خواسته معترضان از احیای بخش معارفی چیست

به گزارش ایکنا، چهل‌وسومین دوره مسابقات سراسری قرآن در حالی این روزها مراحل ثبت‌‌نام را پشت سر می‌گذارد که این دوره تغییرات زیادی را به خود خواهد دید، تغییراتی که به گفته مهدی قره‌شیخلو، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، اندک است و حجم بیشتر آن را از سال ۱۴۰۰ به بعد خواهیم دید. اما همین تغییرات اندک تاکنون باعث حذف بخش معارفی و حذف برخی رشته‌ها در بخش بانوان شده است. تغییرات حتی جزئی در مسابقات باعث شده که در ابتدای راه بار دیگر‌ پای پویش‌هایی به عرصه مسابقات‌ قرآن باز شود. اگر در سال‌های گذشته شاهد شکل‌گیری پویشی با عنوان «تغییر به نفع ترویج بودیم» و مطالبه‌کنندگان خواستار ایجاد تغییر در مسابقات بودند، اما این روزها پویشی برای اعمال نکردن تغییر، فعالیت خود را با عنوان «احیای مسابقات معارفی» آغاز کرده است، رقابت‌هایی که از سه سال قبل بسیار مورد توجه قرار گرفت و اگر بگوییم انقلابی در این بخش ایجاد کرد، شاید بی‌راه نبوده باشد.

تا سه سال پیش بخش معارفی بخشی فرعی و در حاشیه مسابقات بود، اما به زعم بسیاری از داوران و شرکت‌کنندگان به تدریج جدی گرفته شد و انتظار می‌رفت در دوره چهل‌وسوم شاهد گسترش آن باشیم. ایکنا برای بررسی بیشتر این موضوع و اطلاع از دیدگاه حامیان این پویش، با برخی اعضای آن گفت‌وگو کرده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل حکیمی دو دوره داور رشته حفظ موضوعی قرآن در بخش معارفی بوده است. وی حافظ کل قرآن، مؤلف کتاب «درسنامه حفظ موضوعی» و مدیر مؤسسه قرآنی کریمه آل رسول(س) است.

حکیمی ابتدا ضمن قدردانی و حق‌شناسی از زحمات سازمان اوقاف و امور خیریه تصریح کرد: حقاً و انصافاً برای برگزاری مسابقات شبانه‌روزی تلاش می‌شود و این تلاش‌ها به ویژه در مسابقات بین‌المللی، که آبروی نظام مقدس جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، بسیار بیشتر است.

انس با معنی یا الفاظ

وی یکی از مؤثرترین بخش‌های مسابقات به ویژه در مرحله سراسری را بخش معارفی بیان کرد و درباره دلایل مؤثر بودن، افزود: مقام معظم رهبری به عنوان چشم تیزبین کشور در این باره فرمایش بسیار مهمی دارند. معظم‌له فرمودند که پرداختن به معنای قرآن در کنار الفاظ آن، انس با قرآن را بیشتر می‌کند. پس مؤثرترین دستاوردی که داشته این بوده که انس جوانان را به دنبال داشته است. وقتی معارف، حفظ موضوعی، تفسیر و ... در متن مسابقات گنجانده شود، قطعاً این انس بیشتر خواهد شد و در این چند سال این مسئله را شاهد بوده‌ایم.

حکیمی تصریح کرد: همچنین مقام معظم رهبری فرمودند برای کسی که حافظ قرآن باشد، این امر آسان‌تر است. وقتی از این طریق معنای قرآن را متوجه شدید، می‌توانید بر روی کلمات قرآن بیندیشید و با همین فکر یک دنیا معرفت به دست می‌آورید. با توجه به این فرمایش، طبیعتاً توجه به معنا و تفسیر، زمینه‌ساز تدبر می‌شود و شخص قاری یا حافظ، محتوا و پیام قرآن را مطالعه می‌کند و همین زمینه‌ساز قرآنی شدن روحیات خواهد شد. بر همین اساس این بخش دستاورد بزرگی به همراه داشته است.

