خوانش عاشورا از منظر تربیت دینی

فهیمه زارع، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده حوزه علمیه خواهران، در گفت‌وگو با ایکنا، به تحلیل عاشورا از منظر جایگاه و نقش پدری پرداخت و اظهار کرد: خانواده در اسلام دارای جایگاه والا و بالایی است؛ زیرا تربیت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و رواج فضائل اخلاقی از بستر خانواده نشئت می‌گیرد و نقش اصلی بر دوش پدر و مادر است.

وی افزود: پدر در تربیت اسلامی دارای جایگاه خاص و ویژه دارد که متأسفانه کمتر روایات مرتبط با پدر در بحث‌های علمی و فضای جامعه بازنمایی شده است؛ پیامبر(ص) فرمودند که «پدر وسط و میان بهشت است؛ اگر می‌خواهی آن را نگه دار و اگر می‌خواهی آن را ضایع کن»؛ یعنی اگر بهشت را می‌خواهید باید احترام و شأن پدر حفظ شود. همچنین روایاتی داریم که بهشت در گرو رضایت پدر است.

فقر پژوهش در حوزه پدران

زارع تصریح کرد: امروز جایگاه پدر در خانه با خدشه روبرو شده که این کار گاهی از ناحیه فرزندان، گاهی خانواده و گاهی همسر صورت می‌گیرد و همین عامل سبب بروز مشکلات اجتماعی متعدد شده است. از طرفی در کشور جریان پژوهشی درباره حوزه مردانگی و پدران کم‌بار است و با فقر پژوهش روبرو هستیم، در حالی که در مورد زنان کار تحقیقی بیشتری انجام شده است. غربی‌ها به خاطر مشکلاتی که در مدرنیته با آن روبرو بودند مطالعات خوبی انجام داده‌اند؛ «دیوید پوپنو»، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه راجرز آمریکا، تحقیقات زیادی در مورد پدری دارد و در کتابش به مشکلات جامعه غربی در بحث پدر و مردانگی پرداخته و خیلی از مشکلات را ناشی از فقدان پدر می‌داند.

وی اضافه کرد: براساس آمار معتبر، از هر ده بارداری نوجوانان در آمریکا، هفت نفر افراد بی‌پدر هستند؛ از هر ده خودکشی، شش مورد فاقد پدر هستند؛ از هر ده بیمار مراکز درمان اعتیاد، هفت و نیم درصد بی‌پدر هستند؛ از هر ده جوان زندانی 5 درصد آنان تک والد یعنی بی‌پدر هستند. از هر ده تجاوز در آمریکا هشت عدد آن از سوی افراد بی‌پدر انجام می‌شود و از هر ده ترک تحصیل در آمریکا هفت مورد دانش‌آموزان بی‌پدر هستند.

تنزل جایگاه پدر در رسانه‌ها

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با طرح این سؤال که این آمار برای کشور دیگری است و چه ربطی به ایران دارد؟ اضافه کرد: فهم بین‌الاذهانی نشان می‌دهد که روز به روز جایگاه و اقتدار پدر در خانواده‌های ایرانی کم‌فروغ‌تر می‌شود؛ بنابراین مشکلات مشترکی در حال ایجاد است و باید آن را جدی بگیریم. در سریال‌های طنز جایگاه پدر تنزل داده می‌شود، پدران عمدتاً افراد دست و پاچلفتی هستند و مادر باید مسائل را کنترل کند؛ این نوع مسائل از سوی رسانه‌ها دامن زده می‌شود، بدون آنکه به آسیب‌های آن توجه شود.

وی با اشاره به سبک‌های فرزندپروری، اظهار کرد: یکی از روان‌شناسان بالینی غربی از میان سبک‌های فرزندپروری به سبک اقتدارگرایانه پرداخته و آن را تقویت می‌کند؛ وقتی به سیره اهل بیت(ع) به خصوص جریان کربلا رجوع می‌شود، می‌بینیم که دو مؤلفه مهم صمیمیت و اقتدار در این سبک وجود دارد؛ بهترین شیوه برخورد با فرزندان آن است که والدین دو مؤلفه را همزمان داشته باشند؛ در شیوه استبدادی، صمیمیت نیست و در شیوه سهل‌گیرانه اقتدار دیده نمی‌شود، ولی در این روش، هر دو با هم هستند.

نقش پدران در شکل‌گیری هویت

استاد حوزه خواهران اظهار کرد: امروز در جامعه ما، پدران منحصر در نقش نان‌آوری شده‌اند، در حالی که پدران نقش ویژه در شکل‌گیری هویت و شخصیت و آینده اجتماعی فرزندان دارد. انحصار نقش پدران به نان‌آوری تبعات منفی زیادی دارد. به نظر می‌رسد در جامعه ما نقش اصلی تربیت بر دوش مادران نهاده شده در حالی که اسلام، مسئول اصلی تربیت را پدر معرفی می کند و در قیامت، پدر مؤاخذه خواهد شد. انداختن بار تربیت بر دوش مادران، اشتباهی است که آثار منفی برای مادران هم دارد؛ تأکید زیاد بر نقش مادر در تربیت و نادیده گرفتن نقش پدر از سوی نهادهای دینی تبعات اجتماعی دارد.

