زیارت؛ مدرسه انسان‌سازی / دو آموزه اساسی زیارت‌نامه‌ها
به اعتقاد عبدالحسین طالعی، یکی از محورهای اصلی زیارت‌نامه‌ها، بلکه روح کلی زیارت، دو اصل مهم و اساسی دلبستگی به نیکان و گسستن از نکوهیدگان است و این اصل ریشه‌ای تعیین‌کننده تمام شاخه‌ها در نظام اندیشه و رفتار دینی صحیح محسوب می‌شود.
به گزارش ایکنا، عبدالحسین طالعی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده است به توضیح درباره فرهنگ زیارت و اهمیت زیارتنامه، خصوصاً زیارت امام حسین(ع) پرداخته است. متن این یادداشت از نظر می‌گذرد؛
زیارت، یک مدرسه است با ویژگی‌های بارزی که برخی از آنها چنین است:
1. زیارت، مبیّن حقایق است. از روزی که «حکومت بر مردم» به جای «حکومت بر دلها» در پوشش جانشینی رسالت نبوی در میان مسلمانان معرفی شد، و مردم عملاً آن را پذیرفتند، فرهنگی جدید با نام «فرهنگ اسلامی» سر بر آورد که با پشتوانه انتشاراتی و با انباشتن صفحات کتاب‌ها و جلسات درسی به جای فرهنگ نبوی خودنمایی می‌کند. زیارت‌نامه‌ها بی‌اعتباری این گونه فرهنگ‌های رسوا را نشان می‌دهد.
2. زیارت‌نامه‌ها سیمای تابناک بزرگ مردانی را به ما می‌نمایاند که در پرتو فرهنگ شیطانی غالب حاکمان، چهره‌ای زشت از آنها ترسیم شده است.
3. برخی افراد با نام پیامبر رحمت(ص) و با مدعای دفاع از مرام پیامبر رحمت(ص) پیش آمدند که تنها هنرشان سیاه‌نمایی این نام مقدس و آلودن آن به خشونت‌های ضد انسانی بود. چه ظلمی بر پیامبر(ص) و قرآن بالاتر از معرفی چنین کسی به عنوان جانشین به حق پیامبر نور(ص) و هدایت و رحمت! زیارت به ما می‌فهماند که چنین کسی در اسفل سافلین جای دارد، نه در موضع جانشینی پیامبر(ص).
4. در طول تاریخ، دانشمندانی بودند که پشتوانه فکری چنان ستم‌پیشگانی را فراهم آوردند. زیارت برای ما راه هدایت را از راه چنین مدعیانی جدا می‌سازد و با شناساندن مظلوم و حمایت از او، چنین زهدنمایی‌ها را رسوا می‌دارد.
5. تاریخ مسلمانان سرشار است از کتمان‌های ناجوانمردانه است که برای زیبا جلوه دادن برخی از چهره‌ها مرتکب شدند. زیارت با چنین کتمان‌های ناجوانمردانه مقابله می‌کند.
6. گاه به توجیه زشتی‌ها روی آوردند و این در زمانی بود که نه امکان فضیلت‌سازی بود و نه کتمان زشتی‌ها. زیارت این نیرنگ ننگین را برملا می‌سازد، این گونه توجیهات زشت را روشن می‌سازد، و حریم مقدس دین را از چنین آلودگی‌هایی دور می‌دارد.
7. زیارت مکتب تربیت و هدایت است. امامان معصوم(ع) عمری در فشار و مضیقه زیستند، در تنگنایی به سر بردند که آنها را به تقیه‌های دشوار وامی‌داشت. تا آنجا که برای بسیاری از حقایق مجال گفتن نیافتند. بخشی از این حقایق را از طریق زیارت‌نامه‌ها بیان کردند.
8. معصومان با توجه به مخاطب و قدرت فهم و توان ایمانی مخاطب سخن می‌گفتند؛ لذا گاهی به یک سؤال جواب‌های مختلف می‌دادند. طبیعی است که رعایت ظرفیت مخاطب – به ویژه در مباحث عقاید – محدودیت‌هایی را برای گوینده پدید آورد که گریزی ازآن نیست، اما زیارت، کلامی است میان یک معصوم با معصوم دیگر. طبیعی است که در اینجا مشکل محدودیت مخاطب در بین نیست. امام معصوم که زائر بوده، در کمال آزادی شئون معصوم دیگر را که مزور بوده بیان داشته است. بدین ترتیب مدرسه‌ای برای تربیت و تعلیم عقاید حقه در طول سالیان دراز پدید آمده که همچنان بر روی دانش‌پژوهان گشوده است.