این داور بخش معارفی مسابقات سراسری قرآن در پاسخ به این سؤال که حذف بخش معارفی از مسابقات چه آسیبی به دنبال خواهد داشت؟ گفت: با شناختی که از اساتید و دست‌اندرکاران دارم، امیدوارم این بخش حذف نشود؛ چراکه رشته‌های این بخش و به ویژه حفظ موضوعی، فواید کم‌‌نظیری دارد. ضمن اینکه تفکر و تدبر در آیات را برای ما به ارمغان می‌آورد و ما را از آثار اخلاقی و اجتماعی و اعتقادی قرآن بهره‌مند می‌سازد.

دستاوردهای بخش معارفی 

حکیمی بیان کرد: جذاب‌تر شدن مسابقات به این است که الفاظ نورانی و مفاهیم کاربردی قرآن توأمان با هم در نظر گرفته شود. چقدر زیبا خواهد بود که یک قاری یا حافظ، ضمن حضور در مسابقات بتواند با توجه به آیات سخن بگوید، نمونه‌های این موضوع را در دو سال اخیر که افتخار داوری رشته حفظ موضوعی را داشته‌ام، بسیار دیده‌ام. اینها همه از فواید این بخش است. چنین فردی چقدر می‌تواند نسبت به فردی که صرفاً الفاظ را حفظ کرده است، موفق‌تر باشد.

وی درباره اینکه گفته می‌شود بخش معارفی حذف نشده و در رشته‌های دیگر ادغام شده است، اظهار کرد: برداشت من این است که اگر بخواهیم به معارف اصالت بدهیم و برای آن موضوعیت قائل شویم، این است که یک بخش مستقل باشد. همه می‌دانیم اگر در رشته‌های دیگر ادغام شد، طبیعی است که آن بهای لازم را ندارد. اگر‌ زمینه فراهم شود تا فردی از مراحل شهرستانی تا بین‌المللی را طی کند، بسیار انگیزه‌بخش‌تر خواهد بود.

این داور بخش معارفی مسابقات سراسری قرآن در پایان صحبت‌هایش از ایکنا برای پیگیری چنین موضوع و تلاش‌هایی که به منظور توسعه فعالیت‌های قرآنی در کشور انجام داده است قدردانی کرد.

دلایل شکل‌گیری پویش 

اسماء محمدپور، یکی دیگر از اعضای پویش احیای بخش معارفی مسابقات سراسری قرآن، نیز سابقه حضور در این مسابقات را دارد. وی در بخش معارفی و در رشته نهج‌البلاغه حضور داشته و علاوه بر آن دو سال نیز از عوامل اجرایی بوده است.

وی ابتدا به بیان پیشینه‌ای کوتاه از مسابقات بخش معارفی پرداخت و گفت:‌ مسابقات در این بخش از حدود سه سال پیش از حالت ثابت و تک‌رشته‌ای بودن خارج شد تا تعداد بیشتری از مردم امکان حضور در مسابقات را داشته باشند و همین امر موجب اضافه شدن رشته‌هایی همچون حفظ موضوعی قرآن و نهج‌البلاغه شد. در حالی که انتظار می‌رفت بخش معارفی گسترش بیشتری یابد، به یک باره از حذف این بخش خبر داده شد.

وی افزود: با توجه به اینکه در تیم اجرایی این مسابقات حضور داشته‌ام از نزدیک شاهد اقبال زیاد مخاطبان به بخش معارفی بوده‌ام. حتی بسیاری از شرکت‌کنندگان از شهرهای بسیار کوچک حضور یافته بودند. افرادی که امکان حفظ کل قرآن یا یادگیری قرائت تحقیق را نداشتند، شانس خود را از طریق این رشته‌ها در مسابقات امتحان می‌کردند. در بین افرادی که به حذف این مسابقات اعتراض دارند هستند افرادی که از سال قبل خود را برای حضور قوی‌تر آماده کرده بودند، اما با حذف این بخش تمام انگیزه آنها از بین رفته است.

این شرکت‌کننده بخش معارفی مسابقات سراسری قرآن در مورد آسیب‌هایی که حذف بخش معارفی می‌تواند به دنبال داشته باشد، بیان کرد: رشته تفسیر یکی از رشته‌های سخت مسابقات است و افراد خاصی می‌توانند آن را متوجه شوند. اما دو رشته حفظ موضوعی و نهج‌البلاغه از ادبیات ساده‌تری برخوردار و در جذب تعداد بیشتری از علاقه‌مندان موفق بودند.

