاه نسبت به فردی که آن‌ها را تنبیه کرده است حس ناراحتی پیدا می‌کنند و اگر این حس ناخوشایند ترمیم نشده و محبت جایگزین آن نشود تا زمان زیادی ممکن است آثار این غم و ناراحتی با فرد همراه باشد؛ بنابراین بهتر است به روش‌های تشویقی و تذکر دادن شفاهی آن هم در تنهایی به فردی که کار ناپسند انجام داده است بسنده کنیم.

وی ادامه داد: فطرت کودکان پاک است به مبدأ لایزال الهی متصل هستند والدین مربیان کودک هستند که با رفتارهای خود می‌توانتد احساسات کودک را جهت‌دهی کنند.

این کارشناس دینی و تربیتی یکی از دغدغه‌های والدین را آشنایی کودکان با مفاهیم دینی، اسلامی و تربیت دینی کودک ذکر کرد و گفت: بسیاری از خانواده‌ها در مراجعات حضوری می‌پرسند چگونه می‌توانیم کودک را با مفاهیم دینی آشنا کنیم؟ توصیه ما این است که بهترین روش، روش عملی است. شما با حضور در اماکن دینی و مذهبی می‌توانید فرزند خود را نسبت به یادگیری فرائض دینی علاقه‌مند کنید و یقیناً حضور کودک شما در اماکن مذهبی و دینی با تشویق‌های شما ممکن است. کودکی که برای رفتن به مسجد تشویق نشود نمی‌توان به اجبار او را به مکان‌های مذهبی برد.

وی با اشاره به اینکه در روایات معتبر اسلامی آمده است که احکام اسلامی را به تدریج به کودکان خود تعلیم دهید، گفت: به‌عنوان مثال از امام محمدباقر(ع) روایت شده است هر وقت کودک به سه سالگی رسید هفت مرتبه کلمه توحید بگوید، وقتی به چهارسالگی رسید هفت بار بر پیامبر و آل پیامبر(ص) سلام و درود فرستد و در پنج سالگی شستن دست و صورت را به او بیاموزید و در ۹ سالگی وضوگرفتن را آموزش دهید و سپس نمازخواندن را بیاموزید؛ بنابراین این روایت نشان می‌دهد احکام دینی، اسلامی و تربیتی باید به تدریج به کودک آموخته شود.

این کارشناس مسائل دینی بیان کرد: همراهی با کودک در طی هر کدام از این مراحل تربیتی، نیازمند تشویق‌ مداوم کودک است.

احمدی با اشاره به سیره عملی حضرت رسول اکرم در تشویق کودکان در مساجد و رفتارهای مهربانانه ایشان با کودکان اظهار کرد: همه ما بارها خوانده و مطالعه کرده‌ایم که حضرت رسول اکرم زمانی که در نماز به حالت سجده بود امام حسن(ع) که کودکی بیش نبود بر پشت آن حضرت سوار می‌شد و آن حضرت نیز سجده را طولانی می‌کرد تا امام حسن(ع) خودش پایین بیاید. چنین رفتارهایی حاکی از حسن خلق حضرت پیامبر(ص) است ولی گاهی اوقات در مساجد شاهد هستیم وقتی چند نفر از کودکان در مساجد هستند تعدادی از نمازگزاران به آن‌ها اعتراض می‌کنند که بروز چنین رفتارهایی به هیچ وجه درست نیست؛ چه بسا که این رفتارها باعث انحراف کودک از مسیر دینداری شده و باعث ترک نماز او در آینده شود.

وی یکی از روش‌های تشویق کودکان در اماکن مذهبی، بقاع امام‌زاده‌ها، مساجد و حرم مطهر امامان معصوم را پخش کردن شیرینی و شکلات بین نمازگزاران اعلام کرد و افزود: وقتی کودکان در این مکان‌ها حضور دارند والدین و حتی سایران می‌توانند با اهدای کارت جایزه، کارت تشویق، پخش شیرینی و شکلات، اهدای یک شاخه گل، آن‌ها را به اسم خوب صدا کردن، زودتر به آن‌ها سلام کردن و اهدای کتاب یا یک هدیه کوچک، باعث شور و اشتیاق آن‌ها برای ادامه حضورشان در اماکن دینی و مذهبی شوند.

احمدی، با ذکر حدیثی از حضرت پیامبر اکرم(ص) ادامه داد: آن حضرت می‌فرماید: فرزندان خویش را گرامی بدارید و احترام کنید و آن‌ها را نیکو تربیت نمایید، تا از پرتو آن مورد آمرزش و بخشش خداوند قرار گیرید»، همچنین ایشان در حدیثی دیگر فرمودند: «كودكان خود را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید، وقتی به آن‌ها وعده‌ای می‌دهید حتماً وفا كنید زیرا كودكان، شما را رازق خود می‌پندارند». «وسائل الشیعه، ج 5، ص 126».

وی با تأکید بر اینکه در تربیت انسان اصل بر تشویق و ترغیب است، تصریح کرد: در تربیت انسان اصل اساسی بر تشویق و ترغیب انسان است نه تنبیه و مجازات. این موضوع به قدری اهمیت دارد که حضرت علی(ع) نیز در نهج‌البلاغه به آن اشاره کرده و فرموده‌اند: «فإنَّ کثره الذِّکر لِحُسنِ أفعَالِهِم تهزُّ الشُّجاعَ وتُحرَّض النّاکِل» (تشویق مکرر از کارهای خوب، دلیران را در انجام وظایف تهییج می‌کند و ضعیفان ترسو را تشجیع می‌نماید). (نهج‌البلاغه/ نامه53).

این مدرس دانشگاه بیان کرد: کودک وقتی در ابتدای راه است نسبت به بسیاری از مسائل بی‌خبر است و آگاهی ندارد پس تأییدها و تشویق‌ها راه چگونه رفتن را به او می‌آموزد و بدون شک والدین و مربیان تربیتی و دینی او را به سوی فضایل اخلاقی رهنمون می‌سازند.