توصیه‌های امام رضا(ع) به فرزندش/ «الوسائل الی المسائل»؛ مهم‌ترین مناجات امام جواد(ع)

به گزارش ایکنا از خوزستان، مرضیه محمدزاده، پژوهشگر تاریخ اسلام شب گذشته 30 تیرماه در سخنرانی به مناسبت سالروز شهادت امام جواد(ع) که از طریق صفحه اینستاگرام وی پخش شد، درباره ویژگی‌های امام محمدتقی(ع) گفت: گذشته از امامت و عصمت ائمه(ع) که ما شیعیان به آن معتقدیم، همه مردم ائمه را انسان‌هایی دارای ویژگی‌های خاص می‌دانستند. اهل سنت امامان را عالم‌ترین و فاضل‌ترین و باتقواترین افراد روزگار خود بر می‌شمارند. در این میان برای امام جواد(ع) ویژگی‌های دیگری مطرح می‌کنند و این بدان جهت بود که امام جواد(ع) در کودکی به امامت رسیدند. 

وی اظهار کرد: در سیره نبوی، ذکر شده است که در کودکی ویژگی‌های خاصی داشتند و همه ایشان را به امانتداری و صداقت و بزرگواری می‌شناخته و دوستش می‌داشتند. درباره امام جواد(ع) هم ذکر شده است که کودکی فوق‌العاده بودند و رفتار و گفتارشان شگفت‌انگیز بود. امام رضا(ع) درباره ایشان می‌فرمایند با برکت‌تر از تو مولودی به دنیا نیامده است.

محمدزاده با اشاره به نامه نگاری‌های میان امام رضا(ع) و فرزندشان ادامه داد: فردی به نام محمد بن عباد نقل می‌کند از طرف وزیر مأمون، مأمور شده بود نامه‌های امام رضا(ع) را کتابت کند. او نقل می‌کند نامه‌هایی که امام برای فرزندشان می‌نوشتند آن‌چنان سرشار از احترام بود که ندیده بودم پدری برای فرزند کودکش چنین کند. ایشان فرزند خود را ابوجعفر خطاب می‌کردند و برای ایشان می‌نوشتند پدرت به فدایت. نامه‌هایی که از طرف امام جواد(ع) برای پدرشان می‌آمد در نهایت زیبایی و بلاغت بود. یکی از امامانی که بسیار نامه‌نگاری داشتند، امام جواد(ع) بودند. این نامه‌ها به توقیعات امام جواد(ع) در تاریخ معروف است. 

این استاد دانشگاه ادامه داد: امام رضا(ع) در این نامه‌ها نکات زیادی را به فرزندشان می‌آموختند و یکی از تاکیدات امام بخشندگی بود. در یکی از نامه‌ها امام رضا(ع) برای فرزند خود چنین نوشتند: «فرزندم به طوری که شنیده‌ام موقعی که از خانه بیرون می‌روی و سوار می‌شوی همراهان تو را از در پنهانی بیرون می‌برند تا افراد نیازمند به شما دسترسی پیدا نکنند. فرزند عزیزم گوش به سخنان مردم بخیل نده و به شما توصیه می‌کنم ورود و خروجت را از در بزرگ قرار بده تا همه مردم به شما دسترسی یابند و نیازمندان درخواست خود را بیان کنند و به حاجت خود برسند. هر گاه از خانه بیرون می‌روی دینار و درهم و سیم و زر فراوان با خود بردار و هر کس دست نیاز به سوی تو دراز کرد، محرومش مگذار.»