محمدپور یکی از آسیب‌های حذف بخش معارفی را امکان بهره‌مندی کمتر مردم عادی برای حضور در مسابقات بیان و اظهار کرد: در اولین سال که این مسابقات تغییر پیدا کرد و شکل اجرایی آن متحول شد شاهد بودیم که برای اولین بار بیش از 12 هزار نفر در مسابقات از مراحل مقدماتی تا کشوری حضور یافتند و این بی‌سابقه بود. بنابر این اولین ایراد حذف بخش معارفی این است که آن 12 هزار نفری که بسیاری از آنها برای اولین بار در مسابقات حضور یافته بودند دیگر از این عرصه دور خواهند شد. یکی از ویژگی‌های بخش معارفی به خصوص رشته‌های حفظ موضوعی و نهج‌البلاغه کاربردی بودن آن بود و می‌توانست در انس پیدا کردن عموم با قرآن نقش داشته باشد. اگر مسابقات همین یک هدف را هم داشت به اعتقاد من در این ادوار به آن دست یافته است. اینکه هر سال در رشته‌های دیگر یک عده خاص در مسابقات حضور یابند، هنر نیست، بلکه هنر این است که بخش بیشتری از مردم ترغیب به حضور در مسابقات شوند.

کاربردی بودن محتوای بخش معارفی

احمد سلیمانی، یکی دیگر از شرکت‌کنندگان مسابقات سراسری قرآن در بخش معارفی است که در سال 97 رتبه اول رشته نهج‌البلاغه و در سال 98 نیز رتبه اول رشته حفظ موضوعی قرآن را به دست آورد. او متولد 1372 و فارغ‌التحصیل کارشناسی مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعت نفت است.

وی در مورد پویش احیای مسابقات معارفی گفت: بعد از اینکه مسابقات معارفی متحول و رشته‌ها بیشتر شد، شاهد اجرای تلویزیونی این بخش بودیم که تنوع خوبی ایجاد کرد. به یاد دارم بعد از پایان مسابقات در یکی دو سال گذشته برخی از شرکت‌کنندگان در گروه‌هایی که فعال بودند بر سر گسترش مسابقات بحث می‌کردند و اینکه مسابقات از چند رشته معمول فراتر برود و از دیگر منابع غنی در دین همچون صحیفه و ... نیز استفاده شود. همه در این ذهنیت بودند که پس از ابلاغ آیین‌نامه چهل‌وسومین دوره با کمال تأسف دیده که دو رشته بخش معارفی حذف شده است. من افرادی را می‌شناسم به واسطه شرکت در مسابقات و حفظ کردن 110 حکمت از نهج‌البلاغه، در ادامه تمام حکمت‌ها را حفظ کردند و این قضیه برای بسیاری مقدمه‌ای برای مطالعه و حفظ بیشتر نهج‌البلاغه شد،‌ مسابقات اگر همین یک کارکرد را دارا بوده باشد، به وظیفه خود عمل کرده بود.

بخشی که ادغام‌شدنی با دیگر رشته‌ها نیست

سلیمانی در پاسخ به این سوال که شاید مسئولان راهکاری همچون ادغام این رشته در دیگر رشته‌های مسابقات را مد نظر داشته باشند، گفت: بعید می‌دانم به سبک و شیوه قبلی بتوان این رشته‌ها را در رشته‌های دیگر ادغام کرد. شاید بتوان حفظ موضوعی قرآن کریم را به نوعی در رشته‌های حفظ ترتیبی در نظر گرفت. اما زمانی که عنوان حفظ و معارف موضوعی قرآن باشد، فرق می‌کند، معارف بسیار مهم است، توضیحات و شاهد مثال‌هایی که برای معارف آیات در منابع مسابقات اشاره می‌شود برای سبک زندگی کاربردی است. بنابر این در رشته حفظ موضوعی قرآن، بحث معارف آن بسیار مهم‌تر از خود حفظ است.

