تلاش امام موسی صدر برای تبدیل «تقریب» به عنصر فرهنگی جهان اسلام

به گزارش ایکنا؛ به مناسبت هفته وحدت شصت‌ و‌ ششمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل، شامگاه دوشنبه ۱۲ آبان‌ماه با موضوع تقریب برگزار شد. سخنران این درس‌گفتار سهیل اسعد بود که با موضوع «یکی مانند همه، بررسی رویکرد تقریبی امام موسی صدر» به ایراد سخن پرداخت.

وی در این نشست اظهار کرد: بحث تقریب یک مسئله‌ای است که اصالتا از فطرت انسان شروع می‌شود یعنی شروع مسئله تقریب یک مسئله فطری است. به عبارت دیگر، در بافت انسان مسئله وحدت، نزدیک شدن انسان به انسان و مسئله تشکیل یک برادری بشری در جهان و تالیف قلوب به صورت یک تجربه انسانی فطری وجود دارد. بر همین اساس کسی نیست که فطرتا دنبال تفرقه باشد کسی نیست که نخواهد یک زندگی مسالمت‌آمیز با دیگر افراد بشر داشته باشد. پس از یک نگاه می‌توان گفت تعریف تقریب یک تعریف فطری است. برابری انسان‌ها، معاشرت، توحید صفوف انسان‌ها در فطرت انسان به صورت یک گرایش طبیعی مطرح است.

وی افزود: از آن طرف در دین اسلام، رسالت خدا و پیامبران رسالت توحیدی است؛ به این معنا که اصل مسئله هدایت یک مسئله انسانی است، یعنی وقتی ادیان را به عنوان یک راه رسیدن به خدا معرفی می‌کنیم این راه برای تمام بشریت باز است و رسالت پیامبران رسالتی است که شرق و غرب و سیاه و سفید ندارد. اصل اساسی دین بر انسانیت استوار است. اساسا دین یعنی سبک زندگی با رنگ خدا برای تمام انسان‌ها در تمام اعصار و امصار. این خلاصه‌ای از بحث تقریب است.

تقریب وسیله است، نه هدف

پژوهشگر اسلامی یادآور شد: حالا وقت آن است که به تجربه امام موسی صدر در نظریه‌پردازی و رفتار اجتماعی و تجربه زندگی ایشان بپردازیم. مسئله تقریب در رفتار ایشان کاملا مشهود بود. ایشان سفرهای متعددی داشتند که همه‌اش می‌تواند ما را بر آن دارد که تقریب را به عنوان یکی از مرجعیت‌های فکری ایشان در نظر بگیریم. من چند نقطه اصلی از تفکر امام موسی صدر و حرکت میدانی ایشان عرض می‌کنم. مسئله اول اینکه وقتی شما با مقالات و درس‌های ایشان آشنایی پیدا می‌کنید متوجه می‌شوید قطع نظر از موضع‌گیری دینی ایشان، ایشان به تقریب نه به عنوان نظریه دینی و مذهبی نگاه می‌کرد بلکه به عنوان نیاز انسانی نگاه می‌کرد؛ یعنی برای پر کردن خلاهای انسانی در راستای تقریب سعی می‌کرد.

وی ادامه داد: من اینطوری صورت مسئله را مطرح می‌کنم. یک وقت شما می‌گویید تقریب مهم است، می‌گویید توحید و تقریب بهتر از اختلاف است این یک بحث کلی فلسفی است اما هنوز به یک مسئله که درد واقعی باشد، نیاز واقعی انسانی باشد نرسیدید. خود تقریبی‌ها هنوز به درک دقیق تقریب نرسیدند و به توصیف تقریب پرداختند اما یک وقت شما از نیاز شروع می‌کنید. امام موسی صدر آدمی بود که دغدغه‌مند بود یعنی دغدغه معالجه عملی بحران‌های انسانی را داشت و به خلاها و نیازها نگاه می‌کرد. برای این مشکلات و معضلات و برای ایجاد یک معالجه عملی حقیقی برای این بحران‌ها راه حلی پیدا می‌کرد. آن وقت تقریب و گفت‌وگو ابزاری در خدمت تحقق این هدف بود.

