بررسی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس در مطالعات تاریخی جهان اسلام

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از دوفصلنامه مطالعات تاریخی جهان اسلام، مقالاتی با عناوین «احیاء مذهب شیعه وجایگاه آن درنظام های حکومتی افغانستان»، «أصالة التشیُّع اجتماعیاً فی بغداد حتى نهایة الغیبة الصغرى (الجذور والتطور وعوامل الانتشار)»، «بررسی تاریخی _کلامی اعتبار نظریه‌های شاخص در تبیین مذهب اخوان‌الصفاء»، «بررسی تاریخی مؤلفه‌های نجات‌بخشی و اصلاح‌گری در اندیشه‌های فضل‌الله بن روزبهان خنجی برای توجیه مشروعیت حکومت آق قویونلوها و شیبانی ها»، بررسی زمینه‌های فعالیت نجومی صابئان و نقش آنها در علم نجوم در سده سه و چهار هجری»، «تحلیل مناسبات اخوان‌المسلمین و دولت‌های مصراز شکل‌گیری تا پایان ریاست جمهوری حسنی‌مبارک»، «جریان شناسی تاریخی «حکمِ خمسِ ساداتِ مادری» در فقه امامیه»، «جریان‌های ایدئولوژیک مبنای موثر بر سیاست جنایی تقنینی افغانستان»، «رقابت بازرگانی فارسیان در مسیر بازرگانی دریایی خلیج فارس به دریای سرخ و شمال مصر در سده چهارم پنجم قمری»، «رویکردهای تاریخ نگاری هزاره‌ها»، «فرآیند شکل‌گیری ساختار نیروهای ایرانی و فراملیتی شاغل در شرکت نفت انگلیس و ایران درمناطق نفت‌خیز خوزستان ( از پیدایش نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت ) 1330 – 1287 ش/1951-1908م» و «واکاوی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس اول از تصوّف به تشیّع» منتشر شده است.

جریان‌شناسی تاریخی «حکمِ خمسِ ساداتِ مادری»

در چکیده مقاله «جریان شناسی تاریخی «حکمِ خمسِ ساداتِ مادری» در فقه امامیه» می‌خوانیم در عصر جاهلیت، اشخاص به پدرانشان منتسب می‌شدند و زنان، تنها ظرف پرورش فرزند، محسوب می‌شدند و هیچ نقشی در نسب فرزند خود نداشتند. خداوند متعال با نزول سوره کوثر، تصور جاهلی در مورد زنان را ابطال نمود و با انتساب حضرت عیسی; به حضرت ابراهیم; از جانب مادر، مقام زنان را همچون مردان، متعالی داشت. در این میان تصور می‌شود صدور برخی احکام در فقه امامیه، مانند حکم فقهی «عدم جواز اعطای خمس به کسانی که مادرشان سیده هستند» شائبه تحقیر شأن زنان را در پی داشته است. روش این پژوهش، تاریخی تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است.  نویسنده با واکاوی شاخصه‌های سیادت در متون تاریخی و فقه امامیه، برخی وجوه تعامل و تناقض این حکم فقهی را با قرآن و سنت، مورد بحث و بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد آنچه که مبنای صدور حکم خمس سادات مادری قرار گرفته است با آیات قرآن و سیره اهل بیت= و موازین علمی امروزی سازگاری و توافق ندارد؛ مشهور فقهای امامیه در تخصیص خمس، مبتنی بر امری عرفی و قراردادی (بنونا بنو أبنائنا و بناتنا بنوهن أبناء الرجال الاباعد)، انتساب پدری به هاشم را معیار سیادت دانسته‌اند.

چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس اول

نویسنده مقاله «واکاوی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس اول از تصوّف به تشیّع» در طلیعه نوشتار خود آورده است بنیانگذاری حکومت صفویه مرهون همراهی صوفیان قزلباش با سرسلسله صفویه بود و تداوم تکیه این خاندان به حمایت قزلباشان، می‌توانست به برتری اندیشه صوفیان غالی بر پیروان تشیع بیانجامد. پیروان طریقت صفوی، تصویری ماورایی از شاه ترسیم می‌کردند که با نظریه نیابت‌عامه فقیهان برای اداره امور در عصر امام غایب، همخوانی نداشت. این نگرش از آغاز صفویه تا روی‌کار آمدن شاه‌عباس‌اول، تحول یافت و سرانجام به تغییر پشتوانۀ مشروعیّت شاه از طریقت به شریعت انجامید. هدف این مقاله تحلیل چگونگی چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس است و سئوال اصلی این که علل تغییر نگرش مذهبی صوفیانه به شیعیانه در دورة شاه‌عباس چه بودند؟ چنین فرض می‌شود که این تحوّل در دورة شاه‌عباس شدّت گرفت و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که چرخش سیاست مذهبی شاه‌عباس، به دلیل تقویت علما به‌عنوان نمایندگان شریعت بود و رویکرد این مقاله تأکید بر تحوّل در سیرتاریخی جریان تشیع و تصوف است که سرانجام تعامل بین آنها را به تقابل کشانید.