نفر اول چهل‌ودومین دوره مسابقات سراسری قرآن در رشته حفظ موضوعی به تأکیدات بزرگان دین و مقام معظم رهبری و فاصله گرفته شده از این تأکیدات اشاره و با طرح این سؤال که در جلسات هم‌اندیشی که در استان‌ها برگزار می‌شود، سهم بخش معارفی چقدر است، اظهار کرد: تاکنون چند بار از علاقه‌مندان به بخش‌های معارفی دعوت شده است تا به آسیب‌شناسی این بخش و نحوه برگزاری و ... بپردازند؟ چنین تصمیمی بر اساس نظرسنجی یا هم‌اندیشی با علاقه‌مندان به بخش معارفی نبوده است، شاید برخی از شرکت‌کنندگان در بخش معارفی مسابقات نسبت به نحوه برگزاری در سال‌های گذشته اعتراض داشته باشند، اما بسیار بعید است که نسبت به گسترده شدن بخش معارفی و تنوع رشته مخالفت داشته باشند.

وی در مورد اینکه یکی از دلایل حذف برخی رشته‌ها کاربردی نبودن آن رشته‌ها بوده است، گفت: این بخش کارکرد خود را داشته است و حداقل بر اساس مطالعاتی که در منابع معرفی شده داشتم، تلاش می‌کردم تا آنها را با زندگی وفق دهم و افراد بسیاری را دیدم که اینگونه بودند. در بخش تفسیر با توجه به منابع در نظر گرفته شده، کار سخت بود و کاربردی نبود، اما منابع دیگری که برای رشته‌های حفظ احادیث و حفظ موضوعی بود، بسیار کاربردی بود.

بی‌توجهی تاریخی به بخش معارفی

سلیمانی گفت:‌ قبل از ماه مبارک رمضان حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی در رابطه با مهجوریت قرآن بیانیه مفصلی ارائه دادند. جامعه باید با این معارف آشنا شود، اما وقتی در مسابقاتی که ماموریت همگانی کردن قرآن در جامعه را دارد شاهد حذف بخش معارفی هستیم دیگر از بقیه انتظاری نباید داشته باشیم.

وی در بخش پایانی صحبت‌هایش به کم شدن سهمیه‌ها در رشته تفسیر نیز اشاره کرد و گفت: در سال‌های گذشته سعی می‌شد در این رشته در استان‌های مختلف تناسب رعایت شود، اما امسال این تناسب در نظر گرفته نشده است و همه استان‌ها یک سهمیه دارند، در حالی که برخی استان‌ها از سطح بالاتری برخوردار هستند و تعداد سهمیه‌های بیشتری را می‌طلبد، مطمئناً این موضوع تأثیر خود را خواهد گذاشت.

یادآور می‌شود، تاکنون چهره‌هایی همچون حجت الاسلام والمسلمین حمید ملکی، مدیر مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه قم و معاونت تهذیب حوزه‏‌های علمیه سراسر کشور؛ مجید چهری، ریاست دانشکده علوم قرآنی کرمانشاه؛ مسعود اقبالی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی کرمانشاه؛ حجت‌الاسلام المسلمین محسن زارع‌پور، استاد حوزه علمیه قم و دانشگاه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب حسینی، دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم؛ حجت‌الاسلام والمسلمین علی قاسمی، مؤلف کتاب‌ تجوید «تحسین التلاوة» و کتب تجویدی حوزه علمیه قم؛ علی رضازاده‌جویباری، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و داور مسابقات نهج‌البلاغه؛ اعظم وفایی، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه قم و داور مسابقات تفسیر سازمان اوقاف و امور خیریه؛ حجت‌الاسلام والمسلمین فرهاد قبادی و رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فرهنگیان کرمانشاه حمایت خود را از پویش احیای بخش معارفی مسابقات سراسری قرآن کریم را اعلام کرده‌اند.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی هاشمی، حافظ کل قرآن، مؤلف ده‎ها کتاب درباره حفظ موضوعی قرآن و داور مسابقات حفظ موضوعی سازمان اوقاف و امور خیریه؛ روح‌الله شهیدی، عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران؛ زینب طیبی، عضو هیئت علمی و استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فرهنگیان، داور مسابقات قرآن و عترت دانش‌آموزی و داور مسابقات تفسیر سازمان اوقاف و امور خیریه؛ سیدمحمد موسوی‌مقدم، عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران؛ فاطمه احمدی، استاد حوزه و دانشگاه و داور مسابقات نهج‌البلاغه سازمان اوقاف و امور خیریه؛ حامد دژآباد، عضو هیئت علمی دانشیار دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران و ... به این جمع پیوستند.