ادله فقهی صحت دریافت مالیات از خانه‌های خالی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین دهقان، استاد و پژوهشگر مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی، در یادداشتی به تشریح ادله فقهی صحت دریافت مالیات از خانه‌های خالی پرداخت. متن یادداشت به شرح زیر است:

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

یکی از قوانینی که به تازگی مورد تصویب مجلس قرار گرفت طرح مالیات بر خانه‌های خالی است. برخی افراد این مالیات را نامشروع تلقی کرده‌اند اما به نظر ما این مالیات مشروع است، لذا برآن شدیم تا در تحقیقی ادله مشروعیت این مالیات را بررسی کنیم.

 

این تحقیق در دو بخش به این موضوع پرداخته است. بخش اول؛ ادله مشروعیت اصل مالیات‌های تصحیحی که یک نوع تنبیه مالی است و بخش دوم؛ اینکه آیا نگهداری خانه گناه یا جرم است تا مستلزم تنبیه مالی شود؟.

 

 

در این تحقیق اثبات مشروعیت تنبیهات مالی از چهار طریق صورت گرفته است:

 

اول؛ استناد به سیره‌هایی عقلایی است که مورد تایید شارع نیز قرار گرفته است.

 

دوم؛ اختیاراتی است که به قاضی داده شده تا برای گناهانی که حد شرعی ندارند تعزیر کند و تعزیر می‌تواند شامل تنبیه مالی هم بشود.

 

سوم؛ اگر به قدرتی که به حاکم اسلامی تفویض شده توجه کنیم تصدیق می‌شود که او این اختیار را دارد، در صورتی که کاری موجب اختلال یا ضرر به اجتماع مسلمین شود با تنبیه مالی از آن جلوگیری کند زیرا او وظیفه حفظ جامعه مسلمین را دارد.

 

چهارم؛ ادله امر به معروف و نهی از منکر در حیطه احکام حکومتی است که این اجازه را می‌دهد تا برای جلوگیری از منکر، از تنبیه مالی استفاده شود.

 

 

در این بخش به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که: کسی که خانه خالی دارد طبق شرع گناهی مرتکب شده تا مستحق تنبیه مالی باشد یا خیر ؟ در زمان ما دو اتفاق مهم در حوزه مسکن افتاده که برای همه قابل درک است و آمار هم کاملا آن را تایید می‌‌کند: اول افزایش نجومی قیمت مسکن و اجاره بها که نوعی اختلال در بازار مسکن است و دوم فشاری که از این مسئله بر طبقه متوسط و ضعیف جامعه وارد شده و موجب محرومیت بعضی از مردم از مسکن مناسب شده و اموری مثل حاشیه‌نشینی و پناه بردن به خرابه یا چادر را در پی داشته است. 

 

حال سؤال این است که در این فضا که فقر در حال گسترش و عمق گرفتن است و مردم نیاز ضروری به خانه دارند و بازار مسلمین دچار اختلال شده نگهداری خانه خالی جایز است؟ شکی نیست که دین اسلام دینی اجتماعی است و مردم را نسبت به همدیگر مسئول می‌داند. طبق ادله نقلی که در این تحقیق به صورت مفصل جمع‌آوری کرده‌ایم، بر مؤمنین واجب است در صورت توانایی، نیازهای ضروری یکدیگر را تـأمین کنند و در جامعه‌ای که مسلمانان زندگی می‌کنند، بر همه آنها واجب است تا ضروریات زندگی محرومان را تامین کنند. در سوره قلم و ماعون به صراحت در مورد گناهکار بودن کسانی سخن به میان آمده است که می‌توانند نیاز محرومین را برطرف کنند اما از این وظیفه سرباز می‌زنند. یا با اینکه توان مالی دارند و می‌توانند در نیازهای ضروری به مردم کمک کنند، اینگونه عمل نمی‌کنند.

 

در این زمینه روایات بسیار زیادی نیز داریم که همگی در این معنا اتفاق دارند که مسلمانان نباید نسبت به یکدیگر بی اعتنا باشند و در صورتی که توان داشته باشند ولی نیازهای ضروری را همدیگر را بر طرف نکنند گناهکار هستند. به طور مثال در روایتی آمده است که خداوند متعال به اهل شهری که شب می‌خوابند در حالی که در میان آنها گرسنه‌ای وجود دارد در روز قیامت نگاه نمی‌کند. یا در روایتی آمده اگر کسی خانه خالی داشته باشد و مؤمنی به آن نیاز داشته باشد و آن را در اختیار او قرار ندهد خداوند قسم یاد می‌کند که او را در بهشت ساکن نمی‌کند.  

 

همچنین نگهداری ضروریات زندگی مردم همچون خانه خالی اگر منجر به افزایش قیمت‌ها شود گناه بزرگتری دارد زیرا همچون احتکار، کل بازار مسلمین را دچار مشکل می‌کند. البته مراد این نیست که مردم لزوما رایگان ضروریات همدیگر را برطرف کنند بلکه منظور این است که در جامعه اسلامی محرومین نباید بی پناه بمانند و برخی نباید با محروم نگه داشتن مردم از ضروریات زندگی و افزایش قیمت‌ها به ثروت‌های نجومی برسند. 

 

 

عقل و وجدان نیز به تنهایی گواهی می‌دهد محروم کردن شخص نیازمند از ضروریاتش زشت و مذموم است. همچنین قابل درک است، در صورتی که این رفتار فراگیر شود، تبعات اجتماعی بسیار مخربی همچون گسترش فقر؛ عمیق شدن شکاف طبقاتی و به دنبال آن افزایش ناامنی و فتنه، دامن اجتماع را می‌گیرد. به همین دلیل است که در کشورهای مختلف دنیا برای جلوگیری از آسیب‌های مخرب نگهداری خانه خالی مالیات تصحیحی می‌گیرند. 

 

برخی اشکال گرفته‌اند که این مالیات با قاعده تسلیط یا سلطنت تعارض دارد. طبق این قاعده مردم خودشان اختیار اموالشان را دارند و کسی حق ندارد آنها را مجبور به فروش کند یا برای نگهداری، آنها را تنبیه کند. در پاسخ به این اشکال می‌گوییم که اگرچه این قاعده یکی از ضروریات زندگی در عالم است، اما زندگی جمعی و قوانین آن مستلزم محدودیت افراد است، لذا نه در شرع و نه در زندگی عقلا این قاعده در برابر مصالح اجتماعی و قوانین حکومتی قابل استناد نیست زیرا عمل مطلق و بدون ضابطه به آن منجر به اختلال در نظام اجتماعی می‌شود. 

 

پس نگهداری خانه خالی در جایی که مردم به آن نیازمند هستند خصوصا در صورتی که این کار بازار مسلمین را مختل کند از نظر نقل و عقل قطعا گناه است و می‌تواند مشمول تنبیهات مالی همچون مالیات تصحیحی شود. البته حساب تولیدکنندگان باید از این مالیات جدا بماند زیرا اخذ این مالیات از تولیدکنندگان منجر به کاهش تولید و افزایش قیمت می‌شود.