حضور در جامعه؛ نیازمند پذیرش اخلاق مدنی

به گزارش خبرنگار ایکنا، چهارمین نشست از سلسله نشست‌‎های خیر و خرد با موضوع «اخلاق مدنی، منطق پشتیبان جامعه مدنی در حوادث طبیعی» امروز سه‌شنبه، 28 آبان‌ماه در دارالاکرام برگزار شد.

در ابتدای این نشست و پس از قرائت قرآن و پخش سرود ملی، ضمن مروری بر نشست‌های قبلی به منظور یادآوری برای مخاطبان، سعید مدنی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه طی سخنانی پیرامون موضوع مطرح شده، با بیان اینکه چرا افراد اصولا برای کار اجتماعی یا مدنی باید بخشی از فرصت‌های خود را صرف این امور کنند و چطور می‌‎شود کار افراد را برای صرف امور مدنی توجیه کرد؟ اظهار کرد: در شرایط عادی امکان دارد به قدری منابع و امکانات در دسترس باشد که بتوان بخشی از آن را صرف امور مدنی و اجتماعی کرد، اما در شرایط بحرانی مانند وقوع حوادث و رویدادهای طبیعی، وضعیت متفاوت و پیچیده‌تر است.

وی افزود: به طور کل، شرایط بحرانی اعم از حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و انواع بیماری‌ها مانند کرونا یا طاعون شرایط هم‌رسانی و کمک را برای مؤسسات خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد دشوار می‌کند، زیرا جان افراد در این زمینه می‌تواند در معرض مخاطره باشد.

مدنی ادامه داد: هر فعالیت مدنی جدا از منابع اختصاص داده شده داوطلبانه، مخاطرات و ریسک‌های بالایی دارد، به ویژه در جوامعی که منابع مدنی را به رسمیت نمی‌شناسند. این جوامع به نوعی سعی می‌کنند این منابع را محدود کند یا کنترل‌هایی برای آن داشته باشند. در این مسئله که مؤسسه سازمان مدنی یا ان‌جی‌او، کار اجتماعی یا سیاسی انجام می‌دهد، تشخیص همیشه آسان نیست. گاهی این‌ها چنان در یکدیگر ادغام و شرایط پیچیده می‌شود که ناشی از ساختار موجود است و تعیین مرز میان آن‌ها ریسک‌های جدی دارد. پس دامنه هزینه‌ها برای فعالیت‌های مدنی را بسیار گسترده می‌کند.

این جامعه‌شناس در ادامه بیان کرد: یکی از ویژگی‌های مهم سازمان‌های جامعه مدنی، داشتن هویت مستقل است. فعالیت سازمان‌های جامعه مدنی ویژگی‌های مشترکی دارند. فعالیت آن‌ها مرتبط با زیست داوطلبان است، یعنی کسانی که در سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها کار می‌کنند، براساس تجربه خود به این نتیجه می‌رسند که مشکلی در سطح اجتماع وجود دارد و خوب است که ما برای رفع آن تلاش کنیم. مانند مؤسسه دارالاکرام که منشأ اولیه شکل‌گیری آن این بوده که از کودکانی که توانایی رفتن به مدرسه ندارند، حمایت کند.

وی تصریح کرد: ویژگی دوم جامعه مدنی این است که ورود و خروج آسانی دارد و هر فردی مایل به انجام کار خیری باشد و منفعت فردی خود را کنار بگذارد، می‌تواند در این فعالیت اجتماعی شرکت کند. معمولا درون این سازمان مبتنی بر خرد جمعی است. آنچه که مهم است، انتخابی کاملاً مستقل و آزادانه است که وارد کار اجتماعی شود. شاید یکی از مهمترین شاخصه‌های سازمان‌های مدنی مردم‌نهاد استقلال نسبی از نظام و حکومت است، یعنی در واقع حوزه‎ای کاملاً مستقل از نظام‌های مستقر شکل می‌دهند. اگر کسی آماده حضور در این جامعه مدنی با این مختصات باشد، گویی که در میدان مین پای می‌گذارد.

مدنی در ادامه افزود: منشأ اخلاق مدنی، تجربه همزیستی بشر در طول تاریخ است. زندگی شهرنشینی آغاز شده و طبیعتاً جدا از منافع تک‌تک افراد، منفعت جمعی نیز مطرح است. کنار هم زیست کردن انسان‌ها مستلزم پذیرش کلی واحد است و جامعه باید هویتی کاملاً مستقل از افراد داشته باشد. به همین دلیل هرچقدر جوامع بیشتر اجتماعی شده‌اند، مدنی‌تر نیز شده‌اند، زیرا تجربه همزیستی با یکدیگر را بهتر و بیشتر درک کرده‌اند و به همین میزان اخلاق مدنی در آن‌ها رشد پیدا کرده است.

این جامعه‌شناس در ارتباط با مفهوم اخلاق مدنی نیز اظهار کرد: این مفهوم تا حدودی نزدیک به سایر منابع مانند همبستگی اجتماعی است. همبستگی اجتماعی می‌تواند به اخلاق مدنی کمک کند، اما این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت دارند و یک مفهوم را شامل نمی‌شوند. همچنین، اخلاق اجتماعی می‌تواند نظم را در جامعه گسترش دهد، ولی مفهومی کاملاً جدا دارد.

مدنی ادامه داد: به طور کلی ما در جوامع دو نوع نظم داریم. یک نوع نظم اخلاقی و دیگری نظم هنجاری. نظم اخلاقی مبتنی بر نوعی جوشش درونی بوده و به نوعی، پذیرش قواعدی آگاهانه و خود مختارانه است. نظم هنجاری توسط قواعد سیستم‌ها شکل می‌گیرد و این نظم هنجاری در درون سیستم‌ها تعین می‌شود و ما از آن طریق قوانین جاری را مطرح می‌کنیم.

وی گفت: سازمان‌های جامعه مدنی در حوادث طبیعی با چالش‌های جدی سروکار دارند که شامل چالش در صورت‌بندی فعالیت‌ها، چالش مشروعیت، چالش سازمان، چالش اولویت، چالش رابطه با دولت و چالش منابع است.

این جامعه‌شناس در پایان اظهار کرد: مواجهه با این چالش‌ها نیاز به انگیزه‌های جدی دارد. منطق پشتیبان این انگیزه، اخلاق مدنی است. همین پشتوانه نیز امید را در خون جامعه مدنی روان می‌کند و در دوران سخت و دشوار اپیدمی، توان لازم را برای تداوم تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد مهیا می‌کند.