نگاهی فقهی به عقد موقت به بهانه حاشیه‌های پخش سریال «آقازاده»/
صیغه شکلاتی!
یکی از شرایط مهم عقد موقت، مشخص بودن مهریه و میزان آن است که اگر به هر دلیلی ذکر نشود، عقد باطل خواهد بود؛ آیا مهریه می‌تواند مال بی‌ارزشی همچون شکلات باشد؟
سریال «آقازاده» که مدتی است پخش آن از شبکه نمایش خانگی آغاز شده، هفته گذشته قسمت نهم و دهم آن در سکانسی به ازدواج موقت پرداخته بود که واکنش‌های بسیاری را در فضای مجازی ایجاد کرده است. علیرضا فجری، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به بررسی حقوقی سکانس جنجالی آقازاده (صیغه شکلاتی) پرداخته است، این یادداشت از نظر مخاطبان می‌گذرد؛
سکانس جنجالی سریال آقازاده درباره ازدواج موقت در جامعه بازخورد‌های مثبت و منفی را در پی داشت. برخی اساساً حکم ازدواج موقت را برنمی‌تابند و با تلقی غلط آن را توهین و اجحاف به زن قلمداد می‌کنند و برخی دیگر پرداختن سطحی و بدون عمق این‌چنینی را مایه مضحکه و حمله بیشتر به آن می‌دانند و برخی دیگر پرداختن به این موضوع هرچند به طور سطحی و نازل را نیز بهتر از عدم بیان آن می‌دانند و معتقدند با پرداختن رسانه به آن، جلوی نابسامانی‌های جنسی در جامعه گرفته خواهد شد.
باید توجه داشت که پرداختن به مسئله صیغه یا ازدواج موقت کار ساده‌ای نیست و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و هنرمندی اصحاب رسانه در تبیین آن نقش بسیار مهمی دارد؛ چه اینکه می‌توان آن را عملی مذموم نشان داد و یا آنکه آن را حکمی مترقی از احکام اسلام نمایاند که مانعی برای روابط آزاد جنسی و هم‌باشی‌های نامشروع دختران و پسران در جامعه باشد.
در مورد فواید عقد موقت و آثار و حقوقی که آن را متمایز از روابط آزاد جنسی می‌کند، در جای خود بحث شده و در این منجال نمی‌خواهم به آن موضوع بپردازم بلکه هدف از این نوشته، ابهاماتی است که این سریال خانگی در مورد ابعاد صیغه ایجاد کرده است و درصدد بررسی فقهی و حقوقی آن و پاسخ به شبهات آن هستم.
- آیا اصولاً برای آش خوردن نیاز به عقد موقت هست؟ آیا عقد در جایی جاری نمی‌شود که هدف زن و مرد، برقراری رابطه زناشویی باشد؟
از نظر شرع مقدس اسلام، هرگونه ارتباط بین دختر و پسر، قبل از ازدواج، اعم از ارتباط مستقیم و غیرمستقیم، حتی در حد گفت و شنود‌های عاشقانه اگر با قصد لذت (جنسی) باشد یا خوف فتنه و ترس افتادن به گناه در آن ارتباط، وجود داشته باشد، جایز نبوده و اشکال دارد و در این جهت اطلاع (و حتی اجازه) یا عدم اطلاع والدین تأثیری ندارد؛ لذا از نظر شرع برای اینگونه ارتباط‌ها باید عقد موقت جاری شود. اما صبحت کردن برای ازدواج در صورتی که قصد جدی ازدواج داشته باشند، در حد آشنایی و بدون قصد لذت یا خوف فتنه و ترس افتادن به گناه باشد اشکالی ندارد و نیازی به عقد نیست؛ لذا در این سکانس فیلم که قصد تعیین زمان عقد و عروسی را داشتند، نیازی به محرمیت یا جاری کردن صیغه نبود هرچند جاری کردن عقد رجحان داشته و بهتر است.
بنابراین، چون هدف در عقد موقت صرفاً بهره‌برداری جنسی نیست، لذا می‌توان شرط عدم نزدیکی و عدم استمتاع و لذت جنسی کرد و این خلاف مقتضای عقد موقت نیست و مرد باید طبق این شرط عمل کند.
