دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث در پله 27

به گزارش ایکنا، در این شماره از دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، مقالاتی با عناوین «اختلاف آراء تفسیری المیزان و تسنیم در اجرای روش تفسیر قرآن به قرآن»، «اعتبارسنجی و بررسی گفتمانی روایت «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَیْفَیْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَ الْمَقْتُولُ فِى النَّارِ»»، «تبیین مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم»، «تحلیل انتقادی احادیث مهریه معنوی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)»، «تحلیل سندی و کشف مدلول حقیقی اخبار احدثیت»، «تحلیل شبکه مضامین احادیث الفت و عزلت به منظور کشف الگوی روابط اجتماعی از منظر اهل بیت (علیهم السلام)»، «تحلیل مقایسه‌ای سیر تطور منابع جامع علوم قرآن از قرن اول تا دوران معاصر»، «روابط معنایی «سکینه» و «لیل» در قرآن کریم و تأثیر آن در سبک زندگی»، «رویکرد اخفش به قرائت در کتاب معانی القرآن با تأکید بر روایت حفص از عاصم»، «رویکرد عالمان شیعی در تحلیل روایات دالّ بر معرفت اعطائی»، «رهیافت‌های همگرایانه در نگاه قرآن کریم با تأکید بر آراء تفسیری مفسران از آیه 9 سوره حجرات» و «فرآیند انسجام میان استعاره‌های مفهومی قرآن کریم» منتشر شده است.

اختلاف آراء تفسیری المیزان و تسنیم در اجرای روش تفسیر قرآن به قرآن

در چکیده نوشتار «اختلاف آراء تفسیری المیزان و تسنیم در اجرای روش تفسیر قرآن به قرآن» آمده است: آیت‌الله جوادی آملی از شاگردان مکتب تفسیری علامه طباطبایی، مؤلف «تفسیر المیزان» به شمار می‌آید. ایشان با نگارش تفسیری با عنوان «تسنیم» به جمع صاحبان تفسیر ترتیبی قرآن کریم پیوسته است. اگرچه تفسیر تسنیم با بهره‌گیری از همان روش تفسیر قرآن به قرآن نگاشته شده است، ولیکن مقایسه این دو تفسیر معاصر، نشان از اختلاف‌نظر دو مفسر در برخی آیات اساسی و اعتقادی دارد. از آنجا که احصای موارد افتراق آرای این دو تفسیر در پی تطبیق با یکدیگر، بیانگر نقاط ضعف روش تفسیری مذکور است، لذا در این مقاله به این مهم پرداخته شده و تلاش گردیده برخی از موارد افتراق، تبیین شود. البته باید توجه داشت که ماهیت منهج اجتهادی و استفاده از عقل در مراحل تفسیر، امکان بروز اختلاف را طبیعی جلوه می‌دهد، اما انتظار می‌رود به‌کارگیری روش تفسیری به‌صورت کامل و بی‌نقص، راه رسیدن به مقصد واحد را فراهم می‌نماید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که فقدان ضابطه‌مندی روش، عدم التزام به آن و یا نقص آن از جمله احتمالات افتراق آراء میان دو تفسیر المیزان و تسنیم است.

تبیین مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم

در طلیعه نوشتار «تبیین مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم» می‌خوانیم: توجه به ویژگی‌های روانی انسان‌ها در تعامل خداوند با بندگان از جمله در تشریع احکام، در آیات مختلف قرآن کریم مشاهده می‌شود. علاوه بر وجود مفاهیم و کلیدواژه‌های روان‌شناختی در برخی آیات قرآن کریم، آیاتی نیز به‌طور غیرمستقیم دارای اشارات نهفته روان‌شناختی هستند که لازم است مفسران با نگاهی دقیق و تخصصی به تبیین آنها پرداخته و در نهایت آموزه‌های روانشناسی قرآن را استخراج نمایند. تفسیر روان‌شناختی یکی از گرایش‌های تفسیری است که مفسر با رویکرد روان‌شناختی به مجموع آیات قرآن نگریسته و با استفاده از منابع تفسیری و با هدف عرضه یافته‌های گذشته دانش روانشناسی، تولید یافته‌های جدید روانشناسی از آیات و نظام سازی بر اساس آنها، به تفسیر اشارات روان‌شناختی قرآن کریم می‌پردازد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی تفسیر روان‌شناختی قرآن کریم انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اصولی مانند: «وجود آیات روان‌شناختی در قرآن کریم»، «جواز و حجیت تفاسیر روان‌شناختی»، «نظریات مسلم روان‌شناختی، قرائنی مقبول در تفاسیر روان‌شناختی»، «تقدم نظریات مسلّم روانشناسی بر ظاهر آیات»، «توجه به حالات روانی انسان‌ها در کلام الهی»، «چند بُعدی بودن معارف قرآن» و «واقع‌نما بودن نظریات قرآنی» را می‌توان به عنوان مبانی تفسیر روان‌شناختی بیان نمود.

تحلیل سندی و کشف مدلول حقیقی اخبار احدثیت

در چکیده مقاله «تحلیل سندی و کشف مدلول حقیقی اخبار احادیث» آمده است: اخبار احدثیت دسته‌ای از روایاتند که شمار آنها حداکثر به پنج مورد می‌رسد. این دسته از اخبار بیانگر تقدیم روایتی هستند که صدورش نسبت به روایت معارض، پسین است و احدث نامیده می‌شود. عده‌ای از محدثان، فقیهان و اصولیان این دسته از روایات را دلیل بر مرجح بودن احدثیت در باب تعارض اخبار دانسته‌اند و در مقابل، اکثر بزرگان در این روایات مناقشه کرده و دلالت آن­ها را بر این امر نپذیرفته­اند. هدف پژوهش حاضر، یافتن مدلول حقیقی و پیام اصلی این اخبار با رویکرد توصیفی- انتقادی است. در این پژوهش نخست به شکل نوینی به تحلیل سندی روایات پرداخته شده و بیشتر آنها فاقد صحت سند شناخته شده‌اند. سپس کوشش شده تا دلالت آنها نقد و ارزیابی شود؛ در این بخش با مواجهه علمی و ملاحظه شواهد درون‌متنی و برون‌متنی، به شکل دسته‌بندی شده، هفت مناقشه نسبت به محتوای روایات اخذ احدث و سه مناقشه نسبت به روایات نسخ وارد شده و نیز وجوه محتمل در علت تقدیم احدث، مورد ساماندهی و نقد قرار گرفته‌اند. آنگاه فضای صدور این دسته از روایات، تحلیل و بررسی شده و با توجه به سخنان محققان و لحاظ متن، محتوا و نحوه تخاطب واقع در این روایات، نزدیک‌ترین وجه، بیان عامل تعارض دانسته شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که قلمرو دلالت روایات و وجه صدور آنها غیر از علاج تعارض است و توجه به پیام اصلی این روایات، نقش کلیدی در علم اختلاف حدیث دارد.