نویسنده کتاب محمد بن علی؛ امام جواد(ع) تصریح کرد: آیا ما می‌توانیم بگوییم شیعه چنین امامانی هستیم؟ آیا ما وقتی از خانه بیرون می‌آییم جیب‌هایمان را برای افراد نیازمند از پول یا خوراکی یا هر چیز دیگر پر می‌کنیم؟ نامه امام رضا(ع) فقط برای فرزندشان نیست؛ بلکه برای همه شیعیان است. امام جواد(ع) بسیار بخشنده بودند.‌ زمانی که با ام‌فضل دختر مأمون ازدواج کردند، به عنوان داماد خلیفه هدایای زیادی دریافت کردند که همه آنها را بخشیدند. بسیار اهل کار و فعالیت بودند، مفسر قرآن بودند، برای رفع گرفتاری‌های مردم نزد حکام می‌رفتند و از خطاهای مردم می‌گذشتند. احترام فوق‌العاده‌ای به مردم می‌گذاشتند و مورد احترام مردم بودند. بالاترین ویژگی امام جواد(ع) علم و دانش ایشان است که در سنین پایین از آن بهره مند بودند. 

نویسنده کتاب محمدبن علی؛ امام جواد(ع) در ادامه با اشاره به مناجات‌های امام گفت: مناجات ایشان «الوسائل الی المسائل» نام دارد که به مناجات عشره معروف است. امام در این ادعیه درباره وسایلی صحبت می‌کنند که انسان را به خواسته اصلی خود که رسیدن به حضرت حق است راهنمایی می‌کند. زوایای مختلف را بیان می‌کنند و جنبه‌های اعتقادی و معنوی دعا را هم مطرح می‌کنند. این مناجات‌ها شامل مناجات استخاره، استقاله، طلب رزق، استعاذه، طلب توبه، طلب حج، کشف ظلم، شکر خدا و طلب حوائج هستند.

وی افزود: همه اینها، مناجات‌های بسیار مهمی هستند. یکی از آنها مناجات کشف ظلم است. امام در این مناجات مردم را در جریان تحولات و دگرگونی‌ها قرار و راه مبارزه با ظلم را هم نشان می‌دهند. امام در این دعا از عدالت و آزادی و جلوه‌گر شدن عدالت در جامعه سخن به میان می‌آورند و بیان می‌کنند که اگر عدالت بر جامعه حاکم باشد ظالم نمی‌تواند در آن جامعه و حکومت کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: ایشان در این دعا عرضه می‌دارند خداوندا ستم بر بندگان تو همه جا را فرا گرفته است. امام جواد(ع) در عصری زندگی می‌کنند که خود داماد خلیفه هستند و حاکم حکومت شخص مأمون یا معتصم است (معلوم نیست این مناجات‌ها در زمان کدام‌یک از این دو خلیفه از ناحیه امام بیان شده‌اند). امام می‌فرمایند ظلم چنان فراگیر شده که عدالت را کشته و از بین برده است. امنیت را از راه‌ها گرفته و حق را محو کرده است. راستی را به صورت باطل جلوه‌گر ساخته و نیکوکاری پنهان و بدی آشکار شده است. راه‌های هدایت و راستی از بین رفته، خیر و خوبی از میان برداشته شده، فساد را نمودار ساخته و رشد داده است. لجاجت تقویت شده و ستم گسترش پیدا کرده و از حد خود گذشته است.

این پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: امام جواد(ع) علاوه بر این مناجات‌ها، موعظه‌های اخلاقی و کلمات قصار حکمت‌آمیز نیز دارند که بخشی از آنها در کتابی به نام «التذکره الحمدونیه» وجود دارد. این کتاب توسط شخصی به نام حمدون به زبان فارسی نوشته شده است. در این کتاب خصوصیات کسی که می‌خواهد در همه جوانب با اخلاق زندگی کند بیان شده است. علاوه بر این، احادیثی از امام جواد(ع) نقل شده است که از جمله آنها در اهمیت طلب دانش است. امام می‌فرمایند: طلب دانش انجام وظیفه الهی است و بحث روی مسائل علمی مثل نافله است. آنها که نسبت به همدیگر برادر هستند، دانستنی‌ها را به هم هدیه دهند و از هم بیاموزند و این راهی است برای مروت و احراز شخصیت. علم، هدیه مجالس و بهترین چیزی است که کسی به کسی هدیه می‌دهد. در غربت و تنهایی علم مونس و یار انسان است.