- آیا تعیین مدت در عقد موقت الزامی است؟ اگر الزامی است، چرا در این سکانس مدت عقد ذکر نشده است؟
تعیین مدت عقد شرط صحت عقد موقت است و اگر مدت مشخص نشود، عقد دچار مشکل شده و برخی معتقدند که عقد باطل خواهد شد و برخی از فقها هم معتقدند که اگر مدت بیان نشود عقد موقت تبدیل به عقد دائم خواهد شد که برای باطل شدن آن باید صیغه طلاق جاری شود.
اما این نکته را باید توجه داشت که تعیین مدت و تعیین مهریه می‌تواند قبل از جاری کردن صیغه انجام شود و زمانی که صیغه را جاری می‌کنند، بنای خود را بر همان زمان تعیین شده قبلی می‌گذارند. به طور خاص در این فیلم هم دختر خانم به آقا پسر می‌گوید آیا فرصت دارید یک ساعت با هم باشیم؟ لذا مدتی که هر دو توافق کرده‌اند همین یک ساعت خواهد بود و پس از گذشت یک ساعت، عقدشان باطل می‌شود.
- آیا مهریه می‌تواند مال بی‌ارزشی همچون شکلات باشد؟ نکته دیگر این سکانس جنجالی، تعیین یک عدد شکلات به عنوان مهریه عقد موقت یک ساعته بود. سؤالی که برای بسیاری پیش آمد این است که مگر می‌شود که مهریه، چنین چیز بی‌ارزشی باشد؟
یکی از شرایط مهم عقد موقت، مشخص بودن مهریه و میزان آن است که اگر به هر دلیلی ذکر نشود، عقد باطل خواهد بود؛ اما در مورد کم یا زیاد بودن مهریه، دست زوجه باز است و حداقل و حداکثری برای آن در روایات بیان نشده است. اما یک شرط مهمی دارد و آن عبارت است از اینکه مهریه باید مالیت داشته باشد.
برای اینکه بدانیم آیا یک عدد شکلات مالیت دارد یا نه و آیا می‌تواند به عنوان مهریه قرار بگیرد یا نه باید این سه شرط را دارا باشد:
۱. یا دارای منفعت یا خاصیت عقلایی باشد. مثلاً بال مگس یا گل پرپر شده، چون نفع و خاصیتی ندارد نمی‌تواند مهریه قرار گیرد.
۲. انسان‌های عاقل حاضر باشند، در برابر آن پول پرداخت کنند و آنقدر به حد وفور و رایگان در دسترس مردم نباشد. به عنوان مثال هوا یا یک حبه گندم چیزی نیستند که انسان عاقل در برابر آن پول پرداخت کند.
۳. مورد نهی شارع نباشد؛ بنابراین مواردی مثل شراب و خوک، چون از طرف شارع ممنوع شده لذا نمی‌تواند به عنوان مهریه قرار بگیرد.
حال از شما می‌پرسم که یک عدد شکلات، آیا سه شرط بالا را دارد یا نه؟ آیا می‌تواند به عنوان مهریه باشد؟
شکلات هم منفعت عقلایی دارد و هم انسان‌های عاقل در برابر آن پول پرداخت می‌کنند، هرچند اندک و ناچیز مثلاً پانصد تومان و هم از طرف شارع منع نشده است پس شکلات هم می‌تواند به عنوان مهریه قرار بگیرد.
- آیا صیغه موقت بدون اجازه پدر دختر، شرعی است؟ تاکنون شنیده بودیم که برای جاری شدن صیغه، نیازمند اذن دختر خانم هستیم و اگر این اذن نباشد، عقد باطل خواهد و رابطه نامشروع قلمداد خواهد شد، اما در این سکانس از فیلم خبری از اذن پدر نیست!
برای اینکه پاسخ این سؤال را به خوبی درک کنید، لازم است تمام فرض‌ها و صورت‌های مسئله را بیان کنم. چرا که در برخی از موارد نیازمند اذن و اجازه پدر هست و در برخی موارد نیازی نیست.