وی تصریح کرد: بعضی می‌گویند خود تقریب هدف است و باید به تقریب و توحید صفوف برسیم. یک وقت می‌گویید هدفی غیر از تقریب داریم مثل تحقق عدالت در جامعه، مثل تقویت جامعه خاص بعد دنبال یک راهی برای تحقق هدف می‌گردید. امام موسی صدر این رویکرد را داشت و می‌دانستند فقط با تقریب می‌توانیم به این اهداف برسیم یعنی تقریب خودش هدف نبود بلکه راه رسیدن به هدف بود. مثلا نظمی که به جامعه پراکنده شیعی دادند و َآن را تقویت کردند برخواسته از همین رویکرد بود. اینها همه دغدغه‌هایی بود که ایشان داشتند و به همین دلیل از آن نقاط ضعف و نیازها حرکت را شروع کردند. پس تقریب برای ایشان ابزاری برای تحقق آرمان‌ها و رهایی از نقاط ضعف و عیوب بود. این یک برداشت از حرکت علمی ایشان است.

اسعد ادامه داد: یکی از ویژگی‌های ایشان در این باب این بود با اینکه ایشان نظریه‌پردازی هم می‌کرد ولی شخصیت تقریبی هم داشت یعنی اخلاق و شخصیت تقریبی داشت و رفتار تصنعی در این زمینه نداشت. گاهی اوقات ما طرفدار تقریب مصلحتی و منفعتی هستیم ولی یک وقت می‌گویید من مسیحی را دوست دارم. یک وقت تقریب به عنوان یک مسئله سیاسی مطرح می‌شود ولی یک وقت می‌گویید پیروان سایر ادیان را دوست دارم. امام موسی صدر بافت شخصیتی‌اش تقریبی بود و از روی محبت می‌رفت در مغازه بستنی‌فروش مسیحی بستنی می‌خورد.

وی در ادامه تصریح کرد: یکی از مسائل ویژه شخصیت امام موسی صدر در باب تقریب که بسیار مهم است این است شخصیت تقریبی ایشان نخبگی نبود و در فضای نخبگانی به تقریب نمی‌پرداخت. تنها کسی که بین روش مردمی و روش نخبگی جمع کرد امام موسی صدر است. همه کنفرانس‌های تقریب در فضای نخبگی است و در آنها رهبران ادیان حضور دارند. توحید صفوف مسلمین با ملاقات شیخ شیعه و شیخ سنی محقق نمی‌شود. امام موسی صدر در کنار همه فعالیت‌هایی که داشتند یک حرکت مردمی ایجاد کرده بودند و از فضای آموزشی و تربیتی که برای دانش‌آموزان داشتند تا موسسات خیریه که درست کردند و ملاقات‌های رسمی و غیر رسمی با اهل سنت در این جهت استفاده کردند. چنین شخصیتی کم‌نظیر است. اینکه یک روحانی هم نخبگی باشد و هم مردمی کم‌نظیر و شاید هم بی‌نظیر است.

وی در ادامه اظهار کرد: ایشان با نگاه به آینده کاری کرد که تقریب در فضای نظری نماند و در فضای عملی موقت هم نماند، به این معنا که برای تقریب انسان‌ها طرح‌های عملیاتی معرفی کرد و تشکیلات ایجاد کرد تا تقریب ماندگار باشد. گاهی تقریب برای مصالح آنی موقت است ولی یک وقت می‌گویید کاری کنیم مثلا یک فضای آموزشی تربیتی ایجاد کنیم که تقریب به یک عنصر فرهنگی در امت اسلامی تبدیل بشود. یک وقت شما می‌خواهید پنجاه سال عمر خودتان را تامین کنید یک وقت می‌خواهید برای ماندگاری این حرکت کاری کنید که به فرهنگ حاکم تبدیل شود. خیلی از تجلیات تقریب که امروزه شاهد آن هستیم برآمده از بذری است که امام موسی صدر ایجاد کرد.