نگرش قرآن به خودشناسی

خودشناسی یا معرفت نفس، زیربنای ‌سعادت‌ ‌بشر‌ در جمیع ‌شئون‌ ‌مادّی‌ و ‌معنوی‌ است. آدمی در پرتو خودشناسی به نیازهای درونی و برونی خویش پی می‌برد و عواملی را که مایه ‌تعالی‌ و ‌تکامل‌ اوست تشخیص می‌دهد.
خودشناسی به معنی این است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند، بداند خاکی محض نیست. پرتوی از روح الهی‌ در او هست.
اهميت خودشناسى به سبب نتايج آن است، به عبارت ديگر اهميت خودشناسى به سبب نقشى است كه خودشناسى در تحقق كمال انسان دارد. اگر توانايی‌ها و ظرفيت‌هاى خود را بشناسيم، ممكن است گام در مسير سنگلاخ و دشوارى بگذاريم و يا با سرعتى بيش از توان خود حركت كنيم و يا از ابزارها و نيروهايى كمک بگيريم كه تناسبى با وضعيت ما و مقصد ما نداشته باشد.
ساده ترین راه خودشناسی ‌مطالعه‌ است
حجت‌الاسلام جواد حاجی‌زاده، امام جمعه اهر در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: اولین و ساده‌ترین راه خودشناسی ‌مطالعه‌ است. انسان با مطالعه کتب مختلف همچون کتب دینی‌، ‌روان شناسی‌، ‌جامعه شناسی‌، علمی و... می‌تواند به درون خود راهی برای شناخت باز کند و از استعدادها‌ و علایق‌ خود آگاهی‌ پیدا کند، بنابراین درسایه این شناخت و کشف این استعدادها خواهد توانست مسیری را برای ‌تکامل‌ پیدا کند.
وی با استناد به آیه 105 سوره مائده «أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ ۖ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ ۚ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» بیان کرد: ‌در این آیه می‌خوانیم: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوی خداست؛ و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد.
امام جمعه اهر، ضمن بازگو نمودن رهاورد خودشناسى یادآورشد: خودشناسى به خداشناسى مى‌انجامد و خداشناسى در واقع اصلى‌ترين مقدمه كمال و بلكه خود كمال انسان است، پس خودشناسى براى كمال انسان امرى ضرورى و غيرقابل چشم پوشى است.
وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: ایشان می فرمایند: کسی که ‌موفق‌ به خودشناسی شود، به بزرگترین ‌پیروزی‌ دست یافته است.
حجت‌الاسلام حاجی‌زاده، انسان را فطری طالب کمال دانست و تاکیدکرد: انسان فطرتا‌ طالب ‌کمال‌ است و در صورتی می‌تواند ‌رشد‌ کند و به کمال برسد که خود را بشناسد، چون ‌نمی‌توان یک موجود ‌مجهول‌ و ناشناخته را ‌رشد‌ داد. اگر آدمی خود را بشناسد، می‌تواند موانعی‌ را که بر سر راه ‌تحول‌ و تکاملش قرار گرفته را بشناسد و ‌آن‌ها‌ را از میان بردارد. در نتیجه خود را از گمراهی‌ و نادانی‌ ‌نجات‌ بخشد.
انسان با ‌تعمق‌ در درون خود به شناختی عمیق می رسد
حجت‌الاسلام صمد ناصری، امام جمعه خسروشهر در گفت‌‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: انسان می‌تواند با ‌تعمق‌ و ‌تأمل‌ در درون خود و جستجوی اعماق وجود خود به شناختی عمیق و درونی برسد.
وی از مهم ترین ‌فایده‌ خودشناسی گفت و افزود: مهم ترین ‌فایده‌ خودشناسی، ‌خداشناسی‌ است.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، با استناد به آیه 53 سوره فصلت «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ» بیان کرد: در این آیه می خوانیم: به زودی نشانه‌های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می‌دهیم تا برای آنان آشکار شود که او حق است؛ آیا کافی نیست که پروردگارت بر همه چیز شاهد و گواه است؟!
امام جمعه خسروشهر، ضمن بازگو نمودن نتایج خودشناسی یادآورشد: خداوند هم مبدأ است و هم معاد. پس با شناخت خود که به شناخت خدا نیز منجر می‌شود، هم مبدأ را شناخته و هم ‌معاد‌ را.
وی با اشاره به فرموده مولای متقیّان علی(ع) افزود: ایشان می فرمایند: به خویشتن ‌نادان‌ مباش، زیرا کسی که خود را نشناسد، هیچ چیز را ‌نمی‌شناسد.
حجت‌الاسلام‌ ناصری، خودشناسی را تاثیرگذار درپی بردن به شرافت انسان دانست و تاکید کرد: اگر انسان قدمی را در راه خودشناسی برداشت، آن وقت به ارزش وجودی خودش پی می‌برد و می‌فهمد که به جای آنکه استعدادهای‌ ذاتی‌ خویش را صرف گناه کند، قلبش را حریم ‌امن‌ الهی کند، چون اگر کسی پی به ‌شرافت‌ خود برد، هیچ وقت ‌اسیر‌ خواهش‌ها‌ی نفسانی خویش ‌نمی‌شود.