9. متون زیارت به دلیل حساسیت و دقت فوق‌العاده عیناً به دست راویان بعدی می‌رسید، حتی اگر یک راوی معنای تمام مطالب آن را نمی‌فهمید یا خودش نظر خاصی در باب یک جمله آن داشت، عین آن را می‌نوشت. این گونه دقت در ثبت و ضبط عین متن، در عموم احادیث به کار می‌رفته و در دعاها و زیارت‌نامه‌ها بیش از دیگر احادیث مورد نظر بود؛ لذا گنجینه‌ای ارزشمند در اختیار داریم که حق آن به خوبی ادا نشده است.
10.سازندگی زیارت منحصر به خواندن متن زیارتنامه از نزدیک یا دور نیست؛ بلکه آداب زیارت که باید رعایت شود – چه قبل از سفر زیارتی یا حین آن یا بعد از آن – خود مجموعه‌ای از آداب و اخلاق انسانی است که اگر سایه آن بر سر زندگی انسان گسترده شود، رفتار بهینه الهی خواهیم داشت.
11.برای برخی از زیارات، محدودیت زمان و مکان نیست. یعنی در هر زمان و هر مکان می توان توسط این زیارت به خداوند تعالی تقرب جست. این نکته گستره مدرسه زیارت را صد چندان می‌کند. بدین ترتیب، زیارت مدرسه‌ای برای انسان‌سازی است که در هر حال و هر روز و هر جا و هر مخاطب ، درسی برای انسان شدن دارد. البته لازمه استفاده از این موهبت ارزشمند الهی، تأمل در متن زیارتنامه است؛ چه رعایت آداب عملی و چه دقت علمی در متن زیارتنامه. این امر هر چه بیشتر اجرا شود، میزان بهره‌گیری انسان از این عبادت بیشتر خواهد شد.
12.یکی از محورهای اصلی زیارت‌نامه‌ها، بلکه روح کلی زیارت، دو اصل مهم و اساسی دلبستگی به نیکان و گسستن از نکوهیدگان است. این اصل ریشه‌ای تعیین‌کننده تمام شاخه‌ها (فروع) در نظام اندیشه و رفتار دینی صحیح است و مرزهای انسان با هر گونه اندیشه، گفتار، رفتار، رابطه و عمل را تعیین می‌کند. این اصل در زیارت، نمود خاصی دارد. که خود، اصلی از اصول دین بلکه مهمترین اصل به شمار می‌رود. البته دستیابی به این نتیجه موکول به تأمّل در روح زیارت است. شاید بتوان گفت «معرفت» که آن را روح زیارت دانسته‌اند و ثواب زیارت را مشروط به آن می‌دانند، ناظر به همین دو رکن اساسی باشد.
***
هر کدام از این اصول ، مستندات فراوان تاریخی و حدیثی دارد که در این یادداشت مختصر نمی‌گنجد و در زیارت تمام معصومان مصداق دارد؛ اما در زیارت شهید کربلا نمود بیشتری دارد. تأکید امامان معصوم بر تداوم این زیارت و توجه جدی به آن را در سراسر متون کهن و معتبر حدیث می‌بینیم. برای نشان دادن این مطلب تنها به مروری بر کتاب بسیار معتبر «کامل الزیارات» بسنده می‌کنیم.
کتاب کامل الزیارات، نوشته عالِم بزرگ قرن چهارم هجری، ابوالقاسم جعفر بن محمد قمی مشهور به «ابن قولویه» است. این عالم بلندآوازه در مقدمه کتاب به صراحت می‌گوید که به جز راویان مورد وثوق، از هیچ کسی نقل حدیث نکرده و لذا گنجینه‌ای به آیندگان سپرده که کم برگ و بسی پربار است. این کتاب نخستین بار با تصحیح و تحقیق علامه امینی و مقدمه‌ای بسیار ارزشمند از علامه میرزا محمد علی اردوبادی در سال 1356 قمری در نجف اشرف منتشر شد و پس از آن بارها با تلاش دانشوران دیگر به چاپ رسید.
در این کتاب گرامی دیده می‌شود که در زمان‌های مختلف سال، به عنوان یک عمل عبادی، زیارت شهید کربلا توصیه شده، مانند روز عرفه، نیمه شعبان، ماه رجب، شبهای جمعه، عید فطر و قربان. و این همه بجز عاشورا و اربعین است که تناسب مستقیم با آن امام همام دارد.
از سوی دیگر بیست و دو گونه لفظ برای زیارت حضرتش از معصومان نقل شده، برخی کوتاه و برخی بلند، برای وضعیت‌های متنوعی که یک زائر می تواند در آن باشد. در خلال این متون زیارتی بسا حقایق که بیان شده است؛ حقایقی که از واژه می‌گذرد، به درون جان انسان می‌رود و جان انسان را دگرگونه می‌سازد؛ و آنگاه که جان پاک شد، جهان به پاکی می‌گراید.
انتهای پیام
