بهره‌گیری از نغمات در تلاوت معنامحور

مهدی دغاغله، داور مسابقات بین‌المللی قرآن کریم، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره روش بهره‌گیری از نغمات در تلاوت معنامحور قرآن کریم، گفت: نغمه‌های قرآنی شامل صبا، نهاوند، عجم، بیات، سیکا(سه‌گاه)، حجاز، رَست و کُرد است. درآمیختن نغمه‌ها در آیات با یکدیگر به خصوص در جمله‌های معترضه کاربرد دارد: مثلاً در آیه «قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ» (آل عمران، 36) قاری در اینجا از یک نغمه به نغمه دیگر می‌رود یعنی در این آیه یک انتقال معنوی وجود دارد و آن جمله معترضه «وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ» است که گوینده آن خدا است.

وی اظهار کرد: درباره عبارت «وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى» اختلاف وجود دارد که آیا ادامه سخن حضرت مریم(س) یا ادامه سخن خدای تعالی است. قاری ممکن است بخواهد نشان دهد این جمله یک جمله معترضه است، برای انتقال این موضوع، مقام تلاوت را عوض می‌کند و این امر با فنون تلاوت حاصل می‌شود. مثلاً آیه را با مقام بیات می‌خواند و وقتی به عبارت معترضه وارد می‌شود آن را با مقام صبا می‌خواند.

دغاغله ادامه داد: این انتقال از یک مقام به مقام دیگر ممکن است با هدف معینی برای انتقال معنا و یا صرفاً برای زیباسازی تلاوت باشد. درباره کیفیت انتقال از یک مقام به مقام دیگر در تلاوت راه‌های مختلفی وجود دارد. ممکن نیست تلاوت زیبا خالی از نغمه‌های تلاوت باشد، در این صورت خسته‌کننده می‌شود. حداقل صوت برای تشکیل یک نغمه چهار صوت است.

این پیشکسوت قرآنی افزود: در تمرین نغمه‌ها برای اینکه بتوانیم از یک مقام به مقام دیگر منتقل شویم، باید از نقطه «قرار» که زمان پایان یک صوت است به مقام دیگر منتقل شویم. نوع دوم انتقال‌ها برای صعود تدریجی است که باید انتقال از صوت اول به صوت چهارم باشد؛ یعنی اینکه صوت چهارم را شروعی برای انتقال به مقام جدید قرار دهیم. برای هر مقام ۸ درجه وجود دارد که درجه اول، چهارم، پنجم و هشتم مهم است.

این داور بین‌المللی قرآن توضیح داد: در برخی مقام‌ها درجه ۴ و ۵ مهم است؛ چون انتقال در برخی مقام‌ها از صوت چهارم یا پنجم است. روان‌ترین و آسانترین انتقال از درجه چهارم است. مثلاً انتقال در مقام بیات و حجاز از درجه چهارم است. گفتیم هر مقام از هشت صوت تشکیل شده است، گاهی بین صوت چهارم و پنجم فاصله‌ای وجود دارد که به آن «فاصل طنینی» می‌گویند. گاهی صوت چهارم و پنجم منفصل هستند؛ مثل مقام‌های رست، نهاوند و عجم.

وی ادامه داد: در مقامات متصل، صوت چهارم از صوت پنجم مهم‌تر است و در مقامات منفصل صوت پنجم برای ما مهم‌تر از چهارم است.

دغاغله در پایان با بیان اینکه انتقال در مقام‌ها به جلسات تمرینی و عملی زیادی نیاز دارد، گفت: در این مجال نقشه کلی درباره استفاده از نغمه‌ها ارائه شد، اما بهره‌گیری از نغمه‌ها به تمرین و ممارست مستمر و حضور مستقیم نزد استاد نیاز دارد.