چالش‌های آموزش عالی بین‌المللی مجازی بررسی شد
در هشتمین نشست از مجموعه نشست‌های «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» چالش‌ها، الزامات و فرصت‌های آموزش عالی بین‌المللی مجازی با حضور دو تن از صاحبنظران این حوزه بررسی شد.
به گزارش ایکنا، به نقل روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این نشست که به صورت مجازی برگزار شد، محمد علی ابراهیمی، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و هماهنگی مراکز بین‌الملل دانشگاه پیام نور، و مریم پناهی، دانش‌آموخته دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی، برای کارشناسان و مدیران آموزشی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور و علاقه‌مندان حوزه آموزش عالی بین‌المللی مجازی سخنرانی کردند.
پناهی، دانش آموخته رتبه اول مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبایی، که رساله دکتری‌اش را به پژوهش و بررسی در زمینه آموزش عالی بین‌المللی مجازی اختصاص داده و موفق به دریافت بورس تحقیقاتی اراسموس اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ در زمینه ایجاد هاب آموزش عالی بین‌المللی شده است بیان داشت: روند معمول انتقال دانش در کشور عمدتاً از طریق انتشار مقاله در ژورنال‌های علمی بوده که چون تقاضامحور و مبتنی بر اعلام نیاز مسئولان آموزش عالی کشور نبوده است، کمتر در سیاستگذاری‌ها مورد توجه قرار گرفته است ولی این نشست‌ها که به صورت تقاضامحور از طریق وزارت علوم انجام می‌شود، زمینه انتقال و کاربست دانش در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌های نظام آموزش عالی را فراهم می‌کند.
وی با بیان که آموزش عالی از راه دور مفهوم جدیدی نیست و بیش از ۱۰۰ سال است که با هدف دموکراتیزه کردن آموزش عالی در اروپا و آمریکا و به تبع آن برخی دیگر از کشورها دنبال می‌شود به تبیین برخی اصطلاحات مربوط به آموزش از راه دور و مجازی پرداخت و گفت: آموزش از راه دور و آموزش الکترونیکی(آنلاین) از اصطلاحات رایج در این حوزه است. البته این دو نوع آموزش با وجود برخی شباهت‌ها از سه جنبه تفاوت دارند؛ یکی این که در آموزش از راه دور، برخلاف آموزش آنلاین، استاد و دانشجو همزمانی ندارند. در ثانی، گروه هدف آموزش از راه دور معمولاً بزرگسالانی هستند که آموزش ضمن خدمت و دوره‌های کوتاه مدت مشابه را می‌گذرانند در حالی که یادگیرندگان آموزش آنلاین معمولاً دانشجویانی هم سن و سال دانشجویان دانشگاه‌های حضوری هستند. سوم اینکه آموزشهای از راه دور به دلیل نیاز به دلیل نیاز به تهیه منابع درسی خودخوان و عدم امکان استفاده از منابع دانشگاهی معمول هزینه‌برتر از دوره‌های آنلاین هستند.
دکتر پناهی در ادامه با بیان این که در حال حاضر نسل چهارم آموزشهای مجازی را می‌گذرانیم، خاطرنشان کرد: نسل اول آموزشهای مجازی به صورت مکاتبه‌ای و پستی بود، نسل دوم در دهه ۱۹۷۰ با ظهور فناوری‌های آموزشی مبتنی بر رادیو و تلویزیون و فکس و نسل سوم از اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۸۰ با ظهور فناوری‌هایی مثل ماهواره و ویدیو آغاز شد و بلاخره نسل چهارم که از دهه ۹۰ بر اساس سیستم‌های رایانه‌ای و وب، شکل گرفته است.
وی با بیان این که مدل‌های مختلفی از دانشگاه‌های مجازی وجود دارد، گفت: دسته‌ای از این دانشگاه‌ها مبتنی‌بر مدل تک‌حالته هستند که از «اُپن یونیورسیتی» انگلستان الهام گرفته است. این دانشگاه که در ۱۹۶۹ تأسیس شده الان حدود ۱۸۰ هزار نفر دانشجو دارند.