۱. دختری که به سن رشد نرسیده است و استقلال و توانایی اداره زندگی خود را ندارد. چنین دختری قطعاً برای ازدواج نیازمند اذن ولی و پدر خود است، چراکه پدر مصلحت فرزند خود را بهتر می‌داند و دختر در این سن تصور درست و عقلایی از ازدواج و شرایط آن ندارد. تفاوتی ندارد که دختر به سن بلوغ رسیده باشد یا نه چراکه سن رشد مهم است نه سن بلوغ.
۲. دختری که بالغ و رشیده هست و قبلاً ازدواج کرده؛ نیاز به اجازه پدر و ولی ندارد و برای ازدواج‌های بعدی خود (چه دائم و چه موقت) مستقل است.
۳. دختری که بالغ و رشیده هست، اما هنوز باکره است و تاکنون رابطه زناشویی نداشته است. این مورد محل اختلاف نظر بین علما و فقهاست و در مورد چگونگی نقش ولی در این ازدواج بیش از ده قول مطرح شده است. برخی از فقها قائلند چنین دختری هم باید اذن پدر را کسب کند و برخی دیگر معتقدند اگر دختر به سن حدود سی سال رسیده باشد و رشیده هم باشد، دیگر اذن لازم نیست. در این مورد افراد باید به مراجع تقلید خودشان رجوع کنند.
رشیده به دختری اطلاق می‌شود که مصلحت خود را تشخیص می‌دهد و به دور از فشار هیجانات و تحریکات شهوانی تصمیم می‌گیرد و به آینده خود و خانواده و حیثیت خانوادگی توجه دارد. اما دختری که از بلوغ عقلی برخوردار نیست و نمی‌تواند راجع به آینده تصمیم بگیرد و خیر و صلاح خود و خانواده‌اش را نمی‌داند، هر چند سنش زیاد باشد، رشیده نخواهد بود؛ لذا سن رشد مسئله‌ای نیست که در مورد همه دخترخانم‌ها یکسان باشد. چه بسا دختری که بیست سال دارد و به حکم عرف و دادگاه رشیده هست و چه بسا دختری که سی سال دارد و همچنان به پدر و مادر خود وابسته است و توانایی اداره زندگی خود را ندارد.
- در برخی از موارد پدر با بهانه‌های واهی از دادن اذن خودداری می‌کند. آیا برای این اقدام پدر تدبیری اندیشیده شده است؟
موارد سقوط لزوم اذن ولی حتی در مواردی که اذن ولی لازم است، مواردی پیش می‌آید که اذن پدر ساقط می‌شود و دیگر نیازی به اذن او نیست. این موارد عبارتند از:
۱. ممانعت غیر موجه
گاهی وقت‌ها دختر قصد ازدواج با کسی را دارد که شرعاً و عرفاً هم‌کفو اوست و این ازدواج به مصلحت اوست، اما پدر با وجود تمام مقدمات و شرایط مثبت، مخالف با این ازدواج است. در این صورت ولایت ولی ساقط می‌شود و دختر می‌تواند مستقلاً با مرد دلخواه خود ازدواج کند.
۲. عدم دسترسی به پدر
اگر به دلایل مختلفی دسترسی به پدر امکان پذیر نباشد، مثل اینکه کشور را چند سالی است ترک کرده و از او خبری نداریم یا طلاق گرفته و اصلا این خانواده اول را رها کرده و هیچگونه پاسخگوی دختر و خانواده اولش نیست و ... در این صورت دختر می‌تواند بدون اذن پدر خود اقدام به ازدواج کند.
با این همه؛ ساخت یک اثر هنری و پرداخت به موضوعی چون عقد موقت نیازمند دقت و خرج حساسیت و همچنین بهره‌مندی از نظرات فقهی، حقوقی و مشورت با کارشناسان این حوزه است؛ مادامی که این اتفاق رخ ندهد آثار تلویزیونی و سینمایی ما دچار حاشیه‌های پررنگ تر از متن خواهند بود.
انتهای پیام 