زارع با اشاره به ارتباط صمیمانه اهل بیت(ع) با فرزندانشان در مقاطع سنی مختلف و تأکید بر اینکه متاسفانه ما بخشی از جریان کربلا را پررنگ کرده و از بخش‌های دیگر مانند تربیت غافل هستیم، بیان کرد: در روایتی نقل شده که امام سجاد(ع)، به نزد امام حسین(ع) رفت و ایشان امام سجاد(ع) را بغل کرد و بوسید و امام سجاد(ع) هم به پدر گفت: «فدای تو شوم چه خوشبو و زیبا هستی». امام سجاد(ع) در سن جوانی چنین رابطه صمیمانه‌ای با پدر داشته‌اند، ولی آیا پدران امروز چنین رابطه‌ای با فرزندان دارند یا اسیر حیایی هستند که کارکرد مناسب ندارد.

نقش محبت باضابطه در تربیت

وی با بیان اینکه روانشناسان می‌گویند ابراز محبت کردن باضابطه تأثیر ویژه‌ای در شخصیت فرزندان دارد، ولی در جامعه امروز ما از ناحیه پدران این موضوع کمتر دیده می‌شود، تأکید کرد: اهل بیت(ع) از جملات عاشقانه در برخورد با فرزندانشان استفاده می‌کردند؛ امام حسین(ع) در بحبوحه جنگ، وارد خیمه امام سجاد(ع) شده و حال ایشان را می‌پرسیدند و جریان جنگ را به جزئیات به ایشان می‌دادند؛ این به پدران درس می‌دهد که فرزندان را باید آگاه کنیم. 

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده اضافه کرد: امروز هم پدران کنشگری مناسب خود را ندارند و ابعاد تربیتی، اخلاقی، احساسی و عاطفی را نادیده می‌گیرند و هم فرزندان احترام لازم را به پدران نمی‌دهند. البته نقش مادر هم خیلی مهم است و هرقدر پدر در نزد همسرش محترم باشد، فواید آن به خود مادر و خانواده کل جامعه می‌رسد.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه به اعتقاد روانشناسان رابطه صمیمانه و با ضابطه دختر و پدر نقش مهمی در آینده دختران دارد، تصریح کرد: در کریلا هم شاهد بروز صمیمیت پدرانه و هم حفظ احترام والدین هستیم که برخورد عاطفی با حضرت رقیه، سکینه و حضرت علی اکبر(ع) و ... گواهی این مدعاست. فاطمه بنت الحسین(ع) بعد از اتفاقات و داغ‌های سنگین (که هر کدام به تنهایی می‌تواند فرد را از زندگی عادی خود باز دارد) در حال اسارت و با آن وضع وخیم سخنرانی کرده و شجاعت و فهم قوی از خود نشان داد؛ خطبه‌اش را با حمد و ثنای الهی، شهادت بر نبوت پیامبر(ص) شروع کرده و اعتماد به نفس و شجاعتی را که در یک فرایند تربیتی تولید شده نمایش می‌دهند.

الگوسازی پدر برای فرزندان

زارع اضافه کرد: پدر نقش مهمی در الگوسازی برای فرزندان و قدرت و فهم و بصیرت آنان دارد و برای اینکه این الگوسازی رخ دهد باید ارتباط صمیمانه میان پدر و فرزندان شکل بگیرد و در رفتار بروز و ظهور یابد؛ بنده پژوهشی در مورد دختران و فضای مجازی انجام دادم که نتیجه این تحقیقات نشان داد، دخترانی که رابطه صمیمانه با پدر داشته‌اند به شدت رفتار مخاطره‌آمیز کمتری به بقیه داشتند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه یکی از ضعف‌هایی که امروز با آن مرتبط هستیم که پدران کمتر با فرزندانشان گفت‌وگو می‌کنند، تصریح کرد: در مورد حضرت علی اکبر(ع) نقل شده که در جریان کربلا گفت‌وگوهای زیادی با امام(ع) داشتند که نشانه رابطه صمیمانه آنهاست؛ از جمله ایشان در روز عاشورا، به عنوان اولین نفر اجازه میدان گرفت که این مسئله به ما درس می‌دهد که فرزندان باید والدین را در امور مختلف حمایت کنند. شیخ مفید نقل کرده که در لحظه شهادت، امام(ع) هرقدر سر علی اکبر را به دامن گرفت دلش راضی نشد، لذا صورت بر صورت علی اکبر گذاشتند و گریه کرد؛ زیرا رابطه بسیار صمیمانه داشتند. به دشمن نفرین کردند و فرمودند: «یا علی خاک بر سر دنیا بعد از تو».