دکتر پناهی خاطرنشان کرد: دانشگاه‌های مجازی تک حالته، اصلاً آموزش حضوری ندارند و لذا نیاز به طراحی محتوای درسی مجزا دارند. بدین نحو در ابتدا کشورهای وسیعی مثل کانادا و استرالیا که می‌خواستند امکان آموزش را در تمام مناطق کشور فراهم کنند، خیلی از این نوع دانشگاه‌ها استقبال کردند ولی هزینه‌بر بودن این سیستم به دلیل ضرورت طراحی محتوا و تضمین کیفیت، مستلزم زمان و هزینه بیشتر است. در این نوع دانشگاه با افزایش پذیرش دانشجو، هزینه‌های تأسیس، جبران می‌شود؛ لذا این نوع دانشگاه‌ها در کشورهای کوچک بدون جذب دانشجوی خارجی مناسب نیست. دسته دیگر، دانشگاه‌های دو حالته هستند که بخشی از آموزش به صورت حضوری و بخشی به صورت مجازی انجام می‌شود.
به‌گفته وی، نوع دیگری از دانشگاه‌های مجازی، دانشگاه‌های میکس هستند که توسعه یافته‌تر از دانشگاه دوحالته هستند. این دانشگاه‌ها که از دانشگاه‌های آمریکایی مبتنی بر سودآوری الگوبرداری شده‌اند، عمدتاً در زمینه آموزش ضمن خدمت کارکنان شرکت‌ها و آموزشهای عمومی و مادام العمر به جامعه در قالب دوره‌های کوتاه مدت فعالیت دارند و تحصیل در آن‌ها به مدرک دانشگاهی منجر نمی‌شود. مدل آخر دانشگاه‌های مجازی، دانشگاه‌های کنسرسیومی هستند که با دانشگاه‌های دیگر، دوره‌های درسی مشترک و تبادل استاد و دانشجو دارند.
وی با بیان این که مدل‌های مختلفی از دانشگاه‌های مجازی در کشورهای مختلف اروپا فعالیت دارند، گفت: در مدل بریتانیایی که علاوه‌بر بریتانیا در برخی کشورهای دیگر مثل اسپانیا هم رایج است، دانشگاه‌های مجازی توسط دولت کنترل نمی‌شوند و تا حد زیادی آزادی عمل دارند. در مدل آلمانی، هزینه‌ای از دانشجو دریافت نمی‌شود. در مدل فرانسوی که از ۱۹۲۰ شکل گرفت، دانشگاه‌های سنتی با مؤسسات مورد حمایت دولت دوره‌های مشترک برگزار می‌کنند. برخی کشورهای شمال اروپا و اسکاندیناوی مثل سوئد و نروژ هم مدل خاصی از دانشگاه‌های مجازی دارند. در مجموع، اروپای غربی و کشورهای اسکاندیناوی قدمت بیشتری در آموزش مجازی دارند ولی اغلب کشورهای اروپای مرکزی و شرقی تازه از دهه ۱۹۹۰ در این زمینه فعال شده‌اند.
دکتر پناهی در ادامه با اشاره به دو راهبرد اساسی آموزش عالی بین المللی که یکی بین‌المللی‌سازی در خارج (فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی فرامرزی دانشگاه) و دیگری بین‌المللی سازی در خانه (ادغام هدفمند ابعاد بین‌المللی و بین فرهنگی در محتوای رسمی و غیررسمی دروس دانشگاه‌های کشور) است، اظهار داشت: رویکرد جدیدی نیز در این حوزه ظهور کرده که آموزش عالی بین‌المللی مجازی است؛ یعنی کشوری با مشارکت عوامل داخلی و خارجی تبدیل به قطب یا هاب بین‌المللی آموزشی می‌شود.
وی در پایان از طراحی مدل تبدیل دانشگاه پیام نور به هاب آموزش عالی بین‌المللی مجازی در قالب تحقیقات رساله دکتری خود خبر داد. وی خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر هاب آموزش عالی مجازی از غرب به کشورهای خاورمیانه و شرق دور مثل امارات، ترکیه، عربستان، قطر، سنگاپور و هنگ کنگ تغییر کرده است.
