وقف؛ مهم‌ترین راه‌ رسیدن به تمدن اسلامی

به گزارش ایکنا از کردستان، حجت‌الاسلام محمدرضا معصوم‌خانی، معاون پژوهش مدرسه علمیه امام صادق(ع) بیجار در یادداشتی به «اهمیت و فواید وقف در اسلام» پرداخته است، که در ادامه متن این یادداشت آمده است:

وقف را باید نمونه‌ای از فرهنگ غنی اسلامی دانست که به واسطه آن زندگی در تمام سطوح و طبقاتی که هر کس قرار دارد به یکسانی می‌رسد. وقف یعنی ثروتمند به تهیدست می‌اندیشد و حتی برای حیات بهتر و عاقبت خویش، مالی از اموالش را در راه رضای خدا می‌بخشد. جامعه ای که در آن زندگی می‌‍‌کنیم هم فقیر داریم هم غنی؛ به مصداق: ای که دستت می رسد کاری بکن و با عنایت به روایات و آیات قرآن و سیره ائمه معصومان(ع) و برای خشنودی خداوند می‌بایست به هم نوع خود از هر طریقی که توانایی داریم یاری برسانیم.

در قرآن کریم سوره و یا آیه‌ای در مورد وقف و امثال آن نیامده است، بلکه به صورت کلی آیاتی درباره انفاق داریم به عنوان نمونه: «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛ هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و از هر چه انفاق كنيد قطعا خدا بدان داناست».(ال عمران/۹۲). منظور از انفاق در این آیه وقف و صدقه جاریه بوده است. و یا در آیه «وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا؛ و هر كار خوبى براى خويش از پيش فرستيد آن را نزد خدا بهتر و با پاداشى بيشتر باز خواهيد يافت». عمومیت آیه فوق نیز وقف را شامل می‌شود.

بدون شک برای انفاق، راه‌های گوناگونی وجود دارد که وقف یکی از مهم‌ترین مصادیق آن است. در ضمن نیل به مقام ابرار و مقربان نیازمند انفاق از چیزهایی است که محبوب انسان است و معمولا دل کندن از آن‌ها کاری بس دشوار به نظر می‌رسد، به ویژه در وقف که موقوفه از ملکیت واقف خارج شده و به مالک حقیقی یعنی خداوند متعال واگذار می‌گردد. بدین ترتیب باید گفت: وقف مصداق بارز باقیات الصالحات است.

«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ؛ نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه‏ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن] بندگان بدهد. (بقره/ ۱۷۷)

هنگام تعریف نیکی، خداوند به معرفی نیکان می‌پردازد تا مردم تنها به فراگیری مفاهیم بسنده نکنند. البته باید دانست که ریشه نیکی و نیکوکاری در اعتقاد و ایمان نهفته است.پس از اعتقاد و ایمان به اصول دین، خداوند به بیان اعمال صالح می پردازد و از بخشش مال شروع می‌کند و این بخشش نشان از عمق ایمان به مبدأ و معاد دارد،زیرا از آنچه به آن محبت دارد در راه خدا می‌دهد. بدون شک وقف اموال نیز ‌واند مصداق روشنی برای بدی و نیکی به شمار آید.

پیامبر اسلام‌(ص) و ائمه اطهار(ع) علاوه از این که به فقرا، ضعفا، مستمندان و قشرهای محروم اجتماع کمک می‌کردند، آیندگان را نیز فراموش نمی‌کردند و با به جا گذاشتن صدقات و موقوفات زیادی از املاک و زمین‌ها و اموال خویش، سنت حسنه وقف را پایه‌ریزی کردند. 

شش چیز است که شخص مؤمن پس از مرگش از آن بهره‌مند خواهد شد. فرزند صالحی که برای او طلب آمرزش کند، قرآنی که از او باشد و مورد استفاده قرار گیرد، درختی که می‌نشاند، چاه آبی که احداث می‌نماید و...چشمه آبی که در راه خدا جاری می‌کند.

فواید وقف

در وقف با اشاره به اینکه اصل مال باقی بوده و درآمد آن مصرف می‌شود، این شیوه باعث حفظ اموال و دارایی‌ها می‌شود، رشد تولید ملی را نیز به همراه خواهد داشت و در توزیع عادلانه درآمد ملی مؤثر است زیرا ثروتمندان، برخی از اموالشان را وقف می‌کنند که عواید آن، میان فقیران توزیع می‌شود؛ به این ترتیب، این ثروت به تمام افراد جامعه می‌رسد. وقف از جهاتی می‌تواند بر افزایش درآمد سرانه تأثیر داشته باشد؛ هم از جهت افزایش تولید ناخالص داخلی؛ یعنی به هر میزان که تولید ناخالص داخلی افزایش یابد، به همان میزان هم بر درآمد سرانه و هم بر قدرت خرید افزوده می‌شود. مهم‌تر از همه این‌که بخش وقف، بهترین تأثیر را می‌تواند بر روی اصلی‌ترین عامل توسعه اقتصادی یعنی موجودی سرمایه انسانی داشته باشد.

تجلی روحیه انفاق، ایثار، فداکاری و نیکوکاری در قالب سنت حسنه وقف یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به جایگاه مطلوب تمدن اسلامی است. از آنجا که وقف، سرمایه‌گذاری برای رفع نیازهای پایدار عام‌المنفعه است، یک هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختارهایی بر اساس نیاز جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی در قالب یک نهاد کلان اجتماعی در همه شئون جامعه از جمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، امنیت و … مؤثر است.

یادآور می‌شود؛ در حیات اجتماعی کشور وقف کارکردهای مؤثری از جمله در خصوص تأمین هزینه‌های ساخت و تعمیر مساجد، بقاع متبرکه، مدارس و بیمارستان‌ها، برگزاری اعیاد و آیین‌های مذهبی، کمک به بینوایان، دانش‌آموزان و تأمین مسکن برای نیازمندان و اجاره زمین‌های زراعی، باغات، مغازه‌ها و کارگاه‌های وقفی به پیشه‌وران و جویندگان کار داشته است.