«عیون اخبار الرضا»؛ منبعی دست‌اول درباره امام رضا(ع)

 

عیون اخبار الرضا یکی از معتبرترین منابع مربوط به تاریخ زندگی و آموزه‌های ارجمند امام رئوف حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) است و به قلم یکی از بزرگان شیعه نگارش یافته و برای شناخت و حفظ آثار ایشان به ارادتمندان آن حضرت کمک شایانی کرده است. شیخ صدوق از پرکارترین عالمان شیعه به شمار می‌رود و آثار مکتوب او را تا سیصد اثر برشمرده‌اند. یکی از آثار او کتاب ارجمند «من لایحضره الفقیه» از کتب اربعه شیعه است.

یکی از کتاب‌های شیخ صدوق عیون اخبار الرضا(ع) است که در آن مجموعه‌ای بی‌نظیر از تاریخ زندگی، معارف امام هشتم، رساله‌ها و نوشته‌های ایشان، مناظره‌ها، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، کرامات، زیارت‌نامه و روایات امام هشتم از پدر بزرگوارشان به‌ویژه روایات حضرت پیامبر(ص) گردآوری شده است. در این کتاب نکته‌های ناب تفسیری، اشعار زیبای امام هشتم و اشعار برخی از شاعران در مورد ایشان و اهل‌بیت (ع) وجود دارد و در مجموع دایرة المعارفی مختصر درباره امام رضا (ع) است.

 

شیخ صدوق نخستین دانشمندی است که کتابی خاص برای معارف امام رضا(ع) نوشته است. این کتاب از نظر تاریخی و روایی اهمیت بسیاری دارد و هر کس بخواهد امام هشتم را بشناسد، ناگزیر باید به این منبع معتبر مراجعه کند. شیخ صدوق این کتاب را برای صاحب بن عباد وزیر دانشمند آل‌بویه نوشت و انگیزه آن هم چنانکه در مقدمه کتاب آمده این بوده که صاحب بن عباد دو قصیده برای امام هشتم (ع) سروده بود و آنگاه که شیخ این دو قصیده را دید، درصدد برآمد تا در مورد امام رضا (ع) کتابی بنویسد.

 

این کتاب منبعی معتبر و دست‌اول در مورد امام رضا(ع) به شمار می‌رود و گردآورنده آن یکی از بزرگان شیعه و از استادان مسلم علم حدیث و بزرگان آن و از عالمان تراز اول شیعه است که برای گردآوری معارف اهل‌بیت (ع) بسیار کوشیده. او برای دریافت آن بخش مهمی از جهان اسلام را سفر کرده تا روایات را از منابع اصلی آن در شهر‌های مختلف جهان اسلام بشنود. مثلاً اگر می‌شنید که کسی در خراسان یا در حجاز حدیثی از پیامبر و اهل‌بیت(ع) روایت کرده به آنجا سفر می‌کرد و خودش از زبان او می‌شنید و به شنیدن از واسطه‌ها اکتفا نمی‌کرد، ضمن اینکه پدر او نیز از بزرگان علم حدیث و از دانشمندان بود.

 

روشن است برای فهم و دریافت درست از تاریخ و معارف امام هشتم کتابی در این سطح و با این اعتبار وجود ندارد، معارف امام هشتم در کتاب‌ها و منابع معتبر دیگر هم هست، اما به‌صورت جامع و اختصاصی تنها در این کتاب وجود دارد، ضمن آنکه برخی از معارف امام رئوف تنها در این کتاب یافت می‌شود و شیخ صدوق به دلیل اهمیتی که برای این موضوع قائل بوده برخی از منابع را دیده و از آن‌ها روایت کرده است که متأسفانه این منابع دیگر وجود ندارند.

 

کتاب عیون از دیرباز مورد توجه بزرگان بوده و ترجمه‌هایی نیز از آن در اختیار ماست که یکی از آن‌ها ترجمه مرحوم علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید است که ترجمه‌ای عالمانه و دقیق است، اما با توجه به اینکه کتاب عیون کتابی مفصل است و ترجمه آن نیز ترجمه‌ای عالمانه است، به نظر رسید که این کتاب باید با زبانی ساده و قابل ‌استفاده برای عموم ترجمه شود و مفاهیم و معارف آن دسته‌بندی شود تا خواننده بتواند با آن ارتباط بیشتری برقرار کند؛ از این رو کاری که از چند سال پیش آغاز کرده بودم و به زودی به ثمر خواهد رسید؛ گزیده‌ای از عیون اخبار الرضا(ع) است. در این اثر که با نگارش و تعلیقات به چاپ خواهد رسید، مجموعه معارف تاریخی معارف امام هشتم روایاتی که در مورد پیامبر قرآن و اهل‌بیت (ع) هست و سبک زندگی و کرامات و زیارات به‌طور جداگانه دسته‌بندی و ارائه شده است.

 

عیون اخبار الرضا نیز طبعاً باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، البته همان‌گونه که گفته شد برخی از بزرگان در مورد این کتاب یا بخش‌هایی از آن آثار بسیار ارزشمندی از خود به‌جای گذاشته‌اند، برخی از رساله‌ها، مناظرات، خطبه‌ها و ... نیز از سوی بزرگان شرح داده شده، اما اگر دانشگاه ها و مراکز علمی و دینی نیز به این موضوع توجه بیشتری نشان دهند، می‌توان به دریافتی عمیق‌تر از معارف امام هشتم امید داشت.

گفت و گو از سمیه قربانی