دکتر ابراهیمی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و هماهنگی مراکز بین‌الملل دانشگاه پیام نور هم در ادامه این نشست بیان داشت: اولین فایده برگزاری دوره‌های بین المللی مجازی خصوصاً برگزاری دوره‌های مشترک، جلوگیری از خروج دانشجو و امکان جذب دانشجو از جمعیت ایرانیان مقیم خارج است. برای استفاده از ظرفیت آموزشهای الکترونیکی در آموزش عالی بین‌المللی رقابت شدیدی در عرصه جهانی است که لازم است با مشارکت در سطح ملی وارد این حوزه هستیم ولی متأسفانه در خیلی جاها یا آنقدر رقابت شدید داریم که همکاری نمی‌کنیم یا آنقدر همکاری می‌کنیم که رقابتی برای توسعه وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: اگر از آموزش الکترونیک استفاده کنیم، محدودیت‌های مرزی از بین می‌رود. در بحث بین‌المللی شدن دانشگاه نمی‌تواند فقط با یک یا دو دانشگاه یا کشور همکاری کند و باید بدون محدودیت، تعامل و همکاری با دانشگاه‌های دنیا را در دستور کار قرار داد. در حالی که دانشگاه‌های ما اغلب با جلب همکاری یکی، دو دانشگاه خارجی تصور می‌کنند که وارد حوزه آموزش بین‌المللی شده‌اند.
دکتر ابراهیمی تصریح کرد: یکی دیگر از چالش‌های بین‌المللی شدن آموزش عالی در کشور این است که برخی مدیران، بین‌المللی شدن را که ابزاری برای رسیدن به اهداف دیگر است به عنوان هدف غائی تلقی می‌کنند که چنین نگاهی در نظام آموزش عالی دنیا وجود ندارد.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و هماهنگی مراکز بین‌الملل دانشگاه پیام نور در ادامه توضیح داد: دانشگاه پیام نور که قبل از انقلاب به‌عنوان دانشگاه آزاد ایران فعالیت داشت و بعد از وقفه‌ای چند ساله در سال‌های بعد از انقلاب مجدداً فعالیت خود را پی گرفت، در ۱۴ سال اخیر فعالیت‌های خود را گسترش داده به طوری که در حال حاضر در ۴۰ کشور فعالیت دارد.
وی با بیان این که این دانشگاه به جای استادمحوری، منبع‌محوری مبنای کارها است، گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد موفقیت دانشگاه در توسعه دوره‌های آموزش مجازی بین‌المللی در مقاطع کارشناسی و حداکثر کارشناسی ارشد است و ورود به دکتری فعلاً چندان ضرورت ندارد. از طرف دیگر نمی‌شود دفتر بین‌الملل دانشگاه دائماً بگوید بین‌المللی، بین‌المللی ولی دست دیگر ارکان دانشگاه مثلاً برای تخصیص سه، چهار هزار دلار بودجه در این زمینه بلرزد. آموزش مهارت‌های لازم به کارکنان و جلب مشارکت بخش خصوصی واقعی و داشتن اعضای هیئت علمی در تراز بین المللی، کسب مهارت‌های خاص در تولید منابع و کار با سیستم‌های آموزش مجازی در تراز جهانی و بحث تسلط اعضای هیئت علمی به زبان انگلیسی از دیگر عوامل مؤثر در میزان موفقیت ما در حوزه آموزش عالی مجازی بین‌المللی است.
وی با ابراز تأسف از ضعف روحیه همکاری در بین دانشگاه‌های کشور در حوزه آموزش عالی الکترونیکی بین‌المللی که از چالش‌های جدی این حوزه است، اظهار داشت: باید فضای موجود شکسته و همکاری خوبی شکل بگیرد. بحث بعدی، تحریم‌ها و تأثیرات منفی آن بر همکاری‌های بین‌المللی است. عامل دیگر که تأثیر آن کمتر از تحریم نیست، چالش‌های ناشی از قوانین داخلی مثلاً برخی محدودیت‌ها در ارزشیابی مدارک دانشگاه‌های مجازی خارجی و تغییر دائمی مدیران و به تبع آن برنامه‌های وزارتخانه و دانشگاه‌هاست.
دکتر ابراهیمی با بیان این که براساس قانون برنامه ششم توسعه، دانشگاه پیام نور، هاب آموزش عالی مجازی بین‌المللی کشور است و در این راستا با دانشگاه‌های مختلف دنیا مثل «اُپن یونیورسیتی» لندن، «ایندرا گاندی» هند، «اُپن یونیورسیتی موناش» استرالیا و … همکاری دارد، اظهار داشت: از رویکردهای مورد توجه در بین‌المللی‌سازی آموزشهای مجازی دانشگاه پیام نور، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و ایرانیان مقیم خارج در جذب دانشجو، تهیه منابع، فراهم کردن شرایط آزمون‌ها و … است؛ به‌گونه‌ای که بیش از سه هزار دانشجو در خارج کشور داریم.
انتهای پیام
